Bændablaðið - 16.05.2024, Blaðsíða 57

57SkoðunBændablaðið | Fimmtudagur 16. maí 2024
sem nýta sér undanþágurnar er
óheimilt að neita bændum um að
taka við gripum til slátrunar.
Hver er vilji bænda?
Eflaust eru skiptar skoðanir á
meðal bænda um framangreindar
undanþágur. Í viðtali við Heimildina
þann 20. apríl sl. er eftirfarandi
haft eftir nýkjörnum formanni
Bændasamtakanna um þetta:
„Ég hef bara ofboðslega mikla
trú á því að það verði vel farið með
þetta okkur til hagsbóta. [...] Já,
þetta er mikið traust sem við leggjum
á þessi fyrirtæki.“
Fráfarandi stjórnendur Bænda-
samtakanna lögðu á hinn bóginn á
það áherslu í umsögn við upphaflegt
frumvarp að undanþágur frá
samkeppnislögum þyrftu að treysta
stöðu bænda, þ.á m. gagnvart
afurðastöðvum, en ekki öfugt, eins
og reyndin varð.
Sambærileg afstaða birtist
einnig í þeim könnunum sem
Samkeppniseftirlitið lét gera við
rannsókn á samruna Norðlenska,
Kjarnafæðis og SAH-afurða. Yfir
90% sauðfjár- og hrossabænda
og 75% nautgripabænda töldu
samningsstöðu sína gagnvart
afurðastöðvum vera enga eða veika.
Um 75% þeirra svarenda sem áttu
hlut eða voru félagsmenn í afurðastöð
töldu að þeir hefðu lítil áhrif á stefnu
þeirra. Töldu aðeins 8% þeirra að
áhrif þeirra væru mikil.
Þá hafði tæplega helmingur
bænda upplifað vandamál
sökum skorts á samkeppni milli
afurðastöðva og að þau endur-
spegluðust í samráði, fákeppni og
of lágu verði til bænda.
Um 70% bænda töldu mikilvægt
að bændum yrði auðveldað að leita
til fleiri en einnar kjötafurðastöðvar
í því skyni að leita betra afurðaverðs
og þjónustu. Mikill stuðningur var
við það að Samkeppniseftirlitið
setti samrunanum skilyrði til að
verja stöðu bænda. Nýsettar
undanþágur fara ekki saman við
afstöðu bænda samkvæmt framan-
greindum könnunum. Þær eru einnig
í mótsögn við reynslu nær allra ríkja
heims, þess efnis að ekki sé þorandi
að reiða sig einvörðungu á góðvild
fyrirtækja. Þess vegna hafa ríki sett
samkeppnislög og fylgja þeim eftir.
Á upphafsreit?
Nútíma samkeppnisreglur eiga ekki
síst rætur að rekja til réttindabaráttu
bænda í Bandaríkjum Norður-
Ameríku á seinni hluta 19. aldar. Á
þeim tíma bjuggu bændur þar í landi
við þröngan kost, meðal annars vegna
þess að mikilvægustu viðskiptaaðilar
þeirra, einkum kjötafurðastöðvar og
flutningafyrirtæki, höfðu með sér
samráð þannig að bændur þurftu að
sæta afarkostum öflugra viðsemjenda
sinna.
Við þessar aðstæður bundust
bændur samtökum sem þrýstu á
stjórnmálamenn að koma lögum
yfir fyrirtækin. Þessi réttindabarátta
bænda varð að lokum til þess að
fyrstu nútíma samkeppnislögin
voru sett árið 1890, kennd við
öldungadeildarþingmanninn John
Sherman.
Á svipuðum tíma voru Íslendingar
að öðlast fullt verslunarfrelsi og
hugur í íslenskum bændum að
koma afurðum sínum í sölu og
tryggja hagstæð kaup aðfanga, s.s.
með stofnun verslunarfélaga og
kaupfélaga. Þannig tókst bændum
að tryggja forræði á framleiðslu
sinni, m.a. með því að nýta hvata
samkeppninnar og skapa aðhald
gagnvart viðsemjendum sínum.
Því miður bendir margt til þess
að íslenskir bændur séu nú komnir
á upphafsreit í þessu tilliti.
Lokaorð
Þótt bændur njóti nú tak- markaðrar
verndar af ákvæðum samkeppnislaga
hefur Samkeppnis- eftirlitið áfram
það hlutverk að fylgja eftir banni við
misnotkun á markaðsráðandi stöðu,
sbr. 11. gr. samkeppnislaga, og að
„gæta þess að aðgerðir opinberra
aðila takmarki ekki samkeppni og
benda stjórnvöldum á leiðir til þess
að gera samkeppni virkari“, sbr. 8.
gr. sömu laga.
Ykkur stendur því til boða að senda
Samkeppniseftirlitinu sjónarmið og
ábendingar, m.a. ef þið verðið fyrir
samkeppnis- hindrunum. Það er t.d.
hægt að gera nafnlaust, í gegnum
heimasíðu Samkeppniseftirlitsins.
Á heimasíðunni er jafnframt
hægt að nálgast ítarlegri umfjöllun
Samkeppniseftirlitsins um þessi mál,
s.s. umsagnir nr. 3/2024, 2/2024 og
20/2022, ákvörðun nr. 12/2021 og
skýrslu nr. 4/2022.
Megi ykkur farnast sem allra
best.
Höfundur er forstjóri
Samkeppniseftirlitsins.
Hafi bændur
til dæmis samráð sín
á milli um að skapa
aðhald gagnvart
kjötafurðastöðvum,
gerir löggjafinn
ráð fyrir að ákvæði
samkeppnislaga gildi
fullum fetum um
slíkt samráð. ...


   


          

Ferðaþjónustu-
Sumarhús-Gestahús
Til sölu, 29 fm hús, tilbúin til flutnings.
Fullbúin að utan og klædd að innan.
Verð kr. 12,9 milljónir._________________________________________________
Nánari upplýsingar í s. 896-3896 & 899-5504