Helgarpósturinn - 04.12.1986, Blaðsíða 42

FRETTASKYRING
ÞJÓÐKIRKJAN LEITAR AÐ ÍMYND
Þjódkirkjan er örugg í sessi og nýtur virðingar sem stofnun. En landsmenn vanrœkja messur,
hundsa kenningar kirkjunnar og stjórnmálamennirnir láta tillögur kirkjuþinga rykfalla. Nú
leitar Þjóðkirkjan í fortíðinni að nýrri ímynd...
Á nýafstödnu Kirkjuþingi deildu
kirkjunnar merm enn og aftur um
svarid vid þeirri grundvallar-
spurningu, hvort þjóökirkjan œtti
sem slík aö taka afstööu til þjóö-
mála/stjórnmála eöa ekki. Afum-
mœlum einstakra kirkjuþings-
manna aö dœma eru skoöanir
verulega skiptar. Þessar deilur eru
ekki nýjar af nálinni og ber aö
skoöa þœr í Ijósi breyttrar stööu
kirkjunnar í þjóöfélaginu. í raun
má segja aö krafa ýmissa kirkj-
unnar manna um stofnun sérstaks
þjóðmálaráðs sé angi af viöleitni
þjóökirkjunnar til aö snúa viö ára-
langri þróun, þar sem kirkjan hef-
ur œ meir fjarlœgst fólkiö í land-
inu, oröiö aö stofnun, hverrar áhrif
át á viö hafa dvínaö til muna.
Því er rétt, áður en nánar verður
vikið að stjórnmálalegum afskipt-
um kirkjunnar, að líta á stöðu
hennar í víðara samhengi. Á
Norðurlöndunum hefur talsvert
verið rætt um stöðu kirkjunnar í
samfélaginu og þar nýtur kenn-
ingin um aðskilnað ríkis og kirkju
umtalsverðs fylgis. Hér á landi
hefur þessarar umræðu lítt gætt
og hvorki Kirkjuþing né einstakir
stjórnmálaflokkar hafa sett slík
viðhorf á oddinn. Þvert á móti hef-
ur lútherska þjóðkirkjan sinn ör-
ugga sess í stjórnarskránni, þó því
megi reyndar breyta með lögum
og trúfrelsi tryggt. Ekki verður séð
að nokkur breyting verði hér á í
náinni framtíð, enda ailir stjórn-
málaflokkarnir einhuga um að
halda núverandi ástandi óbreyttu.
Þessu til undirstrikunar dugar að
benda á ítarlega endurskoðun
stjórnarskrárnefndar Alþingis á
stjórnarskránni. í skýrslu nefndar-
innar sem fram kom í ársbyrjun
1983 lögðu allir fulltrúar stjórn-
málaflokkanna til að stjórnar-
skrárákvæðið um hina lúthersku
kirkju sem þjóðkirkju yrði óbreytt
áfram.
LÖGBUNDIN — EN
HORNREKA
Auk þess að vera stjórnarskrár-
bundin eru fjárveitingar til þjóð-
kirkjunnar nokkuð fastmótaðar á
fjárlögum hvers árs og hún studd
af sveitarstjórnum landsins. Á nú-
gildandi verðlagi hefur þjóðkirkj-
an fengið úthlutað hin síðari ár til
sinna embætta og verkefna
150—170 milljónum króna á ári (A-
hluti). Síðasta áratuginn hefur
hlutfaii útgjaida ríkisins til
þjóðkirkjunnar verið 0.4—0.5% af
útgjöldum ríkisins og oftast nær

hefur komið til talsverðra
aukafjárveitinga. Hlutfallið fyrir
næsta ár er 0.5% og hljóðar upp á
203.5 milljónir króna. Til
samanburðar má nefna að
fyrirhugað er að verja 278 mill-
jónum króna í Landhelgisgæsluna
og sú gæsla því lítt meir metin en
sálargæsla þjóðkirkjunnar.
Þó eru kirkjunnar menn langt
frá því að vera sáttir við fjárveit-
ingar ríkisvaldsins. Fyrir ári sagði
þannig kirkjuráðsmaðurinn Krist-
ján Þorgeirsson í blaðaviðtali:
„Kirkjan er hornreka í þjóðfélag-
inu hvað fjármál snertir, því miður.
Það gengur sannast sagna mjög
erfiðlega að fá fjármagn til henn-
ar. Eg er ekki ánægður með þá
hlið málsins. í rauninni finnst mér
ríkið ráðskast of mikið með mál-
efni kirkjunnar. Fjárveitinganefnd
og Alþingi búta niður það fé, sem
kirkjunni er veitt á fjárlögum.
Kirkjuráð ætti hins vegar að ráð-
stafa þessu fé því það hefur betri
yfirsýn yfir fjárþarfir kirkjunnar."
Staðreyndin er sú, að þrátt fyrir
stjórnarskrárbindinguna eru kirkj-
unnar menn mjög ánægðir með
stöðu þjóðkirkjunnar í samfélag-
inu. Ekki er blöðum um það að
fletta, að þjóðfélagsleg ítök kirkj-
unnar hér á landi hafa minnkað
mjög í gegnum tíðina.
Á öldunum eftir kristnitökuna
styrktist kirkjan æ meir í sessi sem
stofnun og varð að valdamesta afli
þjóðfélagsins. í byrjun 19. aldar
var kirkjan þannig að minnsta
kosti jafnvíg innlendum stjórn-
völdum og samtvinnuðust þessi
öfl reyndar veruiega í gegnum
Stephensen-Finsen fjölskylduna.
En þá gerðist það að hinir fornu
biskupsstólar voru aflagðir, Island
varð að einu biskupsdæmi og
biskupinn þáði laun úr ríkissjóði.
Má segja að síðan hafi þjóðkirkjan
æ meir horfið inn í kerfið og áhrif
hennar um leið dvínað eftir því
sem árin liðu. Stofnanabindingin
hefur með öðrum orðum dregið
úr áhrifmætti kirkjunnar og hafa
íslendingar þó alltaf verið „um-
burðarlyndir" í trúmálum. Nú til
dags er hin lögskipaða iútherska
kenning landsmönnum síður en
svo „heilög" kenning.
AÐSKILNAÐUR
STOFNUNAR OG
KENNINGAR
Þetta kom berlega í ljos þegar
Hvanneyringur gerði „Gallups"
könnun hér á landi vorið 1984. Þá
kom fram, að af ýmsum stofnun-
um þjóðfélagsins báru landsmenn
einna mest traust til þjóðkirkj-
unnar. 71% aðspurðra höfðu mjög
mikið eða nokkuð mikið traust á
þessari stofnun og naut aðeins lög-
reglan meira trausts. Á hinn bóg-
inn komu í könnuninni fram trúar-
viðhorf sem stangast mjög áber-
andi á við viðhorf hinnar lút-
hersku þjóðkirkju. Þannig svör-
uðu 58% aðspurðra því til, að til
væri „einhvers konar alheimsandi
eða lífskraftur" en aðeins 18%
völdu kenningu kirkjunar um að
til væri „persónuiegur guð“. Alls
66% svöruðu því til að ekki væri til
nein ein sönn trú, en um fjórðung-
ur taldi að svo væri. Aðeins 15%
töldu Djöfulinn vera til, en kirkjan
boðar tilvist hans til jafns við til-
vist hins persónulega Guðs. Og
loks töldu 85% að siðferði væri af-
stætt, að ekki væri hægt að skil-
greina nákvæmlega hvað gott
væri og hvað illt.
Hvað er að segja um niðurstöð-
ur sem þessar? Er ekki nærtækast
að álykta sem svo, að kirkjunni sé
treyst og hún virt sem stofnun, en
að kenningum hennar sé tekið si
svona mátulega? Ef til vili má
segja að íslendingar hafi tamið sér
það, sem frumbyggjar víða í þriðja
heiminum hafa gert: Að laga
kristnina að fyrri trúarbrögðum! í
það minnsta liggur fyrir, að í lykil-
atriðum hefur .trúboð íslensku
kirkjunnar um aldir brugðist.
Þrátt fyrir traustið virðast íslend-
ingar lítt gefnir fyrir stofnunina,
miðað við aðsókn að messum og
láta kenningar hennar ekki ganga
fyrir þegar um grundvallaratriði í
andlegum málum er að ræða. Nið-
urstaðan hlýtur að vera að íslend-
ingar aöskilja sjálfa trúna annars
vegar og hins vegar umgjörð
hennar, hina lögbundnu stofnun.
Prestar og aðrir kirkjunnar
menn fylgjast vitaskuld með
stjórnmálum eins og annarra
stétta menn og konur. I vor skrif-
uðust þeir opinberlega á, Svavar
Gestsson, formaður Alþýðubanda-
lagsins og Ólafur Skúlason vígslu-
biskup. Tilefnið var að ýmsum
þótti grunsamlega mörgum sjálf-
stæðismönnum hleypt að þegar
stjórnmálamönnum gafst tæki-
færi til að predika í kirkjum lands-
ins. Þá kom óbeint fram hjá Óiafi
að kirkjunnar menn fylgdust með
umræðum og atkvæðagreiðslum
þingmanna um kirkjuleg málefni
og festu frammistöðu þeirra á
blað. Embættismenn þjóðkirkj-
unnar virðast sem sé gefa ver-
aldlegum embættismönnum eink-
unnir. Ekki var upplýst um
tilgang þessarar einkunnargjafar
— en vitaskuld hljóta kirkjunnar
menn að hafa veiþóknun á þeim
þingmönnum sem greiða atkvæði
á réttan hátt.
EKKI EINU SINNI
UMBÓTAAFL?
Sennilega er ekki hægt að með
góðu móti að svara því fyllilega
hvort ákveðnir stjórnmálaflokkar
styðji þjóðkirkjuna betur en aðrir,
þó Sjálfstæðisflokkur og Fram-
sóknarflokkur hafi stýrt þessum
málaflokki um áratuga skeið. Stað-
reyndin er sú að kirkjunnar menn
eru óánægðir með stjórnmála-
menn yfirleitt og beinist sú
óánægja ekki síður að núverandi
ríkisstjórn, samsteypustjórn
þeirra flokka sem í orði kveðnu
telja sig standa bestan vörð um
kirkjuna. Óánægjan hefur alið af
sér kröfur um ýmis konar breyt-
ingar. Umræðan á Kirkjuþingun-
um er sem fyrr segir einn angi
Alþingið og kirkjan: Kirkjuþing hefur séð ástæðu til að samþykkja ályktun, þar sem óánaegju er lýst yfir því, að flest þau mál sem afgreidd hafa verið á kirkjuþingum
til meðferðar Alþingis hafi ekki hlotið afgreiðslu. Og þrátt fyrir 160 milljón króna árlega fjárveitingu segir kirkjuráðsmaður: „Kirkjan er hornreka í þjóðfélaginu hvað fjármál
snertir, því miður. Það gengur sannast sagna mjög erfiðlega að fá fjármagn til hennar."
þessara krafna. Þeir sem vildu
stofnun svokallaðs þjóðmálaráðs
kirkjunnar litu til þróunarinnar
hjá kirkjudeildum erlendis og
vildu fara sömu leið.
Helsti boðberi þessarar stefnu á
síðasta Kirkjuþingi var sr. Lárus Þ.
Guðmundsson: „Kristur hefði
ekki verið krossfestur ef hann
hefði ekki verið póiitískur. ðll sú
saga sem skráð er á spjöld Nýja
testamentsins sannar okkur að
hann sló skjaldborg um lítilmagn-
ann og tók afstöðu sem gerði hann
svo hættulegan." Af andstæðing-
um þessa viðhorfs var sr. Þor-
bergur Kristjánsson þeirra af-
dráttarlausasti: „Mitt viðhorf er að
kirkjan sem slík geti ekki tekið af-
stöðu til pólitískra mála... menn
hafa um aldir reynt að gera Jesú
Krist að pólitískum leiðtoga, fé-
lagslegum umbótafrömuði eða
einhverju enn fráleitara. Jesú var
hvorki byltingamaður né félags-
legur umbótasinni, þótt fátækra-
hjálp og umhyggja fyrir sjúkum sé
vissulega í anda hans."
Á milli skoðana þessara tveggja
manna er mikið bil — þarna tala
menn sem skiigreina stjórnmál
með ólíkum hætti. Kirkjunnar
menn eru einfaldlega ósammála
um hvernig þjóðkirkjan eigi að
gera áhrifamátt sinn meiri í þjóð-
félaginu. Sumir vilja ótvíræða af-
stöðu til þjóðfélagsmála, jafnvel
stofnun kristilegs
stjórnmálaflokks, „aðrir vilja auka
vegsemd þjóðkirkjunnar sem
stofnunar. Þannig hefur komið
fram á Kirkjuþingi tillaga um að
kirkjumálaráðuneytið verði
sérstakt ráðuneyti og í starfs-
mannafrumvarpi þjóðkirkjunnar
er kveðið á um fjölgun starfs-
manna hennar. í síðarnefndu til-
lögunum endurspeglast einnig sá
vilji að líta til fortíðarinnar og taka
upp löngu aflagt skipulag — frá
þeim tímum þegar ítök þjóðkirkj-
unnar voru hvað mest í þjóðfélag-
inu. í fyrra kom fram það álit á
Kirkjuþingi að í raun ætti kirkjan
hundruði jarða og eigna sem ríkið
hefði tileinkað sér. Og í starfs-
mannafrumvarpinu er gert ráð
fyrir endurreisn biskupsstólanna
að Hólum og í Skálholti; að bisk-
uparnir verði þrír. Þannig vilja
hinir íhaldssamari bregðast við
þverrandi áhrifamætti kirkjunnar;
þeir vilja hverfa til fyrri og glæst-
ari tíma.
TILLÖGUM STUNGIÐ f
SKÚFFU
Það er með þessar tillögur eins
og fjölmargar aðrar tillögur
Kirkjuþinga að stjórnmálamenn-
irnir hafa tekið við þeim en stung-
ið þeim í skúffu. Kirkjuþing 1984
sá ástæðu til að álykta um þessi
vinnubrögð sérstaklega:
„Kirkjuþing 1984 lýsir óánægju
sinni yfir því að flest þau mál, sem
afgreidd hafa verið á síðustu
kirkjuþingum til meðferðar Al-
þingis, hafa eigið hlotið afgreiðslu.
Þingið felur fulltrúum kirkjunnar í
samstarfsnefnd kirkju og Álþingis
að bera þetta mál fram á fundum
þeirrar nefndar. Einnig felur
kirkjuþing Kirkjuráði að kynna
málið á héraðsfundum og leita eft-
ir stuðningi þeirra og héraðs-
nefnda.“ Kirkjuráðsmaðurinn
Kristján Þorgeirsson hefur undir-
strikað óánægju kirkjunnar
manna með framgang óskamála
þjóðkirkjunnar: „Því verður ekki
neitað, að sum mál eiga erfitt um
frekari framgang, sérstaklega þau
sem fara fyrir Alþingi."
42 HELGARPÓSTURINN