Helgarpósturinn - 04.12.1986, Blaðsíða 44

ERLEND YFIRSYN
's, ' '•
v
Hashemi Rafsanjani
þingforseti vard fyrstur
til að hrósa nýjum sigri
yfir „Miklasatan".
Vopnin frá Reagan aflgjafi
fyrir klerkastjórn Irans
Síðan uppvíst varð um viðleitni Ronalds
Reagans til að kaupa áhrif á framvindu
valdabaráttu klerka í Iran og frelsi banda-
rískra gísla í Líbanon með vopnum, hefur at-
hygli einkum beinst að áhrifum þessa ráðs-
lags á stöðu Bandaríkjaforseta heimafyrir.
Ekki þarf þó að vega minna, einkum þegar
til lengdar lætur, það sem gerist á vettvangi,
í löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs. Er því
ástæða til að gefa gaum, hvað þar hlýst af
leynimakki erkiklerkanna í Teheran, viðvan-
inganna í Hvíta húsinu og samstjórnar stóru
flokkanna í Jerúsalem.
Fyrir rúmum tveim árum, í október 1984,
hélt Khomeini erkiklerkur stefnuræðu um
utanríkismál^fir embættismönnum utanrík-
isráðuneytis Irans og sendiherrum landsins í
Evrópu og Ameríku. Þar afsagði leiðtoginn
einangrunarstefnu sumra stuðningsmanna
sinna, sem leitast höfðu við að hindra sam-
skipti við önnur ríki og átalið þá sem þeim
sinntu fyrir undirlægjuhátt við óvini is-
lömsku byltingarinnar. Khomeini vitnaði til
þess að spámaðurinn sjálfur hefði sent erind-
reka til framandi þjóða, og gerði því meira að
segja skóna að tengsl gætu komist á við
Bandaríkin, tæki Bandaríkjastjórn sinna-
skiptum gagnvart íran.
Ekki leið á löngu frá því þessi ræða var
flutt, að milligöngumenn, aðallega ísraelskir,
komu því á framfæri við ráðgjafa Reagans
forseta, að Iranir væru til viðtals um ýmis
mál. Forsetinn og menn hans reyndust mót-
tækilegri fyrir þennan boðskap. Áframhald-
ið er alkunna, sendiferðir Roberts McFarlane
og Olivers Norths til Teheran og ákvörðun
Bandaríkjaforseta að heimila vopnasending-
ar til Irans með milligöngu ísraels.
Markmið írönsku klerkastjórnarinnar með
leynimakkinu við Bandaríkin eru auðsæ,
annars vegar að losa sig úr pólitískri einangr-
un, hins vegar að styrkja stöðu sína í stríðinu
við írak. Hvort tveggja hefur henni tekist, og
Bandaríkjastjórn ber höfuðábyrgð á afleið-
ingunum.
Árabaríkin, að Sýrlandi undanskildu,
stóðu frá öndverðu þétt að baki írak í stríð-
inu við Iran. Jórdan sá um að koma vopnum
til Iraka eftir að hafnir þeirra sjálfra lokuðust,
og liðsauki úr Jórdansher var sendur á víg-
stöðvarnar. Saudi-Arabía og furstadæmin við
Persaflóa stóðu undir vænum skerfi af her-
kostnaði Iraks. Þessi arabaríki telja Irak út-
vörð sinn gegn persneskri útþenslustefnu í
mynd islamskrar ofstækisbyltingar.
Öll hafa þessi stuðningsríki íraks náið sam-
starf við Bandaríkin og eru þeim að ýmsu
leyti háð. Sambúðin gengur þó skrykkjótt,
vegna áhrifa ísraels og síonistasamtaka í
Bandaríkjunum á bandaríska stjórnarstefnu.
Til að mynda var vopnasala Bandaríkjanna
til Saudi-Arabíu ekki alls fyrir löngu bundin
ströngum skilyrðum af tilliti við Israel. í ár
var Jórdan synjað um bandarísk vopn fyrir
1.9 milljarða dollara, af því áhrifamenn á
Bandaríkjaþingi guggnuðu fyrir þeirri mót-
báru talsmanna ísraelskra sjónarmiða, að
einhver loftvarnaflauganna sem um var að
ræða gæti komist í hendur hermdarverka-
manna.
Nú kemur á daginn, að Bandaríkjastjórn
leggur íran til ógrynni vopna skilmálalaust.
Reagan skeytir því engu, að landið er á lista
sem hann hefur sjálfur samið um ríki sem
styðja hermdarverkamenn og beita hermd-
arverkum.
Ekki er að furða að Hussein Jórdanskon-
ungur komst svo að orði, að Bandaríkjafor-
seti hafi með athæfi sínu framið svívirðu
gagnvart öllum arabaþjóðum. Mubarak
Egyptalandsforseti kvaðst hafa bent Reagan
á, að hann yrði að bregðast skjótt við, ef
varðveita ætti einhvern trúverðugleika
Bandaríkjanna gagnvart ríkjum araba.
Mestu skiptir þó, að konungsættin í Saudi-
Arabíu varð skjótt vör við, hvaðan vindurinn
blés og hagræddi seglum samkvæmt því. Án
þess að láta af liðsinni við írak, leitast Fadh
konungur við að baktryggja sig gagnvart
íran. Þetta gerðist jafnskjótt og stjórn kon-
ungs barst vitneskja um makk Bandaríkja-
forseta við Iransstjórn. I einu vetfangi náðu
Saudi-Arabía og Iran saman í Samtökum
olíuútflutningsríkja um ráðstafanir til að
hækka olíuverð á heimsmarkaði, og Fadh
konungur horfði ekki í að víkja brott Jamani,
þrautreyndum olíumálaráðherra sínum, til
að marka stefnubreytinguna. Komið er á
daginn, að bandarísk olíusölufyrirtæki hafa
selt farma af unnum olíuvörum frá Saudi-
Arabíu þvert yfir Persaflóa til hafna í fran, til
að bæta þar úr skorti sem stafar af hörðum
loftárásum írakska flughersins á olíuhreins-
unarstöðvar írana.
Yfirburðir í lofti eru mesti styrkur íraks i
stríðinu við íran. Úr þeim dregur um leið og
Bandaríkjaforseti sendir írönum varahluti í
herflugvélar þeirra af gerðunum F-4 og F-14
ásamt Hawk loftvarnaskeytum og radar-
tækjum, sem gera loftvarnakerfi við olíu-
hreinsunarstöðvar og útflutningshafnir virk
á ný. Ekki skiptir minna máli, að þúsundir
eftir Magnús Torfa Ólafsson
skriðdrekaflauga af gerðinni TOW frá
Bandaríkjamönnum efla mjög getu írans-
hers á vígstöðvunum til að rjúfa varnarlínu
Iraka.
Erkiklerkarnir hafa lengi boðað lokasókn
gegn írak, en skort vopn til að hrinda henni
af stað. Slík hernaðaraðgerð gæti hafist á út-
mánuðum í vetur, eftir að rigningatímanum
lýkur á þessum slóðum. Þar geta úrslit ráðist
af lausnargjaldinu sem Ronald Reagan reiddi
af hendi fyrir gíslana sína þrjá.
Hugmynd viðvaninganna sem Bandaríkja-
forseti safnaði umhverfis sig í Hvíta húsinu,
um að hafa áhrif á valdahlutföll innan
klerkastjórnarinnar í íran, voru nefnilega fá-
sinna, og það er nú komið rækilega á daginn.
Erkiklerkarnir hælast um, hver um annan
þveran, og útmála fyrir landslýðnum, hversu
þeir hafi auðmýkt og hlunnfarið Bandaríkin.
Áður en skiptin á bandarískum gíslum og
vopnum urðu opinber, gætti verulega valda-
baráttu í forystuhópnum í Teheran. Nánir
samstarfs- og venslamenn Montaseri erki-
klerks, sem tilnefndur hefur verið til að taka
við af Khomeini, voru handteknir og bornir
þungum sökum. Jafnframt kom Hashemi
Rafsanjani, forseti þingsins og keppinautur
Montaseri, fram opinberlega og lýsti háðu-
legri meðferð á sendimönnum Bandaríkja-
forseta. Að undirlagi Khomeini voru liðs-
menn Montaseri látnir lausir og allir sneru
bökum saman og hlökkuðu yfir nýjum óför-
um Bandaríkjastjórnar. Leiðtoginn þaggaði
niður í nokkrum þingmönnum, sem spurð-
ust fyrir um hverjir hefðu rætt við sendi-
menn Bandaríkjaforseta og um hver efni.
Refjasmiðum í Teheran og Jerúsalem hef-
ur tekist að notfæra sér það sambland af
hroka og vanþekkingu sem ráðið hefur af-
skiptum Bandaríkjanna af málum írans allt
frá því CIA var beitt til að steypa af stóli þing-
ræðisstjórn Mossadegh fyrir þrem áratug-
um. Harðstjórn keisarans var afkvæmi þeirr-
ar bandarísku íhlutunar, og hún gat af sér
ógnarstjórn erkiklerkanna. Nú bætist það
við í nornaketilinn, að valdahafar í ísrael
vilja flest til vinna að stríð Irans og Iraks
standi sem lengst og verði sem skæðast. Kú-
rekar ættu að halda sig sem fjærst þessum
vettvangi.
«> >>
Samningavidrœdur ASI/VSI
ÁGREININGUR UM HÆKKUN LÆGSTU LAUNA
Dagsbrún hafnar launastefnu ASI — staða Ásmundar og Björns veikist
Þegar samninganefndir ASÍ og
VSl' tóku aö skiptast á skoðunum
um lœgstu laun — lágmarkslaun —
einkum í sambandi við fiskvinnslu-
fólk hlupu samningaviðrœður í
strand. Fulltrúar beggja samninga-
aðila hafa undirstrikað, að „bilið
vœri breitt". Heimildarmenn HP í
röðum samningarnefndarmanna
segja, að VSI hafi boðið 24 þásund
rúmar í lágmarkslaun fyrir fisk-
vinnslufólk, en ASÍ hafi haldið á
lofti tölunni 30 þúsund krónur. Á
þessu strandaði og nú reikna menn
uppá nýtt. Er það mat manna í
samninganefndum, að efekki gangi
saman aðfararnótt fimmtudags,
eða á allra nœstu dögum, þá megi
búast við því að samningar geti
dregist fram yfir áramót og allt fram
í mars, en þá verður kosningabar-
átta í algleymingi.
Mörg verkalýðsfélög, sem hafa
innan sinna vébanda illa launað
verksmiðjufólk þrýsta á um tafar-
lausa samninga vegna hættunnar á
frestun samninga þar til í mars. Telja
nokkrir talsmenn þeirra, að óverj-
andi sé að haga samningum þannig,
að þeir sem einskis launaskriðs hafi
notið á þessu ári fái ekki rétt hlut
sinn. En niðurstaða febrúarsamn-
inganna var eins og menn muna litl-
ar taxtahækkanir — og mikið launa-
skrið svo sem kjararannsóknir
benda eindregið til.
Því hefur verið haldið fram, að
forval Alþýðubandalagsins hafi haft
áhrif á gang samningaviðræðna í
Garðastræti. í því sambandi hefur
verið bent á, að það kæmi forseta
ASÍ illa að semja um 27—28 þúsund
króna lágmarkslaun eftir að hafa
samið hluta kjaramálaályktunar Al-
þýðubandalags, þar sem gert er ráð
fyrir 35—40 þúsund króna lág-
markslaunum, enda þótt þar sé átt
við heildarlaun. Forsetinn setti enda
á svið mikið sjónarspil í kjölfar frétta
DV um eitthvað „leynisamkomu-
lag“ sem átti að vera til á milli ASÍ
og VSÍ. Má með sanni segja að
blaðamannafundurinn hjá VSÍ hafi
verið liður í prófkjörsbaráttu Ás-
mundar, burtséð frá sannleiksgildi
fréttar DV. En Ásmundur Stefánsson
og Þröstur Ólafsson, framkvæmda-
stjóri Dagsbrúnar, stefndu báðir á
annað sætí á framboðslista hjá Al-
þýðubandalaginu í Reykjavík. Hvor-
ugur náði því takmarki og höfnuðu
báðir neðar á lista. Og í kjölfar for-
valsúrslita dró Dagsbrún sig út úr
ASÍ-samflotinu.
Dagsbrún hafði reyndar boðað
brotthvarf sitt áður en forvalið var
haldið og studdi sig við stjórnarsam-
þykktir og samþykktir félagsfundar.
Tímasetningu útgöngu Dagsbrúnar
má e.t.v. rekja að einhverju leyti til
forvalsins, en fyrst og fremst er um
að ræða hagsmunaárekstra á milli
Dagsbrúnar pg ASÍ. Dagsbrún hafn-
ar stefnu ASÍ í launamálum.
Dagsbrún hefur, eins og reyndar
mörg önnur verkalýðsfélög, innan
sinna raða starfshópa, sem náð hafa
góðum sérsamningum við einstaka
atvinnurekendur og sem auk þess
hafa notið launaskriðs á vinnu-
markaði. Hafa sérsamningarnir og
launaskrið jafnan vegið þyngra í
samningsgerð þessara hópa, en lág-
ar almennar taxtahækkanir. Eru
sem dæmi um slíka hópa nefndir
hafnarverkamenn á félagssvæði
Dagsbrúnar, og reyndar anriarra fé-
laga líka.
Sérsamninga hafa þessir hópar
gert — stundum tvívegis á samn-
ingstíma — og fengið í sinn hlut
launaleiðréttingar umfram aðra, án
þess að slíkir samningar hafi orðið
sérstakt fréttaefni. Hefur arkitekt
þessara ávinninga verið Þröstur
Ólafsson og launabarátta Dagsbrún-
ar snúist að verulegu leyti um þetta.
Eru þessir hópar stundum nefndir
„lordarnir í Dagsbrún". Þeir eru
sterkustu stuðningsmenn Dags-
brúnarforystunnar. Baklandið sem
þeir Guðmundur J. og Þröstur geta
stólað á. Sú samningalína sem valin
hefur verið í Garðastrætinu gengur
þvert á hagsmuni þessara hópa. Því
hefur Dagsbrún sagt sig úr samflot-
inu við ASÍ.
Samningsgerðin í Garðastrætinu
er í farvegi sem gerir ráð fyrir eftir-
farandi: Að lægstu launin hækki
mest, að efri hluti launastiga verði
kældur og að launaskrið verði
stöðvað, að ríkisvaldið tryggi eins
stafs verðbólgu og að hækkun á
gjaldskrá opinberra fyrirtækja verði
haldið í skefjum. Þetta eru menn
sammála um að séu forsendur fyrir
því að hækkun lægstu launa haldi
gagnvart þeim sem hærri fá launin.
Hins vegar mun uppstokkun skatta-
kerfis hafa verið ýtt útaf borðinu
m.a. með tilvísun til misheppnaðs
húsnæðislánakerfis.
Vandamálið varðandi lægstu
launin eru fiskvinnslan. VSÍ hefur
reiknað út, að hámark lægstu launa
megi liggja á bilinu 24—25 þúsund.
Rökstyðja þeir mál sitt með því, að
fiskvinnslan geti ekki, ef tekjur
hennar minnka, velt launahækkun-
um útí verðlagið vegna þess að tekj-
ur ákvarðist af verðlagi á fiskmark-
aði erlendis og gengisþróun, sem
menn vilja að verði föst stærð. Þeir
atvinnurekendur, sem hins vegar
telja sig geta velt launahækkunum
útí verðlagið eru aftur á móti tilbún-
ir til eitthvað meiri hækkunar á
lægstu launum. Ágreiningur ASÍ og
VSI er ekki, eins og áður sagði, um
þessar grundvallarforsendur, held-
ur hve lág lægstu laun mega vera.
Ágreiningurinn, sem upp er kom-
inn í verkalýðshreyfingunni um
launastefnu er vissulega alvarlegt
áhyggjuefni fyrir ASÍ forystuna. Það
hlýtur að valda áhyggjum, að Guð-
mundur J. Guðmundsson, formaður
Verkamannasambandsins skuli
ekki sitja samningafundi. Á sama
hátt hlýtur það að vera undrunar-
efni, í Verkamannasambandinu, að
Guðmundur J. skuli ekki treysta sér
til að taka þátt í samningum sem
snerta félagsmenn Verkamanna-
sambandsins umfram aðra.
Með útgöngu Dagsbrúnar og
þeirrar staðreyndar, að Samband
byggingamanna skuli ekki vera
með, veikist staða Ásmundar Stef-
ánssonar, forseta ASÍ. Sömuleiðis
hefur það veikt mjög stöðu Björns
Þórhallssonar, varaforseta ASÍ, að
verslunarmannafélög á landsbyggð-
inni hafa tekið sig saman og stofnað
nýtt samband, framhjá Birni sem
hefur sótt sinn stuðning til þessara
sambanda. Ætla verslunarmenn af
landsbyggðinni að standa saman í
samningum. Velta menn því nú fyrir
sér til hverra forsetarnir sækja styrk
sinn.
Samningarnir nú hafa leitt það í
ljós, að verkalýðshreyfingin er
sundruð. Hún getur,ekki komið sér
saman um launastefnu.
44 HELGARPÓSTURINN
eftir Helga Má Arthúrssonp