Morgunblaðið - 21.02.1987, Side 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 1987
25
Kortíð sýnir hin víðáttumiklu hafsvæði frá Grænlandi til Noregs- og Bretlandsstranda, sem þegar eru innan efnahagslögsögu, eða svæði þar sem kröfur eru gerðar
tíl hafsbotnsréttinda. Vestast eru svo grænlensk og kanadísk hafsvæði, þar sem óráðið er hvernig fara kann um hafsbotnsréttindi.
Þegar kortið í heild er skoðað verður ljóst hve mikilla sameiginlegra hagsmuna þjóðir norðursins eiga að gæta.

V
‘ í ■—' ' *
hliðsjón af því sem að framan
hefur verið sagt um sögulegar
ástæður sem ekki styðja kröfur
Grænlands.
Þótt við íslendingar viljum gera,
það sem við getum til aðstoðar
Grænlendingum í þeirra erfíðleik-
um, sjálfsagt eins og Norðmenn,
Danir og aðrar Norðurlandaþjóðir,
getum við ekki fallist á að efna-
hagslögsaga okkar verði skert frá
því sem hún nú er og það höfum
við tilkynnt Grænlendingum. Og
svo vill einmitt til að fundur var
með grænlenskum landsstjómar-
mönnum nú í gær (12. maí 1986)
í utanríkismálanefnd Alþingis, þar
sem að þessu máli var vikið og
auðvitað munu mál þessi leysast
farsællega þó að lausnin kunni að
taka einhvem tíma. Enda em svo
mörg mikilvæg mál önnur, sem
þessar þjóðir verða að ræða sín á
milli og leysa sin á milli.
í júlímánuði 1984 sló í allharða
brýnu með orðsendingaskiptum
milli Islendinga og Norðmanna
vegna loðnuveiða Efnahagsbanda-
lagsríkja m.a., á svæðinu sem
takmarkast af 200 mílum frá
Grænlandsströndum og miðlínu
milli Jan Mayen og Grænlands og
aðgerðarleysis við gæslu þess. ís-
lendingar vildu gæta þar þeirra
réttinda, sem þeir eiga sameigin-
lega með Norðmönnum og undir-
strikuðu það með því að senda
flugvél landhelgisgæslunnar niður
að utanaðkomandi skipum til að
„sýna flaggið" eins og það er kall-
að.
Ekki skal hér farið lengra út í
Jan Mayen-málið. Þar er enn auð-
vitað einhver ágreiningur, en
samnýting er í öllu falli samnings-
bundin, enda báðum til hagsbóta
í bráð og lengd.
Hins vegar vil ég horfa meir til
framtíðar og hlýt þá að víkja að
Rockall-málinu, enda aðeins örfáir
dagar síðan viðræður fóru fram
hér við Dani/Færeyinga, bæði al-
mennt um sameiginleg hagsmuna-
mál á svæðinu og svo sérstaklega
um rannsóknaleiðangur þjóðanna,
sem fyrirhugað er að gera út nú
í sumar til botnrannsókna á Rock-
all-hásléttu eftir nánara sam-
komulagi þjóðanna. En íslending-
ar hafa mjög knúið á um viðræður
allt frá árinu 1978. Vonandi er
nú öllum aðilum orðið ljóst, að
fulltrúar þeirra þjóða, sem tilkali
gera til réttinda á svæðinu, verða
að tala saman. Ég hygg að óhætt
sé að segja, að mikilvægur árang-
ur hafí náðst af samstarfi íslend-
inga og Dana, og Bretar og írar
muni koma til samningaviðræðna.
Varla fer á milli mála, að réttur
íslendinga og Færeyinga er mest-
ur og ég hef áður lýst þeirri skoðun
minni, að ákvæði 83. gr. Hafrétt-
arsáttmálans séu svo ótvíræð, að
eftir henni verði farið. En þar er
talað um samningaviðræður í þeim
tilgangi að ná sanngjamri lausn.
Aðstæður á Hatton Rockall-svæð-
inu eru auðvitað miklu flóknari en
á Jan Mayen-svæðinu, eins og
rakið hefur verið hér að framan,
enda málið þar leyst á grundvelli
sögulegs réttar og sanngimissjón-
armiða. Þar að auki var þar ekki
síst um að tefla afmörkun efna-
hagslögsögu, en á Hatton Rock-
all-svæðinu er deilt um eignarrétt
að hafsbotninum utan hennar og
aðilar em fleiri. Um réttindi yfír
hafsbotninum utan 200 mílnanna
gilda sérreglur, sem einkum er að
fínna í einni grein Hafréttarsátt-
málans, 76. grein.
(Hér var í erindinu 13. maí í
fyrra rætt allnáið um röksemdir
íslendinga og veikleika Breta og
íra, en þau rök ættu íslendingar
nú að þekkja og er þeirri umQöllun
því sleppt hér.)
Ef menn skoða þetta ákvæði
(76. grein Hafréttarsáttmálans)
náið ætti að verða alveg ljóst, að
ekki getur verið um að ræða „nat-
ural prolongation" þegar yfír
3.000 metra gjá skilur strendur
Skotlands og Irlands frá Rockall-
hásléttu, sem þar að auki kann
að vera allt að 200 millj. ára göm-
ul jarðmyndun. í nýlegri grein í
The Times, þar sem um mál þetta
er fjallað, segir líka, að málstaður
Breta geti orðið erfíður, þótt reynt
verði að sækja hann fyrir dómi
og greininni lýkur með þeim um-
mælum að óhagstæður dómur
gæti gert kröfugerð Breta 200 ára
gamla! „And if judgement goes the
wrong way Britain’s (and Ire-
land’s) presentation of its case
will be seen to be 200 million years
out of date“.
Hér er rétt að skjóta því inn
að síðan erindið var flutt hefur í
bresku lagatímariti birst athyglis-
verð grein um deilumar og
kröfugerðimar á Rockall-svæðinu
(Intemational and Comparative
Law Quarterly) eftir Clive R.
Symmons við háskólann í Bristol,
sem kemst að þeirri niðurstöðu að
málatilbúnaður hljóti að verða
mjög í þeim anda sem íslendingar
hafa byggt á allt frá árinu 1978,
að fjögurra ríkja dómsmeðferð
kunni að verða nauðsynleg, þótt
íslendingar hafí raunar alltaf lagt
megináherslu á samninga- og
sáttaleiðina og vitnað til Jan May-
en-samninganna. Symmons bendir
á að gerðardómur milli Breta og
íra yrði óhjákvæmilega að taka
tillit til krafna Dana og íslendinga
og vitnar í því sambandi til al-
þjóðadóms í deilum Líbýu og
Möltu. Er það í nákvæmu sam-
ræmi við málflutning okkar í
viðræðum við íra á óformlegum
fundum á Hafréttarráðstefnunni
fyrir mörgum_ árum þegar við
spurðum hvað Irar og Bretar gætu
gert ef íslendingar og Danir
semdu sín á milli um gerðardóm
sem flalla bæri um sama svæði
og gerðardómur þeirra. Því vildi
helsti hafréttarsérfræðingur íra,
Geraldin Skinner, ekki svara.
Væntanlega fara Bretar nú að
átta sig á því að þeir verða að
setjast að samningaborði með okk-
ur og á það verður nú látið reyna.
Deilur eru uppi um það hvemig
marka eigi brekkufót landgrunns-
ins „foot of the continental slope“
enda er sú skilgreining enn í mót-
un, eins og svo margt annað í
hafréttarmálunum. Bretar gagn-
rýna auðvitað aðferðir okkar og
Færeyinga. Við höfum hins vegar
íslendingar í þjónustu okkar merk-
an fræðimann dr. Manik Talwani,
sem ‘hefur byggft kröfugerð okkar
upp með þeim hætti, að erfítt er
að gagnrýna. Hann vinnur raunar
líka fyrir báða aðila að undirbún-
ingi þeirra vísindarannsókna sem
áður er getið.
Ég hef sagt að allt Hatton-
Rockall-svæðið mundi falla til
Færeyja og íslands væru löndin
eitt ríki og hið sama ætti að gilda
ef löndin næðu samstöðu um sam-
eiginlega kröfugerð og skiptu
síðan svæðinu sín á milli, en æski-
legast væri að þjóðimar ættu það
og hagnýttu saman. Raunar hafa
íslendingar ályktað um það í Al-
þingi allt frá 1980, að Færeyingar
mættu ráða því, hvort þeir vildu
leggja slíka skiptingu fyrir gerðar-
dóm þegar þjóðimar tvær hefðu
eignast yfirráðaréttinn. Það verð-
ur varla sagt að við íslendingar
höfum í það skiptið farið harka-
lega að heldur þvert á móti rétt
fram vinarhönd, hvað sem menn
vilja nú segja um alla fortíð okkar
í landhelgismálum. Norðurlanda-
þjóðir verða að styðja hver aðra
og sýna sanngimi.
Ástæðan til þeirrar niðurstöðu
sem ég hef nú getið er sú, að
þessar tvær þjóðir geta byggt upp
rétt hvorrar annarrar, þar sem
hugtök em enn óljós, en hitt er
líka rétt, að allar fjórar þjóðimar
geta veikt stöðu hverrar annarrar
ef þær ekki setjast að samninga-
borði og þá kynni svo að fara, að
engin þjóðin fengi neitt heldur
yrði um opið haf að ræða. Slík
niðurstaða gæti einnig haft slæm-
ar afleiðingar á sviði vamarmála.
..
Dr. Talwani byggir rétt okkar
m.a. þannig upp, að frá suðaustur-
strönd íslands og allt suður yfír
Rockall-hásléttuna sé hægt að
draga beina línu, þar sem aldrei
er farið yfír djúpa gjá né klifrað
upp bratta. Langt í suðri sé því
að fínna okkar brekkufót eða ræt-
ur landgrunnshlíðarinnar. Þess
vegna getum við dregið okkar
landgmnnslínu 60 sjómflur suður
af „the foot of the slope“ sam-
kvæmt ákvæðum 76. gr., 4. mgr.
1) II.
Á Reykjaneshrygg getur enginn
véfengt rétt okkar til að færa land-
gmnnið út. Þar er um augljósa
eðlilega framlengingu að raeða.
Hins vegar takmörkun við fjar-
lægðina við 350 mflur, þar sem
við samþykktum sjálfir á Hafrétt-
arráðsteftiunni, að á úthafshryggj-
um gætu menn ekki teygt sig
endalaust heldur skyldi marka
vegalengdjna við 350 mílur.
Eins og ég gat um í upphafí tók
ég þann kost að draga upp svip-
mynd, framtíðarsýn, þegar þjóðir
Norðurhafa auka samstarf sitt á
sviði ræktunar, varðveislu og veiða
auðæfa hafsins, en tengjast jafn-
framt traustari böndum pólitískt
og efnahagslega.
Mikill meirihluti þjóða heims
byggja strandríki. Þessi ríki
mynda réttarreglumar. Þannig
ákveður strandríkið sjálft víðáttu
landgmnnsins, auðvitað innan
ákveðinna reglna, sem þó era
naumast fastmótaðar.
Hafrétturinn er enn í mótun og
myndin sem hér hefur verið dreg-
in upp þarf alls ekki að vera
fjarlæg, jafnvel mun hún sjást í
raun fyrr en nokkum órar nú fyr-
ir. Það ætti að vera sameiginlegur
vilji og stefna þeirra þjóða allra,
sem ég hef nefnt, vinaþjóða norð-
ursins.
Höfundur er formaður utanríkis-
málanefndar Alþingis.
miesk
*»-*•*■» «*