Morgunblaðið - 05.12.1987, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1987
41
Gylfi Þ. Gíslason
„Áætlað hefur verið, að
verðmæti kvótanna í ár
geti verið allt að 3 millj-
arðar króna, miðað við
það verð, sem kvótar
haf i gengið kaupum og
sölum á. Augljóst ætti
að vera, að kvóta-
hafarnir einir mega
ekki fá slík verðmæti í
sinn hlut. Hér er um
verðmæti þjóðarheild-
arinnar að ræða.“
Gjald fyrir veiðiieyfi er
afgjald til þjóðarheild-
arinnar
Þess var getið að framan, að
nauðsyn á takmörkun sóknar hafi
yfirleitt verið viðurkennd, þegar
sýnt hafi verið fram á, að fiskistofn-
ar væru í hættu. Líffræðileg og
umhverfisfræðileg rök hafa sann-
fært menn um nauðsyn stjórnar á
fiskveiðum. Hins vegar virðist mik-
ið á skorta, að skilningur sé á þeirri
efnahagslegu þýðingu takmörkunar
á sókn, sem getið var að framan.
Það kemur greinilega fram í and-
stöðu við hugmyndina um, að greitt
sé gjald fyrir veiðileyfi. Að framan
hefur þó verið sýnt fram á, að tak-
mörkun sóknar umfram visst mark
getur ekki aðeins verið nauðsynleg
ti! þess að vernda fiskistofn, heldur
vaxa þjóðartekjur við takmörkun-
ina. Auðlindin sem verið er að
hagnýta, skilar af sér auknum arði.
Þeir, sem fá leyfi til þess að veiða
hinn takmarkaða afla, fá þennan
aukna arð í sinn hlut. Eðlilegt af-
gjald auðlindarinnar fellur þeim í
skaut, en ekki eiganda hennar.
Hér eru engin ný sannindi á ferð-
inni. Á þau hefur verið bent. Þau
eru undirstöðuatriði í fiskihagfræði,
sem kennd hefur verið í viðskipta-
deild Háskólans í fimmtán ár, eins
og í fjölmörgum háskólum annarra
fiskveiðiþjóða. Ýmsir hagfræðingar
og fræðimenn á öðrum sviðum hafa
ritað um þessi efni, þótt það hafi
að vísu verið minna en efni hafa
staðið til. Hér í blaðinu birtist þó
fýrir skömmu afbragðsgrein um
þessi mál eftir Þorkel Helgason
prófessor. Reynslan er hins vegar
oft miklu betri kennari en fræði-
mennskan. Sú aðferð, sem hér hefur
verið beitt við fiskveiðistjórnun, að
takmarka sókn með afhendingu
ókeypis veiðileyfa, hefur smám
saman leitt í ljós, að auðvitað eru
veiðileyfín verðmæti, þau eru ávís-
un á afgjald þeirrar auðlindar, sem
fólgin er í fiskistofnunum við landið.
Þess vegna hafa skip, sem hafa
veiðileyfí, þ.e. úthlutað hefur verið
kvóta, hækkað í verði. Þau hafa
verið seld á mun hærra verði, en
svarar til eðlilegs verðs skipsins
sjálfs. Þá blasir við, að verið er að
selja veiðileyfíð, kvótann.
Auðlindaskattur er
rangnefni
Gjald, sem innheimt yrði fyrir
veiðileyfí, hefur stundum verið
nefnt auðlindaskattur. Sú nafngift
er ekki heppileg. Hún dregur þvert
á móti fjöður yfir eitt meginatriði
málsins. Skattur er gjald sem opin-
berir aðilar innheimta af einstakl-
ingum og fyrirtækjum. Þá eru
atvinnutekjur fluttar í hendur opin-
berra aðila. Tekjur einstaklinga og
fyrirtækja minnka. Að óbreyttum
þjóðartekjum breytist skipting
þeirra. En þegar sókn í fiskistofn
er takmörkuð með veiðileyfum og
gjald tekið fyrir þau, helzt þjóðar-
framleiðsla ekki óbreytt, heldur vex
hún miðað við það, að sóknin hefði
verið meiri. Hér er að vísu gert ráð
fýrir því, að hægt sé að hagnýta í
öðrum atvinnugreinum þau fram-
leiðsluöfl, sem sparast í sjávarút-
veginum við minnkun sóknarinnar.
En eðlilegt virðist að gera ráð fyrir
því undir heilbrigðum aðstæðum í
atvinnulífinu. Sóknartakmörkunin
skapar m.ö.o. nákvæmlega jafn-
mikil verðmæti og nemur gjaldinu
fyrir veiðileyfin. Spurningin er sú
ein, í höndum hverra þessi verð-
mætisaukning á að lenda.
Gengi o g byggðastefna
Gera má ráð fyrir því, að sagt
verði, að gjald fyrir veiðileyfi sé
óraunhæfur kostur að því leyti, að
útgerð hér á landi mundi nú ekki
standa undir þeim kostnaðarauka,
sem slikt hefði í för með sér. Sum
útgerðarfyrirtæki mundu eflasut
greiða gjald fyrir veiðileyfi fegins
hendi, ef ótruflaður rekstur væri
með því tryggður. Hitt er eflaust
rétt, að mörg útgerðrfyrirtæki
hefðu ekki efni á því. í þessu sam-
bandi yrði að fara fram úttekt á
stöðu útgerðarinnar sem heildar.
Það er vitað í stórum dráttum,
hversu mikið má veiða, án þess að
skerða stofnana. Ef útgerðarkostn-
aður þess flota, sem til þess er
nauðsynlegur, að viðbættu gjaldi
fyrir þau veiðileyfi, sem gefin eru
út fyrir hæfilegu aflamagni, er
meiri en tekjur hans, ber það ein-
faldlega vitni um, að gengi krón-
unnar er þá ekki rétt skráð.
Gengisbreyting væri liður í því að
hafa reikningsskil útgerðarinnar
rétt frá þjóðahagslegu sjónarmiði,
en ekki röng, eins og þau eru nú.
Nú má auðvitað spyija, hvort
ekki mætti beita gengisskráningu
í stað veiðileyfasölu til þess að
hamla gegn ofveiði. Gengi krónunn-
ar hefur löngum verið skráð með
sérstöku tilliti til afkomu sjávarút-
vegsins. Hann hefur getað borið
hærra gengi krónunnar en ella,
fyrst og fremst vegua þess, að hann
hefur átt ókeypis aðgang að fiski-
miðunum við landið. Gallinn við
þessa skipan er hins vegar sá, að
röng gengisskráning raskar öllum
utanríkisviðskiptum. Sala veiðileyfa
jafnar á hinn bóginn aðstöðuna
milli sjávarútvegs og annarra at-
vinnugreina. Þá yrði t.d. margvís-
legur útflutningsiðnaður
samkeppnisfærari en hann er nú.
Þá hefur verið á það bent, að
innheimta gjalds fyrir veiðilejrfi
mundi valda byggðaröskun. Hér er
um misskilning að ræða. Ef stjóm-
völd vilja fylgja tiltekinni byggða-
stefnu, sem mörg skynsamleg rök
má færa fyrir, mætti einnig gera
það með því að hafa veiðileyfi ódýr-
ari en vera ætti í þeim byggðarlög-
um, sem talið er rétt að styrkja.
Byggðastefna kostar auðvitað
ávallt fé í einhverju formi. Þann
kostnað má greiða sem lækkað verð
á veiðileyfum eins og á hvem annan
hátt. Miklu vænlegra væri þó að
stuðla að jafnvægi í byggð landsins
með beinum og ódulbúnum styrkj-
um.
Þetta atriði skiptir auk þess
miklu minna máli en hitt, að líklegt
má telja, að sala veiðileyfa mundi
smám saman færa útgerð í hendur
þeirra, sem stunda hana með hag-
kvæmustum hætti.
Ákvæði um sölu veiði-
ieyfa nauðsynleg
Innheimta gjalds fyrir veitt veiði-
leyfí er auðvitað slíkt stórmál og
hefði svo víðtækar breytingar í för
með sér, að engin skynsemi væri í
því að taka ákvarðanir um slíkt í
skyndingu. Þótt grundvallaratriði
séu ljós, er svo mörgum atriðum í
þessu sambandi vandsvarað, að
mjög ýtarlegar athuganir væru
nauðsynlegar, áður en til fram-
kvæmda gæti komið. Meginvandinn
tengist auðvitað ákvörðun á verði
leyfanna, hvemig það yrði ákveðið
og hversu hátt það skyldi vera í
hveiju tilviki, ef um opinbera
ákvörðun væri að ræða. Málið er
hins vegar þegar orðið svo um-
fangsmikið, að nauðsynlegt er að
móta meginstefnu. Áætlað hefur
verið, að verðmæti kvótanna í ár
geti verið allt að 3 milljarðar króna,
miðað við það verð, sem kvótar
hafi gengið kaupum og sölum á.
Augljóst ætti að vera, að kvótahaf-
amir einir mega ekki fá slík
verðmæti í sinn hlut. Hér er um
verðmæti þjóðarheildarinnar að
ræða. Og þetta verðmæti á eftir
að fara vaxandi ár frá ári.
Sú breyting, sem innheimta
gjalds fyrir öll veitt veiðileyfi hefði
í för með sér, er svo gagnger, að
ekki kæmi til greina að stíga slíkt
spor í einu lagi, heldur yrði að gera
það smám saman og varlega. í
þessu sambandi er þess líka að
geta, að meginatriðið er ekki aðeins
að leiðrétta það misrétti, sem þegar
er orðið, heldur að koma í veg fyr-
ir, að nýtt misrétti skapist á
komandi ámm. Þess vegna er mörk-
un meginstefnu nauðsynleg, þótt
ekki verði þegar í stað gripið til
framkvæmda.Ef til vill væri hyggi-
legt að hafa í væntanlegri löggjöf
um fiskiveiðistefnu næstu ára
ákvæði um, að gjald fyrir veitt veiði-
leyfi sé eðlilegt og að þegar skuli
hafin athugun á framkvæmd máls-
ins.
Höfundur er fyrrverandi ráð-
herra.
Spánverjinn Oscar og íslendingurinn Villi með tunnulok og gjarðir.
nóg af físki og því hefur sfldarskort-
urinn ekki komið eins að sök“.
Guðmundur Ásbjörnsson verkstjóri
hjá Vinnslustöðinni sagði að þeir
væru um það bil búnir að salta.
Um 3.400 tunnur hefðu verið salt-
aðar sem væri um helmingur miðað
við seinasta ár. Þá hefðu þeir fryst
um 300 tonn og heilfryst um 35
tonn. ísleifur Vignisson verkstjóri
hjá Fiskiðjunni sagði þá hafa saltað
í um 2.000 tunnur sem væri heldur
meira en í fyrra. Þeir hefðu fryst
um 370 tonn sem er mun minna
en áður en lítið hefði borist á land
af síld og sú væri nú skýringinn á
lægri tölum.
Meðfylgjandi myndir tók Sigur-
geir í Hraðfrystistöð Vestmanna-
eyja þegar sem mest gekk á í
söltunni.
— Bjarni
Brasilíski skiptineminn Edward
Araujo unir sér sýnilega vel í
síldaratinu.
Bjórfrumvarpið:
Ummæli flutningsmaima
fáránlegar fullyrðingar
— segir Tómas Helgason prófessor
„ÞESSIR menn eru kjánar.“
sagði Þorkell Jóhannesson, pró-
fessor i lyfjafræði, þegar
Morgunblaðið innti hann eftir
áliti hans á ummælum alþingis-
mannanna Jóns Magnússonar og
Geirs H. Haarde um áskorun 16
lækna gegn bjórfrumvarpinu, en
Þorkell var einn sextánmenning-
anna. „Við höfum fullan rétt til
þess að láta okkar skoðanir í ljós,
mér er óskiijanlegt hvaða „ofur-
valdi“ við beitum þótt við gerum
grein fyrir okkar áliti á frum-
varpinu."
Tómas Helgason, prófessor í geð-
læknisfræði, sagði í samtali við
Morgunblaðið að sér fyndist furðu-
legt að þingmenn skuli telja það
óviðeigandi að menn sem hefðu
þekkingu á heilbrigðismálum létu í
ljós skoðun sína á máli sem varðar
heilsuvernd þjóðarinnar. „Hvað
varðar ummæli Jóns Magnússonar
um að verið sé að rugla fólk í
ríminu, og það álit Geirs H. Haarde
að okkur beri fremur að snúa okkur
að lækningu áfengissýki, þá eru það
fáranlegar fullyrðingar manna sem
ekki hafa leitað sér fullnægjandi
upplýsinga. Það er betra að koma
í veg fyrir sjúkdóma, þegar til eru
þekktar leiðir, eins og að fyrir-
byggja aukningu á áfengisneyslu.
Betra er heilt en gróið.“
Tómas Helgason sagði ennfrem-
ur að hann teldi engar líkur vera
til þess að neyslumynstrið muni
breytast til batnaðar með tilkomu
áfengs öls, það muni aðeins bætast
ofan á þá áfengisneyslu sem fyrir
er. „Ef menn vilja breyta áfengis-
neyslunni er fjöldi leiða'til þess. Það
mætti til dæmis beita verðlags-
stjómun, taka upp kvótakerfi í
áfengissölu eða loka veitingahúsum
á miðnætti.“
Jónas Hallgrímsson, prófessor í
meinafræði, sagði sjálfsagt að öll
„MÍN skoðun er sú að þar sem
gagngert var lagður á sérstakur
skattur með sérstökum lögum
um þjóðarátak til byggingar
Þjóðarbókhlöðu, eigi að gæta
þess að það fjármagn sem þannig
innheimtist fari til þessa ákveðna
verkefnis,“ sagði Birgir ísleifur
Gunnarsson menntamálaráð-
herra í samtali við Morgunblaðið.
Um ágreining þann sem verið
hefur milli menntamálaráðuneytis
og fjármálaráðuneytis um fjárveit-
ingar til Þjóðarbókhlöðunnar sagði
Birgir ísleifur, að hann væri fyrst
og fremst fólginn í því að mennta-
málaráðuneytið telur að það sé
alveg skýrt í lögum um Þjóðarbók-
hlöðú og þeim reglum sem settar
voru um byggingarsjóð Þjóðarbók-
hlöðu, að ijármagn sem innheimtist
sjónarmið kæmu fram áður en Al-
þingi afgreiddi bjórfrumvarpið.
„Það er eðlilegt að álit sérfræðinga
komi skýrt fram í öllum málum,
alþingismenn eru ekki sérfræðingar
í öllu, en eiga þó að fara með æðsta
vald.“ sagði Jónas. „Þar til Jón
Magnússon og hans lið breytir því
er öllum fijálst að láta í ljós sínar
skoðanir.“
af eignaskattsauka eigi að renna í
byggingarsjóðinn.
„Fyrst og fremst ber að skilja
ákvæði fjárlaga í ár þannig að
áætlað er að 45 milljónir króna
renni til byggingarinnar auk 9 millj-
óna í aukafjárveitingu,“ sagði hann.
„Mismunurinn sem innheimtist í ár,
sem er um 90 milljónir króna, á að
fara í byggingarsjóðinn og á að
vera til ráðstöfunar úr honum.
Sama á að gerast á næsta ári.
Allt fé sem innheimtist af þessum
eignaskattsauka á að renna í bygg-
ingarsjóðinn.
Fjármálaráðuneytið telur hins
vegar að þetta fé eigi að geymast
í ríkissjóði eins og venjulegar fjár-
veitingar sem ekki eru notaðar.
Þessu höfum við mótmælt," sagði
Birgir ísleifur Gunnarsson mennta-
málaráðherra.
Meimtamálaráðherra um Þjóðarbókhlöðu:
Eignaskattsauki renni
í byggingarsjóðinn