Morgunblaðið - 05.12.1987, Blaðsíða 60

MORGUNBLABIÐ, LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1987
60
Minning’:
Guðrún Ólafsdótt■
irfrá Unaðsdal
Fædd 3. júlí 1897
Dáin 24. nóvember 1987
Hinu megin við Djúpið, beint á
móti Strandseljum, er Kaldalón.
Upp af því gnæfir Drangajökull.
Sé litið lengra úteftir, blasir við
túnið í Bæjum, stórt og myndar-
legt. Enn utar er svo Unaðsdalur.
Fólkið í þessari sveit þekkti ég með
nöfnum jafnvel áður en ég sá það,
því að amma sagði mér frá því,
hvað bændumir og allt fólkið hét.
En mest og bezt kynntist ég að
sjálfsögðu fólkinu í Dal, því að þar
bjó elzta dóttir ömmu og frumburð-
ur hennar, Guðrún.
í þá daga var ekki auðhlaupið
milli bæja. Annað hvort urðu menn
að söðla reiðskjóta sinn eða róa.
Engir vegir. Enginn sími. Það var
því ekki lítil tilhlökkun þegar það
fréttist eitt sumarið í sláttarlok, að
Helgi í Dal ætlaði að bjóða okkur,
heimilisfólkinu á Strandseljum í
skógarferð. Amma var þar með
þijá dóttursyni sína, Matthías, son
Guðrúnar, og okkur Ólaf bróður
minn. Þórður frændi kom úr Ög-
urvíkinni með sitt fólk á eigin trillu.
Við fórum út að Snæíjöllum, út á
Sandeyri og að Betjadalsá. Helgi
stýrði trillunni, sem hann hafði
smíðað sjálfur. Á heimleiðinni var
amma dauðhrædd um að ég dytti
útbyrðis, því að ég hafði svo gaman
af að hanga á borðstokknum og
rýna í ljósbrotið í sjónum. En ég
var þá einnig alvarlega að hugsa
um það, að þegar ég yrði stór,
ætlaði ég að verða bóndi og eiga
trillu eins og Helgi í Dal. Þegar kom
heim á hlað í Dal gaf Guðrún
frænka sér tóm til þess að leiða litla
frændur sína um túnið og ker.na
þeim nöfn á kennileitum. Þó var
það víst, að Guðrún hafði í mörg
horn að líta. Mörg voru þau hand-
tökin sem til þurfti, ekki sízt þegar
bömin voru í ómegð. Samt var eins
og Guðrún hefði ætíð nægan tíma
til hvers verks.
Þær voru víst ekki margar næt-
umar sem Helgi svaf á vorvertíð-
inni. Hann stóð fyrir jarðabótum
og rak eitt stærsta kúabú í Djúp-
inu. Hann var einn af þessum
dugnaðarforkum, sem aldrei lét sér
verk úr hendi sleppa. Mér er það
enn í bamsminni, þegar Helgi kom
út á ísafjörð og þurfti að ná læknis-
fundi. Svo kom frétt um það í
símanum að sunnan, að Helgi hefði
dáið þar á sjúkrahúsi. Ég sé enn
ömmu mína fyrir mér, þar sem hún
stóð við símann í Hrannargötu 3 á
Isafirði, og sagði Guðrúnu dóttur
sinni fregnina.
Guðrún hélt áfram að búa í Dal
um skeið, þar til Kjartan sonur
hennar tók við búinu. Um skeið bjó
hún hjá Lilju dóttur sinni á Akra-
nesi. En síðustu árin hafði hún litla
íbúð í Hátúni 10 í Reykjavík. Þar
var gott til hennar að koma og
gaman að rifja upp gamla tíð, því
að Guðrún var hafsjór af fróðleik
um menn og málefni og minnið
traust.
Samt lá leiðin oft vestur, á
heimaslóðir.
Vorið 1971 heimsótti ég Líneik
í Ögri. Það var hljóðlátt í Ögur-
húsinu. Þær bjuggu þar þá tvær
mæðgumar, Líneik og Erla dóttir
hennar. Það var annað hér áður
fyrr, þegar Líneik stóð fyrir mann-
mörgu heimili í Ögri með manni
sínum Hafliða, bróður Guðrúnar í
Dal. En það var samt gott þangað
að koma, því að Líneik tók á móti
mér eins og ég hefði aldrei farið
burt úr sveitinni og svo sem ég
væri hennar eigin sonur. Við sátum
á tali í suðurstofunni, því að síminn
var þar enn og þurfti að hafa á
honum gætur. Allt í einu lítur Líneik
út í vorhúmið og segin Ég held að
það séu nú bara að koma gestir.
Ekki bar á öðru. Þetta voru þær
aidavinkonur Guðrún frænka og
Sálbjörg á Lyngholti. Það var eins
og Ögurhúsið lifnaði við á ný, þeg-
ar þær stöllur stigu inn fyrir
þröskuldinn. Margar kímilegar sög-
ur voru sagðar það kvöld, og allt í
góðlátlegu gamni. Guðrún fór með
vísur eftir heimaskáldin og líka
þessi hin sem birta vísur sínar í
bókum. Það voru forréttindi að fá
að sitja við þetta kaffiborð og hlusta
á þessar þijár konur gantast saman
eins og ungar stúlkur. Allar höfðu
þær skilað drjúgu dagsverki. En
það hvarflaði ekki að þeim að
staldra við erfiðleikana eða að
barma sér. Líískrafturinn og
lífsgleðin geislaði af Guðrúnu
frænku minni. Slíka sé ég hana
fyrir mér, núna þegar fundum á
ekki eftir að bera saman.
Arnór Hannibalsson
Hún amma mín, Guðrún Ólafs-
dóttir frá Unaðsdal, verður jarð-
sungin í dag frá kirkjunni í
Unaðsdal.
Amma var fædd 3. júlí 1897 að
Hjöllum í Ögursveit. Hún lést þann
24. nóv. sl. og varð því níutíu ára
gömul. Fyrir okkur bamabömunum
var hún sameiningartákn stórrar
flölskyldu. Hún kunni alltaf að
segja fréttir af frænkum og frænd-
um á ijarlægum slóðum og fylgdist
af alúð og hlýju með hveiju nýju
lífi sem fæddist. Mér fannst amma
alltaf eins og klettur sem ekkert
fengi bugað. Hún missti manninn
sinn frá ungum bömum, en mér
fannst sem hún í trú sinni á guð
og af lífskrafti og seiglu, sem fáum
er gefin, standa uppi heil og sönn.
Eflaust hefur hún átt sínar efa-
stundir eins og við öll, en hún var
ekkert að flíka því.
Amma bjó í Ómmó í minni bam-
æsku — en Ömmó var hennar
herbergi á heimili foreldra minna
og þvi kennt við hana. Hún kenndi
okkur systrum bænir og góða siði.
Og var okkur til halds og trausts,
eins og ömmur geta einar verið.
Með Guðrúnu Ólafsdóttur er
gengin góð manneskja.
Megi góður guð varðveita hana
og minningu hennar.
Guðrún Sigfúsdóttir
í dag er til moldar borin amma
mín, frú Guðrún Ólafsdóttir, fyrrum
húsfreyja í Unaðsdal á Snæfjalla-
strönd. Hún var í heiminn borin
þann 3. júlí 1897 að Hjöllum í Ögur-
sveit. Foreldrar hennar vom hjónin
Guðríður Hafliðadóttir og Ólafur
Þórðarson.
Amma var elst sjö systkina, sem
upp komust. Hin vom Hafliði, Ámi
og Friðfinnur, en þeir em látnir.
Eftir lifa Þórður, Sólveig og Kjart-
an. Tveggja ára gömul fluttist
amma með foreldmm sínum að
Strandseljum í sömu sveit. Þar ólst
hún upp til fullorðinsára.
Árið 1919 giftist hún afa, Helga
Guðmundssyni, f. 18. september
1891, dáinn 1945, ættuðum frá
Beijadalsá í Snæfjallahreppi.
Hófu þau búskap á Strandseljum,
með foreldrum ömmu og bjuggu
þar til vorsins 1922, að þau réðust
í að kaupa jörðina Unaðsdal í Snæ-
fjallahreppi, sem þá var laus til
ábúðar.
Höfðu þau þá eignast þijá syni,
Guðmund, föður minn, Guðbjöm og
Ólaf. í Unaðsdal þurfti að reisa allt
frá gmnni, bæði íbúðarhús og pen-
ingshús. Óg fjölskyldan stækkaði,
alls urðu bömin 16 að tölu, 10 syn-
ir og 6 dætur. Þau sem fæddust í
Unaðsdal em Steingrímur, Guðríð-
ur, Kjartan, Guðbjörg, Jón, Sigur-
borg, Hannibal, Matthías, Sig-
urlína, Haukur, Lilja, Auðunn og
Lára. Já, nærri má geta að lífsbar-
áttan hefur verið hörð og hvíldar-
stundir fáar. Er amma missti afa,
en hann dó langt um aldur fram
aðeins 54 ára gamall, vom 3 yngstu
bömin ófermd. Hún lét ekki deigan
síga, heldur bjó áfram með bömum
sínum til ársins 1952 er hún flutti
til Reykjavíkur og eftirlét Kjartani
syni sinum jörðina. Kjartan býr enn
í Unaðsdal miklu myndarbúi. Fyrstu
árin fyrir sunnan bjó amma hjá
Sigurborgu. Seinna hélt hún heim-
ili með Lilju uns hún eftir árið 1970
flutti í litla íbúð í Hátúni 10,
Reykjavík, og bjó þar þangað til
hún veik og farin af kröftum var
flutt á sjúkrahús og átti ekki aftur-
kvæmt í íbúðina sína eftir það.
Fyrsta minning mín um ömmu
er þegar ég var bara smástelpa hér
heima á Selfossi og hún kom í heim-
sókn, með mjúka pakka, sem í vom
vettlingar eða annað pijónles og svo
suðusúkkulaði. Okkur systkinunum
þótti held ég þá taskan hennar
mest spennandi. Seinna töluðum við
um, hvað við ættum fallega ömmu,
með svo síðar hárfléttur í íslenskum
búningi, alveg ekta amma. Alltaf
svo fín og okkur svo góð, hvemig
sem við létum. Eftir að ég varð
eldri fann ég og skildi best, hve
mikið hún átti til að gefa af sjálfri
sér.
Hún sem var búin að þola bæði
súrt og sætt. Byrja búskap við erfið-
ar aðstæður, eignast 16 börn og
koma þeim til manns, missa
lífsförunautinn á besta aldri. Hún
gat alltaf sett sig inn í okkar dægur-
mál, bæði gleði og sorgir.
Já, margt riijast upp þegar litið
er yfir farinn veg. Get þó ekki látið
hjá líða að minnast með gleði og
þakklæti í huga 3. júlí 1982. Átta-
tíu og fímm ára afmælis hennar,
er við niðjamir þustum vestur í Isa-
Qarðardjúp og nutum með henni
þessara tímamóta. í félagsheimilinu
Dalbæ var henni haldin stórveisla,
matarboð með ræðuhöldum og
dansi. Þangað mættu íbúar sveitar-
innar og allir hennar afkomendur
sem áttu heimangengt.
Þama var amma eins og drottn-
ing, glæsileg að vanda. Svona, já
einmitt svona vil ég minnast ömmu
minnar, þessarar heiðurskonu, sem
í dag hlýtur sína hinstu hvílu við
hlið afa í kirkjugarðinum í Unaðs-
dal. Minningin um hana lifir. Hún
á bestu þakkir skilið fyrir allt.
Helga Guðrún Guðmundsdóttir,
Selfossi.
Okkur langar með örfáum orðum
að minnast elskulegrar ömmu okk-
ar, Guðrúnar Olafsdóttur frá
Unaðsdal, sem lést á Grensásdeild
Borgarspítalans þann 24. nóvember
sl.
Einhvem veginn er sú staðreynd
okkur systkinunum óraunvemleg,
sem áttum því láni að fagna að
hafa hana á heimili okkar í 10 ár,
fyrst á Akranesi og síðan i Kópa-
vogi, þar til hún flutti í litla notalega
íbúð í Hátúni 10.
Margar em endurminningamar
frá þeim tíma semém ógleymanleg-
ar. Amma, sem var full af kröftum
og lífsgleði. Brosið hennar og hlýi
faðmurinn sem við fengum notið
gegnum árin. Það er svo margs
góðs að minnast þegar litið er til
baka og hugurinn fyllist þakklæti
fyrir þá umhyggju sem hún veitti
okkur á uppvaxtarámnum og sem
ávallt kom fram í öllu hennar at-
læti til hinstu stundar.
Hinsta kveðja.
Hvar 'er nú höndin þín, amma mín
sem mildaði allan trega,
og breiddi svo hlýtt yfír bömin sín,
frá bæn þinni heitri ennþá skín
ylgeisli ævinlega
Nú kveð ég þig elskaða amma mín,
þó minningar áfram geymi.
Því móðurumhyggjumildin þín,
markaði í huga minn sporin sín,
indælust i þessum heimi.
(Haraldur Jónsson. Ljóð, 1984.)
Hvíli elsku amma í friði.
H(jörleifur, Anna, Helgi,
Vignir og Birgir.
Sá heimur, sem lykst upp fyrir
litlu bami, sem vappar sín fyrstu
spor á góðviðrisdegi að sumarlagi
á bæjarhlaðinu á Strandseljum í
Ögurhreppi við ísaflarðardjúp er
ekki stór, en hann er viðkunnanleg-
ur og baminu fínnst þetta góður
heimur til að lifa í. Hann afmark-
ast af Ögurhólmum og Æðey, sem
skýla fyrir úthafsöldunni en Breið-
firðinganes innar og má yfir það
sjá til bæja á Langadalsströnd.
Handan lognværs og spegilslétts
Djúpsins hlæja hlíðir Unaðsdals við
sól í fullu suðri, en innar teygir
Drangajökull hvítan arm sinn niður
í Kaldalón. Yfir þessu augnayndi
hvolfist blátær himinlind en ómur-
inn af Möngufossi, sem utar á
Snæíjallaströndinni steypist eins og
fagurhvít súla ofan úr Innra-
Skarði, berst í bylgjum inn í
myndina og ljær henni dimman og
mjúkan tón.
Þessi sýn greyptist mér í bams-
minni eins og hún hafði áður vistast
í hugarheimi móður minnar og
móðursystkina, því að þama var ég
í skjóli ömmu minnar og gerðist
með því með nokkrum hætti sam-
tímamaður genginna kynslóða.
Afi minn og amma, Olafur Þórð-
arson og Guðríður Hafliðadóttir,
höfðu. sett saman bú á Hjöllum í
Skötufirði og þar fæddist þeim dótt-
irin Guðrún árið 1897. Tveim ámm
síðar fluttu þau að Strandseljum
og þar bættust í hópinn Hafliði,
síðar bóndi í Ögri, Þórður, síðar
útgerðarmaður í Odda í Ögurvík,
Sólveig móðir mín, Ámi, síðar bóndi
að Strandseljum, Kjartan, síðar
starfsmaður Samvinnubankans, og
Friðfinnur, forstjóri Háskólabíós.
Foreldrar Ólafs á Strandseljum
vom Guðrún Ólafsdóttir frá Skjald-
fönn í Skjaldfannardal og Þórður
Gíslason, bónda í Gjörvidal, Jóns-
sonar bónda í Hálshúsum í Reykja-
Qarðarhreppi. Móðir Þórðar var
Sigurborg Bjamadóttir frá Bakka-
seli, Bjamasonar frá Fremri-Bakka
í Langadal.
Foreldrar Guðríðar á Strandselj-
um vom Hafliði smiður Jóhannes-
son, Guðmundssonar sterka frá
Kleifum í Skötufirði og Þóra Rósin-
kransdóttir frá Hesti, Hafliðasonar
frá Kálfavík, Guðmundssonar
sterka frá Kleifum.
Djúpið hafði þannig um aldir
verið vettvangur starfs og strits
forfeðra okkar og formæðra, þar
höfðu þau flutt sig fram og aftur,
sjóveg og landveg, elskað, hatað
notið, lifað lífí sínu og borið beinin.
Ekkert virtist því sjálfsagðara, en
því sama mundi gegna um mig og
mína kynslóð. Þetta virtist traustur
heimur og óforgengilegur. Bams-
hugurinn gat ekki vitað að þetta
var heimur, _sem þegar var kominn
í upplausn. Utgerðarstaðimir í Inn-
djúpi, Ögumesi og Folafæti höfðu
þegar flutt sig um set til útvegs-
plássanna utar með Djúpinu, sama
gegndi um Beijadalsá og Gullhúsá
norðan Djúps. Og nú var vélaöld
að halda innreið sína, og snúa öllum
verkum til hægri vika, en að sama
skapi varð fólkinu ofaukið og
mannlíf fábreyttara og fáskrúðugra
en fyrr. Um tvítugt kynntist Guðrún
ungum manni, Helga Guðmunds-
syni, af Amardalsætt og varð hann
lífsfömnautur hennar. Helgi hafði
þegar, þótt ungur væri, haslað sér
völl sem aflasæll formaður, harð-
skeyttur og ósérhlífinn, vinnuharð-
ur nokkuð, en gerði þó jafnan
mestar kröfur til sjálfs sín. Ekki
þótti hent svefnþungum mönnum
að vera í skiprúmi hjá honum. Jafn-
framt léku öll verk í höndum hans,
innanhúss sem utan, og hvort sem
þá voru talin kvennaverk eður
karla. Þau Guðrún giftu sig 1919
og næstu þijú árin bjuggu ungu
hjónin heima á Strandseljum. Helgi
hefði getað gengið þá braut, sem
þá lá fyrir flestum vinum hans og
félögum, að leita í þéttbýlið og ger-
ast dugandi sjósóknari og útvegs-
maður. En þessi ungu hjón bmgðu
á annað ráð. Árið 1922 keypti Helgi
hálfan Unaðsdal af frænda sínum,
Kolbeini Jakobssyni (Kolbeini í
Dal), sem þar hafði búið undanfama
§óra áratugi með Sigurborgu, konu
sinni og frænku Guðrúnar; annálað-
ur sjósóknari og nýjungamaður um
útvegsháttu.
Unaðsdalur er landnámsjörð og
nam landnámsmaðurinn, Ólafur
Jafnakollur, alla norðurströnd
Djúpsins, Langadalsströnd og Snæ-
fjallaströnd. Ekki er vandséð hví
hann tók sér þama bólstað né hví
hann gaf honum þetta sældarlega
nafn, sem er einsdæmi á þessum
tíma og þó réttnefni. Þar er víðsýni
mikið og útsýnin fögur allt frá ysta
Djúpkjafti til innstu dala. Sá hæng-
ur er þó á að þar gerir oft fannfergi
mikið á vetmm og jörðin því gjafa-
frek og engin hæglætisjörð til
sauðfjárbúskapar. Úr því má þó að
nokkm bæta með því að jörðin er
heyaflajörð, ef nýttur er víðlendur
úthagi, en fyrirhafnarsöm er sú
heyöflun og krefst mikils mannafla
og dugnaðar.
Helgi hófst þegar handa um að
bæta jörð sína og þegar á árinu
1928 byggði hann stórt og vandað
íbúðarhús úr timbri. Þar varð
símstöð og af því mikil gestkoma
og umsvif hans kröfðust vinnufólks
og vom það oft frændur og vinir
bónda og húsfreyju, einkum meðan
bömin vom ung og lítt komin á
legg. Jafnframt sótti Helgi sjóinn
fast og smíðaði sér sjálfur trillu og
gerði út meðan fiskur gekk enn inn
í Djúpið. Guðrún húsfreyja hafði
líka hendumar fram úr ermunum.
Þijú vom bömin orðin þegar þau
hjón fluttu í Unaðsdal og sextán
urðu þau alls á tuttugu ámm. Mik-
ið þrek hlýtur að þurfa til þess að
vera ófrískur nær samfellt um
tveggja áratuga skeið og veita
samtímis forstöðu stóm og mann-
mörgu heimili því að auk bama og
vinnufólks var þama jafnan nokkuð
af umkomulausu, vandalausu fólki,
sem nú mundi vistað á stofnunum
eða hælum og naut umönnunar
húsfreyju af þeim kærleik og þeirri
fómfysi, sem Guðrúnu var í blóð
borin.
Þá var víða allsleysi og fátækt
og kreppa grúfði yfir landinu. Öllu
var þó farsællega séð farborða.
Slíkir bamahópar vom og engan
veginn einsdæmi á þessum ámm
áður en „félagslegar aðstæður"
höfðu verið fundnar upp. Á fleiri
en einum og fleiri en tveimur bæjum
við Djúp ólust upp bamahópar, sem
töldu vel á annan tug bama og
komust til manndóms og þroská og
orðið eftirsótt fólk hvarvetna þar
sem þörf var athafna án hiks eða
hálfvelgju.
Börn Guðrúnar og Helga urðu
þessi: Guðmundur, búsettur á Sel-
fossi, kona hans er Margrét
Guðmundsdóttir og eiga þau 5 böm.
Guðbjöm, er dó fyrir tveimur ámm
ókvæntur og bamlaus. Ólafur er
kvæntur Sigríði Guðmundsdóttur
og eignuðust þau tvö böm. Stein-
grímur er giftur Eyvöm Hólmgeirs-
dóttur og eiga þau 4 böm. Guðríður
er gift Gesti Kristjánssyni og eiga
þau 5 börn. Kjartan bóndi í Unaðs-
dal er giftur Stefaníu Ingólfsdóttur
og eiga þau 4 böm. Sigurborg átti
Sigfús Halldórsson, sem látinn er
fyrir nokkmm ámm, og áttu þau 4
börn. Jón, formaður Einingar á
Akureyri, er kvæntur Snjólaugu
Þorsteinsdóttur og eiga þau 4 böm.
Guðbjörg er ógift og bamlaus.
Hannibal er kvæntur Sjöfn Helga-
dóttur og eiga þau 5 böm. Haukur
er giftur Ester Siguijónsdóttur og
eiga þau 4 böm. Matthías er kvænt-
ur Elínu Ragnarsdóttur og eiga þau
5 böm. Sigurlína á Steinar Jakobs-
son og 2 böm. Lilja var gift Jóni
Valdimarssyni og á hún 5 böm.
Auðunn er kvæntur Kristínu Gísla-
dóttur og eiga þau 5 böm. Lára er