Morgunblaðið - 29.10.1988, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. OKTÓBER 1988
RÍKISFJÁRMÁL
í BRENNIDEPLI
eftirFriðrik
Sophusson
Fyrir skömmu notaði Ólafur
Ragnar Grímsson tækifærið til að
koma höggi á Jón Baldvin Hanni-
balsson vegna óstjómar í ríkisfjár-
málum, þegar sá síðamefndi tók
sér nokkurra daga hvfld á Flórída
eftir átökin við stjómarskiptin.
Ástæðumar fyrir þessum árásum
Ólafs em augljósar. Ólafur Ragnar
notaði stór orð þegar Jón Baldvin
áformaði að leggja söluskatt á
matvæli. Hann sagði í þingræðu
fyrir nákvæmiega ári:
„Það stendur þess vegna, hæst-
virtur fjármálaráðherra, enn þá á
þér krafan um að draga matar-
skattinn til baka. Þegar þú ert bú-
inn að því getur þú komið og rætt
við samtök launafólks. Fyrr en þú
gerir það ertu brennimerktur sem
maður sem ekki er hægt að
treysta."
Nú er Ólafur Ragnar orðinn Qár-
málaráðherra. Ekkert er amast við
launastöðvun og skerðingu á samn-
ingsfrelsi launþega. Ekki em heldur
áform um að lækka, hvað þá af-
nema matarskattinn. Þvert á móti
boðar nýi fj ármálaráðherrann stór-
kostlegar skattahækkanir og kennir
óstjóm gamla ráðherrans um. Nýi
ráðherrann er að eigin áliti ekki
„brennimerktur sem maður sem
ekki er hægt að treysta". Hvað
segja samtök launafólks um það?
Fjárlag’aundirbúningurinn
Langstærsti hluti tekna ríkis-
sjóðs fæst með söluskatti og tekju-
skatti. Ríkissjóður fær þess vegna
mikið í sinn hlut á þenslutímum,
en tekjur hans minnka að sama
skapi á samdráttarskeiðum. Ríkis-
sjóður fær einnig sinn hlut af við-
skiptahallanum og oftar en ekki
hefur góð staða ríkissjóðs átt rætur
að rekja til umframeyðslu þjóðar-
innar.
Á síðustu mánuðum í valdatíð
fyrri rfkisstjómar dró verulega úr
þenslu, útflutningstekjur minnkuðu
og verðbólga hjaðnaði. Verðbólgan
í september mældist um 9% á árs-
grundvelli og 13% miðað við tíma-
bilið ágúst til október. Slíkur sam-
dráttur í ríkisumsvifum var óhjá-
kvæmilegur. Því miður dróst allur
Qárlagaundirbúningur úr hömlu og
um miðjan september var orðið
ljóst, að fjármálaráðuneytið var
mánuði á eftir sínum eigin áætlun-
um um undirbúning fjárlagagerðar
fyrir næsta ár. Erfíðleikar fjármála-
ráðherrans birtust í ýmsum mynd-
um. Þegar hann lagði fram fyrstu
drög að frumvarpi í ríkisstjóm af-
greiddi Jóhanna Sigurðardóttir,
varaformaður Alþýðuflokksins, til-
lögur formanns síns sem „óraun-
hæfar og óframkvæmanlegar".
Sá, sem þetta ritar, er ekki í
neinum vafa um að staðan í ríkis-
fjármálum var ein aðalástæðan,
ásamt slæmri útkomu í skoðana-
könnunum, fyrir því að formaður
Alþýðuflokksins kúventi í stjóm-
málum, kastaði stefnumálum sínum
fyrir róða og kaus að fást fremur
við heimsmálin en fjármálin.
„Rangfærslur að
yfirlögðu ráði“
Fj'árlög fyrir yfírstandandi ár
vom samþykkt með 26 milljóna
króna rekstrarafgangi. Á miðju ári
taldi fjármálaráðherrann að rekstr-
arhallinn yrði innan við 600 milljón-
ir í ár. Og snemma í síðasta mán-
uði skilað Jon Baldvin greinargerð
til fyrrverandi ríkisstjómar, þar sem
endurskoðuð áætlun gerði ráð fyrir
693 miiljóna króna halla. Nokkmm
dögum síðar áætlaði hann hallann
u.þ.b. 1 milljarð króna.
í ljósi þessara staðreynda er at-
hyglisvert að rifja upp umræður,
sem urðu á síðasta sumri um ríkis-
fjármálin. Þjóðhagsstofnun birti
þjóðhagsspá um miðjan júlí og var-
aði við halla á ríkissjóði. Jón Bald-
vin sagði niðurstöður stofnunarinn-
ar vera „rangfærslur að yfírlögðu
ráði“. í ágúst komu vamaðarorð frá
Ríkisendurskoðun.
Fjármálaráðuneytið gerði vero-
legar athugasemdir og taldi hallann
enn verða innan við 700 milljónir
króna. Ólafur Ragnar notaði tæki-
færið og lýsti því yfír, að Jóni Bald-
vin hefðu orðið á „hrikaleg mistök
í stjóm ríkisfjármála".
Það er athyglisvert, að Ólafur
Ragnar Grímsson lét það verða sitt
fyrsta verk í fjármálaráðuneytinu
að taka ákvörðun um að auka stór-
kostlega við ríkissjóðshallann á
þessu ári. Jafnframt hefur ríkis-
stjómin ákveðið að efna til gífur-
legra millifærslna, sem fyrst um
sinn á að fjármagna með erlendum
lánum, sem síðan falla á ríkissjóð
eins og sjávarútvegsráðherra stað-
festi fyrir skömmu. Þetta ætlar
Ólafur Ragnar að sjálfsögðu að
skrifa á reikning Jóns Baldvins og
nota sem forsendu fyrir nýjum álög-
Friðrik Sophusson
„Fyrsta próf ríkis-
stjórnarinnar verður í
næstu viku, þegar fjár-
lagafrumvarpið verður
lagt fram á Alþingi.
Núverandi Qármála-
ráðherra gaf fyrirrenn-
ara sínum núll í ein-
kunn. Nú er að sjá hvort
hann verður hærri á
sínu fyrsta prófí.“
um á almenning. í raun hefur Ólaf-
ur Ragnar engar áhyggjur af þessu,
enda hafði málgagn hans gefíð Jóni
Baldvin einkunnina núll fyrir fjár-
málastjóm.
Veik Qármálastjórn
Því verður vart á móti mælt, að
fjármálastjóm Jóns Baldvins hefði
mátt vera traustari. Ráðherrann
lenti t.d. snemma í vandræðum með
starfsfólk. Reyndir menn í flárlaga-
gerð yfírgáfíi ráðuneytið. Ekki
fækkaði samt starfsmönnum, sem
heyra til Qármálaráðuneytinu. Þeim
fjölgaði vemlega — einkum í skatt-
kerfínu. Rejmdar fjölgaði fólki
nema á sviði iðnaðar- og sjávarút-
vegsráðuneytanna. Þar fækkaði
stöðugildum.
Jón Baldvin átti við erfíðleika að
etja í eigin flokki vegna skattkerfis-
breytinganna. Virðisaukaskatts-
frumvarpið var lagt fram með lægri
skattprósentu en hefði dugað til að
ná sömu tekjum og söluskatturinn
gaf. Ástæðan var andstaða í eigin
flokki. Áður hefur í þessari grein
verið sagt frá móttökum Jóhönnu
Sigurðardóttur, þegar ráðherrann
sýndi fyrstu drög fmmvarps til fjár-
laga fyrir næsta ár.
í stað þess að afla sjónarmiðum
fylgis meðal samráðherra áður en
mál vom birt á opinbemm vett-
vangi virtist áherzlan vera lögð á
að segja frá „hugmyndum" ráð-
herrans. Skattar á veiðikvóta höfðu
lauslega verið ræddir í ríkisfjár-
málanefnd. í stað þess að þróa
umræðuna milli viðkomandi ráð-
herra var „hugmyndinni" kastað
út í fjölmiðlaumræðuna, en það
varð til þess að sjávarútvegsráð-
herra „drap“ málið í fréttatíma
sjónvarps. Áf sama toga vom hróp
og köll um síbrotamenn í ríkiskerf-
inu án þess að aðgerðir fylgdu í
kjölfarið. Aðförin að Landakoti og
Pósti og síma vom dæmi um slíkt.
Mér sýndist bægslagangurinn oft
stafa af lélegri útkomu Alþýðu-
flokksins í skoðanakönnunum, en
formaður flokksins er ákaflega við-
kvæmur fyrir slíkum fyrirbrigðum.
Allt Jóni að kenna
Nýi fjármáiaráðherrann reynir
að koma sem flestum syndum yfír
á gamla ráðherrann. Allt sem miður
hefur farið er Jóni að kenna. Ég
treysti Jóni Baldvin til að veija
hendur sínar í þeim efnum. Meiri
áhyggjur hafa menn af þvi, hvemig
ríkisstjómin ætlar að taka á efna-
hagsmálunum — ekki sízt ríkis-
fjármálunum.
Ríkisstjómin hefur þegar ákveðið
að greiða úr ríkissjóði vel á annan
milljarð til að falsa gengið og greiða
verðbólguna niður um stundarsakir.
Áherzlan verður lögð á nýja skatta
fremur en að spara og draga úr
útgjöldum ríkisins. Slíkar aðgerðir
em ekki góðs viti um þau tök, sem
verða á ríkisfjármálunum og öðrum
þáttum efnahagsmála á næstunni.
í stefnuyfirlýsingu ríkisstjómar-
innar segir að ríkisútgjöld á næsta
ári verði „ekki hækkuð að raungildi
frá því sem er á þessu ári“. Það
ber væntanlega að skilja á þann
veg að útgjöld á næsta ári verði
ekki meiri en útgjöld samkvæmt
fjárlögum ársins í ár. Þetta er eðli-
legt markmið í Ijósi þeirra erfíð-
leika, sem nú steðja að atvinnulíf-
inu. Þetta markmið útheimtir það
hins vegar að ríkisstjómin hafí
döngun í sér til að takast á við ríkis-
fjármálin og draga úr ríkisumsvif-
um í takt við samdráttinn í atvinnu-
lífinu. Minnkandi tekjum verður að
svara með samdrætti í útgjöldum.
Sömu kröfur verður að gera til ríkis-
sjóðs og gerðar era til fyrirtækja
og heimila.
Fyrsta próf ríkisstjómarinnar
verður í næstu viku, þegar fjárlaga-
fmmvarpið verður lagt fram á Al-
þingi. Núverandi fjármálaráðherra
gaf fyrirrennara sínum núll í ein-
kunn. Nú er að sjá hvort hann verð-
ur hærri á sínu fyrsta prófi.
Höfiindur er einn afþingmönnum
Sj&lfstæðisfiokksins í Reykjavík
ogfyrrv. iðnaðarráðherra.

RANGFÆRSLUR
AD YFIRtÖGDU RÁBll
raðhena
ter núll!

HRIKALEG MISTÖkI
. I STJÓRN
RíkisfjArmAla
| Millfarðamistök
Greinarterdfrá Ólafi Rt
Alþýðubandalagsins vegna
mujmiub i fc
THkisfjámiálum f
lagnari Grtmssyniformannt ^ 11
niðurstaðnaInýrriþjóðhagsspá
'tlr ÓUt/u
•tyrrar þjóðhatsxpðr.
tuúouiuim
ífSEassa*-.*
Jón Baldvin Hannibalsson kallaði Þjóðhagsspána „rangfierslur að
yfírlögðu ráði“, þegar hún birtist í júlí sl. Allt fram í síðasta mánuð
taldi Jón hallann á ríkissjóði verða innan við 700 milljónir króna.
Ólafiir Ragnar felldi þann dóm, að Jón hefði gert hrikaleg mistök
i stjóm ríkisfjármála. Ný ríkissfjóm hefúr ákveðið að auka enn á
hallann á þessu ári. Ólafúr skrifar allt á reikning Jóns. En hvert
verður framhaldið?
Eðlisfræði í vísindaskáldskap
Raunvísindi
Egill Egilsson
Vísindaskáldsagan (e. science
fíction) hefur vafalaust orðið til
að glæða áhuga almennings í
vísindum almennt. Þó er hann í
sjálfu sér aðeins að litlu leyti upp-
fræðandi um þessi efni, því að
hann er of ónákvæmur og fer oft
rangt með staðreyndir.
Dæmi um þetta: Einhver fyrsta
fræga vísindaskáldsagan er Ferð-
in til Tunglsins eftir Jules Veme.
Sagan er frá 1865, þegar öll eðlis-
fræði sem hið ímyndaða geimskot
snerist um, var vel þekkt. Geim-
ferðin hófst með skoti úr 300 m
löngu fallbyssuhlaupi. Sé ekki
reiknað með núningi loftsins er
hraðinn sem til þarf um 11 km/s.
Til að ná þessum hraða á 300 m
vegalengd þarf að auka hraðann
tuttugu þúsund sinnum örar en
þegar hlutur fellur. Geimfarinn
hvflir þá á „gólfi“ geimfarsins
með tuttugu þúsund sinnum
þunga sínum. Skyldu menn oft
hafa flast kyrfílegar út en sá
geimfari?
Á hinn bóginn má ætla að
áhuginn sem lesturinn kann að
vekja kunni að verða til að menn
afli sér frekari þekkingar, eða séu
opnari fyrir henni. Þannig er
a.m.k. almennt talið meðal manna
sem hugsa um þessi mál, að
vísindaskáldsagan sé mikilvæg að
því leyti, að 'nún verði til að miðla
þekkingu um raunvísindi til leik-
manna.
Með breyttri tækni í áranna rás
hefur vísindaskáldsagan sjálf
vitaskuld breytt sinni „skálduðu"
tækni. Hún reynir að vera á und-
an raunveralegri tækni samtíma
síns. Hún gengur út frá henni en
reynir að ganga lengra. Þrátt fyr-
ir þetta kemur í ljós að spásagnar-
andi vísindaskáldsögunnar er lítill.
Aðeins fátt eitt sem sagan hefur
sagt fyrir um hefur komið á dag-
inn. Eitt sem má telja fram þar
að lútandi er, að eldflaugar óðu
uppi í vísindaskáldsögunni áður
en þær urðu algengar í raun-
vemnni. Annað sem sagan sagði
fyrir um er vélmenni, sem em að
verða að raunveruleika þessi árin.
Aðeins fátt eitt annað má tíunda
um spásögn vísindaskáldsögunn-
ar.
Þannig má frekar segja að sag-
an sé „á hlið“ við samtíma sinn
hvað varðar vísindi og tækni.
Dæmi um þetta er hin fræga
Tímavél H.G. Wells. Sú vél er til
þess gerð að komast aftur í
tímann. Sagan er frá því um 1900.
Aðeins fimm ámm síðar kemur
afstæðiskenningin fram með það
að tíminn líði ekki eins fyrir öllum
mönnum. Aðeins gerist þetta á
annan hátt en H.G. Wells yrkir
um. Kenning Einsteins gefur okk-
ur fráleitt kost á að ferðast aftur
í tímann. Hins vegar geta t.d.
tveir menn elst mismikið ef þeir
ferðast á mismunandi vegu.
í heild má segja að afstæðis-
kenningin hafí orðið til að örva
mjög visindaskáldskap. Það orkar
skemmtilega fáránlega að hægt
sé að senda geimfara í geimferð,
hann snúi aftur eftir eitt ár (mælt
á tímakvarða sjálfs hans) en á
meðan hafí liðið þijátíu Sr hjá
jarðarbúum. En sem stendur er
gmndvallarlega ekkert því til fyr-
irstöðu að slíkt geti gerst. Aðeins
stendur tækni nútímans á of lágu
stigi. En verið er að vinna að því
að slíkt verði gerlegt og það mið-
ar áfram!
Vísindaskáldsagan og
íslenskir lesendur
Alltaf er erfítt að segja til um
hvað sé mikið og hvað lítið þegar
íslenska þjóðin á í hlut. Höfðatöiu-
reglan er vandmeðfarin. Hér á
landi hefur verið gefið út vemlegt
magn af þýddum, erlendum
vísindaskáldskap allt frá því
snemma á öldinni, en innlendur
vísindaskáldskapur er mér vitan-
lega ekki til. Ifyrir utan það em
þau ókjör sem þjóðin hefur lesið
á erlendum málum. En þessi
skáldskapur er ein leið leikmanns-
ins til að nálgast hin dulúðugu
raunvísindi. Með þá fullyrðingu í
huga sem heyrist i fjölmiðlum, að
bóklestur manna sé að breytast æ
meir í átt til sjálfsmenntunar og
fræðandi efnis, er ekki ólíklegt
að gildi vísindaskáldskapar vaxi á
komandi tfmum.