Morgunblaðið - 29.10.1988, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. OKTÓBER 1988
33
AF INNLENDUM
VETTVANGI
FRIÐRIKINDRIÐASON
Skuldugustu frystihúsin:
Ný lán bjarga
litlu í rekstrinum
Umsóknir um Lán úr Atvinnutryggingasjóði eru nú byrjaðar að
berast til sjóðsins. Aðallega er um fiskvinnslufyrirtæki að ræða
enda markmiðið með sjóðnum einkum að aðstoða þau við að kom-
ast úr erfiðri skuldastöðu. Hinsvegar virðist ljóst að hvað skuldug-
ustu fiskvinnslufyrirtækin varðar, og þá einkum í frystingu, að
ný lán til þeirra bjarga litlu um reksturinn. í raun hafa mörg
þessi fyrirtæki verið með mjög erfiðan rekstur um árabil en ver-
ið haldið á floti með úthlutunum á Qármagni úr ýmsum sjóðum.
Til hliðsjónar hafa legið sjónarmið byggðastefiiu enda oft um að
ræða nær eina atvinnuskapandi fyrirtækið f viðkomandi byggðar-
lagi.
Iúttekt sem Þjóðhagsstofnun
gerði nýlega á afkomu frysting-
ar annarsvegar og söltunar hins-
vegar á síðasta ári kemur fram
sláandi munur á stöðu hinna 17
verst settu frystihúsa og hinna 16
best settu þegar litið er á afkomu-
tölur. 17 verst settu húsin hafa
aðeins 0,4% verga hlutdeild fjár-
magns, það er aðeins 0,4% af
rekstrartekjum eru eftir til að
mæta fjármagnskostnaði og af-
skriftum. Hjá hinum 16 best settu
er þetta hlutfall viðunandi eða
13,9%. Til að líta á þetta dæmi frá
öðrum sjónarhóli þá skiluðu 17
verst settu frystihúsin á síðasta
ári aðeins 11 milljón krónum upp
í Qármagnskostnað og afskriftir
af 2,5 milljarða króna tekjum. Hjá
hinum 16 best settu voru þetta 739
milljónir af 5,3 milljarða króna
tekjum.
I söltuninni er þessi munur enn
meiri. 21 af verst séttu fyrirtækj-
unum þar skiluðu aðeins 12 millj-
ónum króna upp í fjármagnskostn-
að og afskriftir af 1,3 milljarða
króna tekjum eða 0,9%. 21 af best
settu fyrirtækjunum skiluðu hins-
vegar 320 milljónum króna af 1,5
milljarða króna tekjum eða 20,9%.
í úttekt sem Byggðastofnun
gerði fyrir Morgunblaðið á skulda-
stöðu 7 fyrirtækja úr hópi þeirra
17 verst settu kemur fram að að
meðaltali skortir þau 9,6 milljónir
króna til að eignir dugi fyrir heild-
arskuldum á síðasta ári. Og ef
reksturinn á því ári er skoðaður
skorti þau að meðaltali 17,6 millj-
ónir króna til að endar næðu sam-
an. Því er ljóst að ekkert viðskipta-
vit er í að lána þessum fyrirtækjum
áfram. Skynsamlegra er að gera
þessi fyrirtæki upp svo nýir eigend-
ur geti byijað með hreint borð.
Slíkt mun að sjálfsögðu kosta
gífurlegar upphæðir fyrir lánar-
drottna þeirra og lenda mikið til
að lokum beint eða óbeint á ríkis-
sjóði. Á móti stendur að áfram-
haldandi lánsfjáraustur í þau hefur
nákvæmlega sömu áhrif til lengri
tíma litið. Skellurinn verður aðeins
stærri er hann loksins kemur.
Hvað veldur?
En hvað veldur því að 17 frysti-
hús eru svo gott sem gjaldþrota
meðan rekstur annarra er í viðun-
andi horfi eða betri? Ýmsir þættir
spila inn í það dæmi, stærð, afla-
samsetning, staðsetning á
landinu, hvort þau hafi aðrar
greinar til að létta undir með
rekstrinum, svo sem söltun eða
bræðslu, og einnig skiptir oft
máli hvort viðkomandi hús á eigin
skip eða verður að kaupa fisk af
öðrum.
Ef litið er í fyrrgreinda úttekt
Þjóðhagsstofnunar kemur í ljós
að stærð fyrirtækjanna skiptir
verulegu máli hvað afkomuna
varðar. Heildarúrtakið sem Þjóð-
hagsstofnun studdist við var 65
ffystihús og voru þau flokkuð í
17 verst settu, 32 með meðalaf-
komu og 16 best settu. í ljós kom
að þau 16 best settu höfðu 41%
hærri tekjur en allt úrtakið. Hlut-
fall vinnulauna í kostnaði þeirra
var 22% á móti 28% hjá hinum
verst settu og þau greiddu
minnsta hráefnisverðið.
Hlutfall vinnulauna sýnir að
vinnuaflið nýtist mun betur í
stærri húsunum en þeim minni.
Ekki er erfitt að koma auga á
orsakir þess þar sem stærri húsin
geta yfirleitt haldið jafnri og stöð-
ugri vinnu í framleiðslu sinni en
hætta er á meiri sveiflum hjá
þeim minni. Þetta kemur til þar
sem stærri húsin hafa útgerð sam-
fÆsiaiHJ ■
Kéc Jti
TtmS .*atssss*
SEjaiM >F»l|Od
__ m
hliða rekstrinum en þau minni
verða oft að treysta á aðkeypt
aðföng. Mismunur á hráefnisverði
liggur einnig í þessu. Þá má einn-
ig nefna að hús sem hefur 50
manns í vinnu þarf að kosta hinu
sama til í fastan skrifstofukostnað
og hús sem hefur 100 manns í
vinnu.
Hvað vinnuafl varðar má einnig
nefna að á þenslusvæðum eins og
á Reykjanesi hefur gengið illa að
manna húsin en á Norðurlandi
eystra til dæmis er það ekki
vandamál.
Staðsetning- og
aflasamsetning
Staðsetning frystihúsanna á
landinu hefur töluvert að segja
hvað afkomuna varðar. í úttekt
Þjóðhagsstofnunar kemur fram
að hin verst settu er einkum að
finna á Reykjanesi og Austfjörð-
um. Hvað síðamefnda svæðið
varðar er þó rétt að taka fram
að frystingin er meira aukabú-
grein en aðal þar sem fiskvinnslur
þar byggjast mikið á bræðslu og
síld.
Staðsetning á aflasamsetningu
haldast nokkuð í hendur. Þannig
er unnið meira af karfa og ufsa
á Reykjanesi en á Vestfjörðum
þar sem togaramir skila meira
af hreinum þorskafia svo dæmi
sé tekið. Þá má einnig nefna að
vetrarvertíð hefur bmgðist á
Reykjanesi á undanfömum ámm.
Og hvað bolfiskaflann á Aust-
flörðum varðar byggist hann mik-
ið á smáum þorski sem ekki er
eins hagkvæmur í vinnslu og sá
stóri, þar að auki er mikið um
lokanir á veiðisvæðum út af Aust-
fjörðum.
Uttekt Byggðastofiiunar
Hvað fyrrgreinda úttekt
Byggðastofnunar varðar á sjö
skuldugum fyrirtækjum er ljóst
að þar er um „ljót“ dæmi að ræða.
Oll fyrirtækin í úttektinni reka
bæði fiskvinnslu og útgerð og flest
em þau burðarásar atvinnulífs á
sínum stað. Úttekin sýnir hinsveg-
ar að dæmið gengur engan veginn
upp þótt þau fái áffarn lán til
starfsemi sinnar.
Meðaltalsfyrirtækið í þessum
hópi skuldar 411 milljónir króna
í bæði skammtíma- og langtíma-
skuldum en á eignir að verðmæti
401 milljón króna upp í þær skuld-
ir. Á árinu 1987 hafði þetta fyrir-
tæki 371 milljón krónur í tekjur
en tapið á rekstrinum nam 17,6
milljónum króna. Fyrir utan að
erfitt er að sjá hvaða veð þetta
fyrirtæki getur sett fyrir nýju láni
er ljóst að slíkt lán leysir ekki
vanda þess í þessari stöðu. Þvert
á móti eykur nýtt lán vandann
sökum þess að það eykur §ár-
magnskostnað fyrirtækisins sem
er þó ærinn fyrir. Að vísu má
segja að ef veruleg hækkun verð-
ur á fiskafurðum okkar á erlend-
um mörkuðum í náinni framtíð
sé möguleiki á að dæmið gangi
upp. Hinsvegar er ekkert sem
bendir til þess nú að svo verði.
Samband ungra sjálfstæðismanna:
Svavar ómerk-
ingur orða sinna
STJÓRN Sambands ungra sjálf-
stæðismanna samþykkti svo-
hljóðandi ályktun á fiindi sínum,
21. október:
„Yfirlýsingar Svavars Gestsson-
ar menntamálaráðherra undan-
fama daga um málefni Lánasjóðs
íslenskra námsmanna sýna áþreif-
anlega að stefna og tillögur flokks-
ins í málefnum sjóðsins eru ekkert
annað en blekkingarleikur.
Svavar Gestsson hefur undanfar-
in ár gefíð út stóryrtar yfirlýsingar
um lánamál námsmanna. Hafa yfir-
lýsingar hans aðallega snúið að
reglugerð þeirri sem þáverandi
menntamálaráðherra, Sverrir Her-
mannsson, setti árið 1986, en sú
reglugerð nam úr gildi vísitöluteng-
ingu námslána og stóð þessi afteng-
ingá nokkra mánuði, þ.a. námslán
skertust verulega.
Svavar hefur sagt að hæpið sé
að reglugerðin standist lög. Þrátt
fyrir þessar yfirlýsingar ætlar Svav-
ar ekki að fella reglugerðina úr
gildi. Hlýtur það að teljast sérkenni-
legt að ráðherra ætli að halda í
gildi reglugerð sem hann sjálfur
telur hæpið að standist lög. Eða
skipti hann um skoðun við að setj-
ast í ráðherrastólinn?
Nú þarf hinnn „örláti“ stjóm-
málamaður sem sagði árið 1987 að
veita þyrfti til lánasjóðsins 360
milljónum aukalega til að standa
við lög um LÍN, að standa við stóm
orðin um aukin útlát af hálfu ríkis-
ins til námsmanna.
Fáir stjómmálamenn hafa látið
eins stór orð falla um málefni náms-
manna og Svavar Gestsson og hef-
ur aðalmál hans verið að afnema
áhrif frystingarinnar. Hafa hann
og félagar hans í Alþýðubandalag-
inu reynt að krýna sig sem sérstaka
verndarengla og málsvara náms-
manna. Nú þegar Svavar og hans
félagar eru komnir í fyrirtaks að-
stöðu til þess að ná fram leiðrétt-
ingu er öllum stóru loforðunum
gleymt. Gríma Svavars Gestssonar
er fallin og hans rétta ásjóna tæki-
færismennskunnar er fram komin.
Stjóm Sambands ungra sjálfstæðis-
manna lýsir yfír samstöðu með
námsmönnum í baráttunni gegn
menntamálaráðherra."
Leiðrétting
f Morgunblaðinu í gær var frétt
um fyrirhugaða kirkjubyggingu á
ísafirði. Þar var þess getið að líkan
af ísafjarðarkirkju væri eftir Guð-
laug H. Jömndsson frá Hellu. Hið
rétta er að líkanið var unnið á
módelvinnustofu Guðlaugs H. Jör-
undssonar í Reykjavík en módel-
smiðurinn er Guðjón Sigurbjöms-
son.
Morgunblaðið/Bjami
Ellert A. Ingimundarson og
Helgi Skúlason í hlutverkum
sinum í Marmara.
Þjóðleikhúsið:
Síðustu
sýningar á
Marmara
SÍÐUSTU sýningar á leikgerð
Helgu Bachmann á Marmara eftir
Guðmund Kamban verða laugar-
dagskvöldin 29. október og 5.
nóvember.
Helga Bachmann er jafnframt
leikstjóri, tónlist er eftir Hjálmar
H. Ragnarsson, leikmynd og bún-
inga gerir Karl Aspelund og ljósa-
hönnuður er Sveinn Benediktsson.
Aðalhlutverkið, Robert Belford, leik-
ur Helgi Skúlason.
Marmari var forsýndur á Lista-
hátíð sl. sumar og fmmsýndur 23.
september. Með sýningunni er Þjóð-
leikhúsið að minnast Guðmundar
Kambans, en í ár em 100 ár liðin
frá fæðingu hans.
„Tónlistarveisla“.
í Víðistaðakirkju
EFNT verður „tónlistarveislu“ í
Víðistaðakirkju í Hafiiarfirði
helgina 29.—30. október. Fyrri
daginn, laugardag, heQast tón-
leikarnir kl. 13.30 með söng
Kórs Öldutúnsskóla, undir
stjórn Egils R. Friðleifssonar.
Síðan rekur hver stórviðburður-
inn annan fram til kl. 18.00.
Meðal þeirra sem koma fram em
Álftaneskórinn, John Speight,
Signý Sæmundsdóttir, Jónas Ingi-
mundarson, Sigrún Hjálmtýsdóttir,
Skólakór Garðabæjar, Gunnar
Gunnarsson, María Guðmundsdótt-
ir, Oliver Kentish, Kór Hafnarfjarð-
arkirkju og Helgi Bragason, Rann-
veig Fríða Bragadóttir og Ólöf
Kolbrún Harðardóttir.
Á sunnudaginn hefjast tónleik-
amir kl. 14.00 með því að kór Víði-
staðasóknar undir stjóm Kristínar
Jóhannesdóttur flytur kafla úr
Requiem eftir Gabriel Fauré. Ein-
söngvari með kómum er Sigurður
S. Steingrímsson. Fram til klukkan
18.00 koma m.a. fram Inga J.
Backman, Dúfa Einarsdóttir og
Sigurður P. Bragason, sem flytja
messu eftir Gmber, Karlakórinn
Þrestir, Þorvaldur Steingrímsson,
Bjöm R. Einarsson og Herbert
Ágústsson, Jónas Þórir og Jónas
Dagbjartsson, Petrea Óskarsdóttir
og Krystyna Cortes.
Eftir kvöldverð hefjast tónleik-
amir aftur kl. 20.00 og þá koma
m.a. fram sönghópur ungs fólks,
Gunnlaugur Stefán Gíslason
hannaði merki „tónlistarveisl-
unnar“ sem verður í Víðistaða-
kirkju um helgina.
Hrönn Hafliðadóttir, Kór Flens-
borgarskóla og Margrét Pálma-
dóttir, Jóhanna Linnet, Ema Guð-
mundsdóttir, Ingibjörg Marteins-
dóttir, Ásta Valdimarsdóttir,
Magnús Magnússon, Vigdís Klara
Aradóttir og Kristinn Sigmunds-
son.
Eins og mörgum mun þegar
kunnugt hefur Víðistaðakirkja
reynst gott hús til tónleikahalds.
Brýn nauðsyn er að kirkjan eignist
sem fyrst vandaðan konsertflygil
sem hæfir þessu glæsilega húsi.
Hópur áhugafólks hefur hafið
sókn að þessu marki og er „tónlist-
arveislan" fyrsta skrefið í þá átt.
Hafnfirski listmálarinn Gunn-
laugur Stefán Gíslason hefur hann-
að merki tónlistarveislunnar. Ekki
verður seldur aðgangur að tónleik-'
unum en frjáls framlög þegin til
styrktar tónlistarveislunnar.