Morgunblaðið - 29.10.1988, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. OKTÓBER 1988
27
Kanada:
Kemur aðeins kraftaverk í veg
fyrir afhroð Frjálslynda flokksins?
Ottawa. Reuter.
FÁTT annað en kraftaverk virðist geta bjargað Fijálslynda flokkn-
um frá slæmri útreið í þingkosningunum í Kanada 21. nóvember
næstkomandi, að sögn stjórnmálaskýrenda. Flokkurinn, sem á sínum
tíma laut forystu Pierres Trudeaus, hefúr haft forystu í ríkisstjórn
Kanada mikinn hluta aldarinnar.
Skoðanakann-
anir benda til
þess að íhalds-
flokkur Brians
Mulroneys, for-
sætisráðherra,
vinni stórsigur,
og Nýi lýðræðis-
flokkurinn
(NDP), verði Brian Mulroney
helzti flokkur stjómarandstöðunn-
ar. Stjómmálaskýrendur eru efins
um að frjálslyndum, undir forystu
Johns Tumers, takist að snúa við
blaðinu og auka við fylgi sitt á
þeim stutta tíma sem er til stefnu.
Þeir era þó flestir sammála um að
Tumer hafi tekizt vel upp í sjón-
varpskappræðum stjómmálaleið-
toganna S vikunni. Það á hins vegar
eftir að koma í ljós hvaða áhrif það
hefur á kjósendur, sem hefur ekki
þótt mikið í Tumer spunnið hingað
til.
„Að sýna forystuhæfileika er
mikilvægt og Joím Tumer hefur
ekki uppfyllt þær vonir sem við
hann vora bundnar," segir Jean-
Pierre Gaboury, prófessor í stjóm-
málavísindum við háskólann í
Ottawa.
Auk þess sem flokkinn þykir
vanta forystu hafa aðrir flokkar
fengið á sig miðflokksstimpil, sem
Fijálslyndi flokkurinn hafði einn um
langt skeið.
Undan fæti tók að halla hjá
Fijálslynda flokknum þegar Pierre
Tradeau, fyrram forsætisráðherra,
lét af flokksformennsku árið 1984,
eftir að hafa setið 16 ár á stóli for-
sætisráðherra. Skildi hann eftir sig
tómarúm, sem Tumer, fyrram fjár-
málaráðherra í stjóm Tradeaus,
hefur mistekizt að fylla.
Á sínum tíma töldu fijálslyndir
og fjölmiðlar landsins að Tumer
John Turner Ed Broadbent
væri hinn fullkomni arftaki Trade-
aus. Ekki þótti útlitið spilla fyrir
en hann þykir fríður maður. Hann
hefur hins vegar virkað óöraggur
og ótraustvekjandi í sjónvarpi og í
umræðum um hitamál í þinginu.
Skömmu eftir að Tumer tók við
af Tradeau efndi hann til kosninga,
þ.e. áður en kjörtímabilið rann út.
Fór flokkur hans halloka fyrir
íhaldsflokki Mulroneys, sem fékk
211 þingsæti. Fijálslyndi flokkur-
inn fékk aðeins 40 sæti og NDP 30.
Eriðfleikamir hrönnuðust upp
hjá Tumer, sem hefur verið gagn-
rýndur fyrir að bjóða upp á veika
og óspennandi kosti í skiptum fyrir
stefnu ríkisstjómarinnar. í eigin
flokki hefur hann sætt gagnrýni
og gerðar hafa verið tilraunir til
að koma honum frá.
Hann þótti hins vegar sýna snilli
þegar honum tókst að koma í veg
fyrir samþykkt laga um fríverzlun-
arsamning við Bandaríkin. Sagði
hann að Mulroney þyrfti að fá
stuðning þjóðarinnar við samning-
inn í kosningunum. Tumer tókst
að koma f veg fyrir að efri deild
þingsins samþykkti hann fyrr en í
fyrsta lagi eftir kosningamar. Talið
er ótvírætt að Tumer hafi unnið á
fyrir andstöðu sína við fríverzlunar-
samninginn, sem hann segir að
muni gera Kanada að bandarískri
nýlendu.
Nýleg Gallup-skoðanakönnun
leiddi þó í ljós að aðeins 10%
Kanadamanna telja hann efni í góð-
an forsætisráðherra, miðað við að
35% gáfu Mulroney þá einkunn og
33% Ed Broadbent, leiðtoga NDP.
Bíði Fijálslyndi flokkurinn afhroð
í kosningunum er fastlega búist við
því að skipt verði um formann að
þeim loknum. Ýmsir stjómmála-
skýrendur segja rejmdar að of
snemmt sé að afskrifa flokkinn
vegna rangrar og litríkrar sögu
hans.
Hvalrekiá Nýja-Sjálandi
Reuter
Mörg hundruð sjálfboðaliðar drógu 50 marsvín á haf út á litlum
bátum í gær nálægt borginni Auckland á Nýja-Sjálandi. 34 marsvin
drápust aðfararnótt föstudags á leirum Mangawhai-árinnar þeg-
ar tilraunir til að halda þeim á lífi fóru út um þúfúr. Umhverfis-
vemdarmenn og ibúar á svæðinu jusu vatni yfir marsvinin og
lögðu blaut dagblöð á skráp þeirra. Að sögn umhverfisvemdar-
manna er hvalreki algengur á þessum árstíma á Nýja-SjálandL
Æðsta ráðið í Sovétríkjunum:
Hópur fulltrúa greiðir atkvæði
gegn samþykktum stj órnmálaráðs
Moskvu. Reuter.
SÁ sögulegi atburður gerðist í
Æðsta ráðinu í Sovétríkjunum í
gær að hópur fúlltrúa i ráðinu
greiddu atkvæði gegn tveimur
umdeildum samþykktum stjórn-
málaráðsins. Meirihluti ráðsins
Sovétríkin:
Dobrynin fær nýjan starfa
Moskva. Reuter.
ANATOLY Dobrynin, sem var sendiherra Sovétríkjanna í Wash-
ington i valdatið fimm Sovétleiðtoga, hefúr verið útnefndur ráð-
gjafi Míkhaíls Gorbatsjovs, forseta Sovétríkjanna, að sögn opinbers
talsmanns i gær, föstudag. Gennadij Gerasimov, talsmaður Utanríkis-
ráðuneytisins, sagði að Dobrynin og Vadim Zagladin væru nú pólití-
skir ráðgjafar Sovétleiðtogans.
Dobiynin, sem er 68 ára gamall,
var vikið úr stöðu ritara miðstjómar
Kommúnistaflokksins 30. septem-
ber síðastliðinn og í opinberri til-
kynningu var sagt að hann væri
sestur í helgan stein. En hann birt-
ist á ný meðal sovéskra embættis-
manna í síðustu viku þegar Helmut
Kohl, kanslari Vestur-Þýskalands,
heimsótti Sovétríkin.
Stjómmálaskýrendur segja að
útnefning hans í gær sé merki um
að ráðamenn telji þekkingu hans á
bandarískum stjómmálum mikil-
væga nú þegar nýr forseti verður
kosinn í Bandaríkjunum.
greiddi atkvæði með samþykkt-
unum, en venjan er að Æðsta
ráðið, sem kemur saman tvisvar
á ári og þingar í nokkra daga,
samþykki ákvarðanir stjórn-
málaráðsins einróma.
Þrettán fulltrúar í Æðsta ráðinu
greiddu atkvæði gegn samþykkt
stjómmálaráðsins sem kveður á um
að sækja þurfi um leyfi yfirvalda
fyrirfram til að efna til götumót-
mæla. Fjórir fúlltrúar sátu hjá.
31 fulltrúi greiddu atkvæði gegn
samþykkt sem kveður á um að her-
menn innanríkisráðuneytisins megi
fara inn á heimili manna og he§a
leit þar. 26 sátu hjá. 1.350 fulltrúar
eiga sæti í ráðinu.
Fulltrúi frá eistneska bænum
Tartu mælti gegn samþykktunum
og sagði að þær takmörkuðu lýð-
ræði og fékk ræða hans góðar und-
irtektir hjá fundarmönnum.
AðfÖr sovéskra harðlínumanna að Níkíta Khrústsjov
Fékk viðvörun en ákvað
að veita enga mótspyrnu
NÍKÍTA Khrústsjov var varaður við áformum félaga sinna í stjórn
sovéska kommúnistaflokksins um að koma honum frá völdum. í
fyrstu neitaði hann að trúa þessu en þegar honum varð ljóst hvert
stefndi ákvað hann að veita enga mótspyrnu. Þetta kemur fram í
greinarflokki sem sovéska vikuritið Ogonjok birti í þessum mán-
uði og byggður er á dagbókum sonar Khrústsjovs, Sergei. F(jót-
lega eftir fráfall Josefs Stalíns tók Khrústsjov við embætti aðalrit-
ara og opinberaði grimmdarverk hans í frægri ræðu árið 1956.
Þann 14. október 1964 samþykkti miðstjórnin afsagnarbeiðni
Khrústsjovs og Leoníd Brezhnev varð aðalritari Kommúnistaflokks
Sovétríkjanna. Almennt er litið svo á að harðlinumönnum hafi
þótt nóg um viðleitni Khrústsjovs til að koma á endurbótum í Sov-
étríkjunum.
Siðla kvölds í septembermánuði
árið 1964 hringdi síminn á heimili
Khrústsjovs í Lenín-hæðum í
Moskvu. Sonur aðalrítarans, Ser-
gei, sem þá var 33 ára að aldri,
svaraði og heyrði óþekkta rödd
segja: „Það era uppi áform um að
koma Níkíta Sergeievitsj frá völd-
um“. Sergei fór á fund mannsins
dularfulla í skógi einum skammt
ftá Moskvu og reyndist hann vera
lífvörður Nikolajs Ignatovs, sem
Khrústsjov hafði vikið úr stjóm-
málaráði flokksins. Ignatov afréð
þá að ganga til liðs við andstæð-
inga Khrústjovs en þekktastir
þeirra vora Leonfd Brezhnev og
Nikolaj Podgomíj, sem báðir áttu
sæti í stjómmálaráðinu, Vladimír
E. Semftjsastníj, yfirmaður sov-
ésku öiyggislögreglunnar, KGB,
og flokksritarinn Alexander Sje-
lepin. Lffvörðurinn, Vasilí
Goljúkov, kvaðst hafa óyggjandi
heimildir fyrir því að andstæðingar
aðalrítarans hygðust láta til skarar
skríða í nóvember.
„Þetta fær ekkl staöist"
Khrústsjov hafði ávallt bannað
syni sfnum að ræða um einstaka
valdamenn sovéska og því liðu
nokkrir dagar þar til Sergei áræddi
loks að skýra foður sínum frá svik-
ráðum félaga hans. „Nei, þetta fær
ekki staðist," sagði Khrústsjov.
„Brezhnev, Sjelepin og Podgomíj
era mjög ólíkir menn. Þetta getur
ekki verið satt. Ignatov kann hins
vegar að brugga launráð. Hann
er illmenni. En hvað getur hann
hugsanlega átt sameiginlegt með
hinum þremur?" Aðalaritarinn
kvaðst ætla að taka sér frí S sumar-
húsi sínu við Svartahafið eins og
hann hafði ráðgert auk þess sem
hann afréð að fela Anastas Míkoj-
an, forseta Sovétríkjanna, rann-
sókn málsins.
Míkojan var að öllum Ifkindum
í vitorði með andstæðingum
Khrústsjovs. Hann tjáði aðalritar-
anum að ásakanir þessar væra til-
hæfulausar með öllu. En þann 12.
október varð Khrústsjov ljóst hvert
stefndi. Þann sama dag var geim-
fari með þremur mönnum skotið á
loft sem þótti mikill sigur fyrir
geimvísindaáætlun Sovétríkjanna.
Khrústsjov var hins vegar ekki
skýrt frá því að geimskotið hefði
heppnast með miklum ágætum.
Loks afréð hann að hringja sjálfur
til að afla frétta og sagði aðstoðar-
forsætisráðherrann honum þá að
ekki hefði gefíst tími til að skýra
valdamesta manni Sovétríkjanna
frá atburði þessum.
Neyðarfúndur í Moskvu
Sama kvöld hringdi Míkhaíl
Súslov, hugmyndafræðingur
flokksins, i aðalritarann og sagði
honum að halda til Moskvu næsta
dag því boðað hefði verið til neyð-
arfundar í stjómmálaráðinu. Þá
gerði Khrústsjov sér ljóst að upp-
lýsingar Sergei hefðu verið á rök-
um reistar. Khrústsjov var þá sjö-
tugur að aldri og baráttuþrek hans
tekið að dvína. „Ef ræða á framtíð
mína mun ég enga mótspymu
veita," sagði hann.
Fundarmenn kröfðust þess að
Khrústsjov segði af sér. Að sögn
Sergei, var það Alexander Sjelepin
sem stjómaði aðförinni að föður
hans. Khrústsjov var gagnrýndur
fyrir valdníðslu og ruddalega
stjómarhætti auk þess sem hann
var sagður hafa gert alvarleg mis-
tök á sviði landbúnaðarmála.
Khrústsjov sagði gagniýni þessa
óréttmæta og minnti á að æðsta
yfirstjóm flokksins hefði ævinlega
samþykkt tillögur hans mótat-
kvæðalaust. Míkojan reyndi, að
sögn Sergei, að bera klæði á vopn-
in og lagði til að Khrústsjov segði
af sér embætti aðalritara en gerð-
ist þess f stað forsætisráðherra
Sovétríkjanna. Þessari málamiðl-
unartillögu höfnuðu fundarmenn.
Khrústsjov ritaði þá formlega af-
sagnarbeiðni þar sem sagði að
hann þyrfti að láta af störfum sök-
um hrakandi heilsu. Daginn eftir,
þann 14. október, samþykkti mið-
nefnd flokksins, sem þá gegndi
sama hlutverki og stjómmálaráðið
nú á dögum, afsagnarbeiðni aðal-
ritarans.
Leitin að arftaka var hafín
Sergei Khrústsjov sagði í viðtali
sem birtist í síðustu viku að foður
sfnum hefði verið ljóst að valda-
skeiði hans væri lokið. „Hann var
þegar tekinn að leita að yngri
manni til að taka við,“ sagði sonur-
inn sem nú er 58 ára að aldri. „En
hann gat ekki sætt sig við hvemig
staðið var að því að koma honum
frá völdum og þá þögn sem umlukti
hann eftir að öllu var lokið“. Nafn
Khrústsjovs var í raun afináð af
spjöldum sögunnar og öllum
brögðum var beitt til að fá almenn-
ing til að gleyma tilvist hans. Hon-
um vora tryggð allgóð eftirlaun
og fékk tóm til að sinna hugðarefn-
um sínum í ellinni.
Síðar er Khrústsjov ræddi við
son sinn um fundinn afdrifaríka í
stjómmálaráðinu sagði hann:
„Stjómarhættir forystunnar hafa
tekið algjöram stakkaskiptum.
Hefðum við nokkum tíma getað
sagt Stalfn að hann væri til hinnar
mestu óþurftar og að honum bæri
að segja af sér? Því hefði lyktað
með ósköpum. En nú er allt með
öðram hætti, óttinn er ekki lengur
til staðar. í þessu felst framlag
mitt“.
Heimildin Time, The New York
Times.