Morgunblaðið - 21.01.1990, Blaðsíða 4

4 FRÉTTIR/YFIRLIT
INNLENT
Nýr meiri-
hluti í Stöð 2
Eignarhaldsfélag Vérslunarbank-
ans seldi 100 milljón króna hlutafé
í Stöð 2 sömu aðilum og keyptu
150 milljóna hiutafé í stöðinni í
síðustu viku. Þessir aðilar ráða því
250 milljóna hlutafé af 505,5 millj-
óna hlutafé og mynda þar með
meirihluta í stjórn Stöðvar 2, fá 3
menn af 5 í stjórn fyrirtækisins.
Tryggingamiðstöðin hf. hefur bæst
í hóp hluthafa Stöðvar 2.
Áfengisneysla jókst um
23%
Áfengisneysla jókst hér á landi um
23% á-síðasta ári miðað við 1988.
Tæpir sjö milljón lítrar seldust af
bjór en samdráttur varð í sölu léttra
og sterkra vína. Einnig varð sam-
dráttur í sölu á tóbaki. Heildarsala
ÁTVR nam á síðasta ári 6464 millj-
ónum króna.
Víðtæk leit að ungum
Breta
Víðtæk leit var gerð að ungum
Breta sem lagði af stað fótgang-
andi á Hvannadalshnúk á mánu-
dag. 130-150 manns voru við leit-
arstörf í þegar mest var og auk
þess tvær þyrlur og sporhundar við
leitina. Erfiðar aðstæður voru tii
leitar er hún hófst á fimmtudag.
Kristín hættir
Kristín Sigurðardóttir, sem kosin
var fulltrúi Samtaka um kvenna-
lista í bankaráð Landsbankans,
sagði á þriðjudag upp störfum hjá
Kaupþingi hf. vegna gagnrýni sem
fram hefur komið á kosningu henn-
ar í ráðið. Þá sagði Davíð Björns-
son af sér varamennsku í banka-
ráði Seðlabanka íslands.
ERLEIMT
Stríðsástand
milli sovét-
lýðvelda
Heita má, að tvö sovétlýðveld-
anna, Azerbajdzhan og Armenía,
eigi í styrjöld sn í milli en ríkin
deila um yfirráðin yfir Nagorno-
Karabak, sem er byggt Armenum
en hefur tilheyrt Ázerbajdzhan. í
Bakú, höfuðborg Azerbajdzhans,
hafa Armenar verið ofsóttir og
margir tugir þeirra drepnir á
grimmilegan hátt. Vel vopnaðar
skæruliða-
sveitir Az-
era hafa
komið sér
fyrir í fjall-
lendinu í
Nagorno-
Karabak en
Armenar
hafa sent á
vettvang
sjálfboða-
liðssveitir
til að verja
íbúana. Sl. þriðjudag ákvað sovét-
stjórnina að láta herinn skakka
leikinn og var tilkynningin sú
harðorðasta síðan í borgarastyrj-
öldinni __ eftir byltingu bolsévika
1917. Á föstudag virtist stefna í
uppgjör milli hersins og azerísku
uppreisnarmannanna og í ræðu,
sem Míkhaíl Gorbatsjov forseti
flutti þann dag, sakaði hann
óþjóðalýð og öfgafulla múslima
um að bera ábyrgð á ástandinu.
Kommúnistar úr banni
Þjóðarráðið í Rúmeníu ákvað í
vikunni að nema úr gildi bann við
starfsemi kommúnistaflokksins
en það hafði verið sett eftir að
tugþúsundir manna efndu til mót-
mæla á minningardegi um þá, sem
féllu í byltingunni. Var einnig
ákveðið að hætta við fyrirhugaða
MORUUNBLADIÐ SUNNUIIAGUR 24; JANÚAR; 1990
ERLENT
Leiðtogi Kommúnistaflokks Eistlands í Finnlandi:
Vilja eigin utanríkisstefiiu
Helsinki. Frá Lars Lundsten, íréttaritara Morgunblaðsins.
Verkföll símsmiða og
langferðabílstjóra
Verkfall símsmiða lauk á föstudag
og hafa 75 menn ákveðið að snúa
aftur til starfa hjá Pósti og síma.
Póstur og sími, samgöngu- og
fjármálaráðuneyti hafa talið verk-
fallið ólöglegt og að Félag íslenskra
símamanna hafi samningsréttinn
fyrir þeirra hönd. Þá lauk þriggja
daga verkfalli bílstjóra í Bifreiða-
stjórafélaginu Sleipni á miðnætti á
miðvikudag. Til mikilla átaka kom
á milli verkfallsmanna og ófélags-
bundinna bílstjóra. Vinnuveitenda-
samband íslands kærði verkfallsað-
gerðimar til Rannsóknarlögreglu
rikisins en rannsóknarlögreglu-
stjóri hefur vísað málinu frá sér
þar sem ekki hafi borist fullnægj-
andi skýrsla vegna kærunnar.
Mál Andra I enn óleyst
Fiskveiðiráð Norður-Kyrrahafsins
í Alaska hefur vísað frá beiðni full-
trúa bandaríska utanríkisráðuneyt-
isins um sérstakan þorskvinnsluk-
vóta fyrir Andra I. Viðræður emb-
ættismanna íslands og Banda-
ríkjanna hafa enn ekki skilað ár-
angri en þeim verður haldið áfram
eftir helgina. Skipið hefur legið í
höfninni í Anchorage frá því fyrir
áramót.
/
þjóðaratkvæðagreiðslu um bann
við starfsemi kommúnista og um
það hvort dauðarefsing skyldi aft-
ur upp tekin. Sagði Silviu Bruc-
an, talsmaður ráðsins, að það
væri ólýðræðislegt að banna ein-
hvern f lokk auk þess sem Nicolae
Ceausescu hefði gengið af
kommúnistaflokknum dauðum á
24 ára valdaferli.
Rauði herinn fari brott
Stjómvöld í Tékkóslóvakíu,
Ungveijalandi og Póllandi hafa
krafist þess, að sovéskt herlið
verði á brott frá ríkjunum á þessu
ári helst og ekki síðar en á því
næsta. Sagði talsmaður ung-
verska utanríkisráðuneytisins, að
engin rök, hvorki pólitísk né her-
fræðileg, réttlættu vem erlends
herliðs í landinu.
Njósnastofnun hertekin
Síðastliðinn þriðjudag réðust
tugþúsundir Austur-Þjóðveija inn
í aðalstöðvar öryggislögreglunn-
ar, Stasi, brutu rúður og rifu skjöl
í tætlur. Nokkru áður hafði verið
skýrt frá
því, að á
annað
hundrað
þúsunda
manna
hefði haft
þá atvinnu
eina að
njósna um
samborg-
ara sína.
Fyrirætl-
anir stjórn-
valda um
að endurreisa öryggislögregluna
hafa vakið mikla reiði í Austur-
Þýskalandi og virðast hafa aukið
kröfuna um sameiningu þýsku
ríkjanna. Ýmis samtök óbreyttra
félaga í kommúnistaflokknum
kröfðust þess á þriðjudag, að
flokkurinn yrði lagður niður
vegna þess, að hann væri orðinn
ógnun við stöðugleika í landinu.
LEIÐTOGI Kommúnistaflokks
Eistlands, Vaino Valjas, er þessa
dagana í Finnlandi. Heimsókn
hans er ekki síst merkileg fyrir
þær sakir að þetta er fyrsta til-
raun Eistlendinga til að móta eig-
in utanríkisstefnu frá því að Sovét-
menn hernámu landið fyrir tæpri
hálfri öld.
Váljas heimsótti Finnland í októ-
ber er hann var í fylgdarliði
Míkhaíls Gorbatsjovs Sovétforseta
en nú er hann á eigin vegum og
segir beinum orðum að hann vilji
rækta stjómmálasamband Finna og
Eistlendinga en ekki Finna og Sovét-
manna.
í ræðu sem Valjas flutti á fundi
Paasikivi-félagsins sagði hann að
sjálfsstjórn Eistlendinga innan Sov-
étríkjanna væri forsenda þess að lýð-
veldið tæki upp milliliðalaust stjórn-
málasamband við erlend ríki. Eðlilegt
væri að Eistlendingar sneru sér fyrst
til Finna því Finnar væru þeim ná-
skyldir að tungu og menningu. Marg-
ir telja að frumkvæði Eistlendinga
nú stafi einkum af því að þeir geta
horft á finnskar sjónvarpssendingar
en finnskukunnátta er mjög almenn
í Eistlandi.
Fréttaritari spurði Váljas á blaða-
mannafundi í Helsinki hvort hann
gæti metið stöðu Eystrasaltsríkjanna
þriggja eftir heimsókn Gorbatsjovs
til Litháen fyrir skömmu. Taldi hann
heimsóknina hafa skýrt stöðu
Hermt er að frá því skæruliðar
létu til skarar skríða gegn stjórn
Doe fyrir þremur vikum haf i hundruð
manna týnt lífi. Talið er að um
25.000 manns hafi flúið frá Líberíu
vegna sóknar skæruliða. Nokkrir
tugir skæruliða ruddust inn í tvö
ríkjanna verulega og að umbóta-
stefnunni yrði haldið áfram. Hann
neitaði hins vegar að tjá sig um
áframhaldandi hersetu Sovétmanna.
Váljas er náinn samstarfsmaður Gor-
batsjovs og hefur Eistlendingum ver-
ið tryggð efnahagsleg sjálfsstjórn frá
byrjun þessa • árs fyrir milligöngu
hans.
þorp um síðustu helgi. Voru þeir
vopnaðir hríðskotarifflum og íbúar
flúðu inn í frumskóginn. Skæruliðar
veittu þeim eftirför og skutu a.m.k.
70 þorpsbúa. Sfðan lögðu þeir eld
að öllum húsum þorpanna.
Austur-Evrópa:
• •
Orðugt að losna undan
arfleifð kommúnismans
FURÐU hefúr sætt hversu auðveldlega gekk að velta
kommúnistastj órnum Austur-Evrópu úr sessi, en það
kann hins vegar að reynast þrautin þyngri að losna við
valdakerfið sem þær skildu eftir sig. Nýju leiðtogarnir
sem tóku við eftir uppreisnir almennings í þessum lönd-
um eiga í rauninni ekki nema um tvennt að velja í
erfiðri stöðu: Að byggja framhaldið á valdakerfi sem
hefur óorð á sér eða leysa það upp án þess að hafa
nokkuð tiltækt í þess stað. Um alla Áustur-Evrópu sitja
umbótasinnarnir nú inni á firnastórum skrifstofum for-
vera sinna og brjóta heilann um hvernig unnt sé að
losna undan arfleifð kommúnismans. Og þeir verða jafn-
framt að spyija sig hveijum undirmanna sinna þeir geta
treyst.
Vestrænn fréttamaður spurði
Jiri Dienstbier, utanríkisráð
herra Tékkóslóvakíu og fyrrum
andófsmann, nýlega að því hvers
vegna hann hefði styttu af Lenín
enn uppi á bókahillu í skrifstofu
sinni. „Ég var ekki einu sinni
búinn að taka eftir henni,“ svar-
aði hann.
Aðalvandamálið hjá Dienstbier
og öðrum í sömu aðstöðu er „nom-
enklaturan", valdastéttin sem
kommúnistaf lokkarnir komu fyrir
í öllum lykil-
fólk varð að gangast
undir ef það ætlaði sér
starfsframa á einhveiju
sviði.
Þessi skýring hefur
þó ekki nægt til að
kveða niður raddir um
að gamla yfirstéttin sé
nú að seilast til yalda
undir merkjum Þjóð-
arráðsins.
í Póllandi þar sem
kommúnistum var fyrst ýtt til
hliðar í Aust-
Síðastliðinn mánudag gerðu ævareiðir
íbúar Austur-Berlínar innrás í aðalstöðv-
ar hinnar illræmdu öryggislögreglu,
Stasi, og settu allt á annan endann.
stöðum í stjóm-
sýslunni og
atvinnulífinu.
Reynir hún að
gera að engu
viðleitni um-
BAIiSVID
eftir Hiltnar Þormódsson
bótasinnanna eða snýst hún á
sveif með nýjum húsbændum á
þeim grundvelli að kommúnism-
inn sé fyrir bí? Það á sennilega
eftir að renna upp fyrir ráðherrun-
um, hvor kosturinn sem fyrir
valinu verður, að erfitt getur
reynst að stjórna án þessa fólks,
að minnsta koeti fyrst í stað.
Rúmenía er skýrasta dæmið um
þetta. Þar voru félagar kommún-
istaflokksins 3,8 milljónir talsins,
eða þriðji hver fullorðinn einstakl-
ingur í landinu. í ungheijaliðinu
voru fjórar milljónir til viðbótar.
Hvergi í Austur-Evrópu var
fall kommúnistaflokksins meira
en í Rúmeníu. Samt skipa fyrrum
félagar í f lokknum öll veigamestu
embætti í landinu og margir af
leiðtogum Þjóðarráðsins, sem nú
heldur um stjórnvölinn, eru fyrr-
um kommúnistar.
Þeir segja að það hafi fyrir
löngu verið búið að glata öllu
hugsjónalegu innihaldi að vera í
flokknum. Innganga í hann hafi
aðeins verið orðin skyldukvöð sem
ur-Evrópu hef-
ur Samstaða nú
ákveðið að snú-
ast gegn gömlu
valdastéttinni
sem hún sakar
um að standa I vegi fyrir umbót-
um. „Uppbygging valdakerfisins
hefur sáralítið breyst,“ segir
Bronislaw Geremek, þingflokks-
formaður Samstöðu, í gi-ein sem
hann skrifaði í þessari viku. „Það
verður ekki lengur undan því
vikist að höggva á þann hnút.“
Öryggislögregla landanna er
annar þáttur þeirrar arfleifðar
sem nýju leiðtogarnir sitja uppi
með. Það var öryggislögreglan
sem ofsótti andófsmenn og njósn-
aði um almenna borgara í fjóra
áratugi í því skyni að uppræta
hvers konar andspyrnu gegn
stjórn kommúnista.
Þetta sagði til sín í Austur-
Berlín síðastliðinn mánudag.
Þegar það fréttist að Hans
Modrow forsætisráðherra ynni að
endurreisn hinnar marghötuðu
öryggislögreglu landsins, Stasi,
hnykkti fólki við. Þúsundir manria
sóttu mótmælafund fýrir framan
höfuðstöðvamar, réðust síðan til
inngöngu og settu allt á annan
endann. Modrow lét í minni pok-
ann og hætti við; að minnsta
kosti í bili.
En harðsóttast verður þó að
losna undan 40 ára arfleifð
kommúnismans í efnahagsmálum.
Öll stunda Austur-Evrópu-ríkin
óarðbæran þungaiðnað í stóram
stíl, en mikill skortur er á neyslu-
vörum og þjónustu. Flest búa
þessi ríki við afkastalítinn sam-
yrkjubúskap og nokkur þeirra eru
að sligast undan erlendum skuld-
um.
Nýju leiðtogarnir eru yfirleitt
fylgjandi fijálsu markaðskerfi, en
vantar bæði einkafjármagn og
stjórnunarþekkingu til að hefja
uppbyggingarstarfið. „Við erum
að vinna að því að koma á fót
Iitlum einkafyrirtækjum, en telj-
um að stór iðnfyrirtæki verði að
vera áfram í eigu ríkisins,“ segir
Ivan Kopernicky, varaformaður
skipulagsnefndar tékkneska ríkis-
ins.
Þó að íbúum Austur-Evrópu
finnist þeir eiga samleið með
Vesturlandabúum á margan hátt
eru þeir enn sem komið er háðir
Sovétmönnum í efnahagslegu til-
liti. Efnahagsbandalagið Comec-
on, sem lýtur forystu Sovétríkj-
anna, ákvað fyrr í þessum mánuði
að þoka sér i áttina til markaðs-
búskapar, en sú þróun hlýtur að
taka sinn tíma.
Uppreisn gegn forseta Líberíu:
Jafna tvö þorp við jörðu
Toulepleu, Fílabeinsströndinni. Reuter.
SKÆRULIÐAR sem reyna að steypa sljórn Samuels Doe Líberíufor-
seta hafa jafhað tvö þorp við jörðu og myrt fjölda óbreyttra á slóðum
ættflokks Doe, að sögn fólks sem flúið hefúr til Fílabeinsstrandarinnar
undan átökum í Líberíu.
\
>

i
i
í
I
H