Morgunblaðið - 21.01.1990, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JANUAR 1990
Einmana og stolt smáþjóð: munu Albanar ríghalda í stalínisma?
Útlagakonungur Albaníu hvetur til uppreisnargegn stalínistum
eftir Guðm. Halldórsson
EFTIR BREYTINGARNAR í austurhluta álfunnar að undanförnu
er Albanía síðasta virki stalínismans í Evrópu. Hvergi annars stað-
ar er eins strangt eftirlit með venjulegum borgurum. Kúgunin er
jafnvel meiri en í Rúmeníu Ceausescus og landinu er Iíkt við risa-
stórt fangelsi. Hundrað þúsund manns eru í haldi vegna sljórn-
málaskoðana að sögn mannréttindafrömuða í Grikklandi. Nemend-
ur njósna uin foreldra og leynilögregla skipar vegfarendum að
lúskra á fiingum á götum úti. Trúarbrögð eru bönnuð og fáir
mega eiga bíla.
Albanía er lokað land.
Valdhafarnir hafa fylgt
harðri einangrunarstefnu
og sárafáar ríkisstjórnir
hafa stjórnmálasamband
við landið. Þangað fara
fáir aðrir en þeir sem vilja
fylgjast með knatt-
spyrnulandsleikjum og fábreytilegt
líf landsmanna kemur útlendingum
alltaf jafnspánskt fyrir sjónir. Alb-
anar hafa forðazt samband við aðrar
þjóðir síðan þeir rufu tengslin við
Rússa 1961 og hafa staðið einir og
óstuddir frá því þeir sögðu skilið við
Kínveija 1978. Þijátíu árum áður
höfðu þeir snúið baki við Júgóslövum
vegha áforma þeirra um að innlima
landið.
Albanar lifa í skugga arfsins frá
Enver Hoxha, sem ríkti sem ein-*
valdur í 41 ár þar til hann lézt 1985
og var dýrkaður meira en Stalín og
Ceausescu. Um jólin kom út 68. bindi
af ræðum Hoxha og valdamikil ekkja
hans, Nexhmie, hefur eftirlit með
því að í engu sé vikið frá kenningum
hans. Kastazt hefur í kekki með
henni og arftaka Hoxha, Ramiz Alia
forseta, og togstreita þeirra er eitt
af því fáa, sem bendir til þess að
einhvetjar breytingar kunni að vera
í vændum. Forsetinn hefur hafnað
umbótaviðleitninni annars staðar í
Austur-Evrópu og sagt að Albanar
muni hér eftir sem hingað til standa
dyggan vörð um ósvikinn kommún-
isma.
Blóðbaðispáð
í síðasta mánuði voru mótmæla-
aðgerðir barðar niður í næststærstu
borginni, Shkodur (Skútarí) í Norð-
ur-Albaníu. Slíkt hafði ekki gerzt
síðan kommúnistar tóku völdin
1944. Fyrir rúmri viku hermdu frétt-
ir frá Júgóslavíu að lýst hafi verið
yfir neyðarástandi í bænum eftir
óspektir. Frá því var einnig skýrt
að opinberar aftökur hefðu farið
fram og hert hefði verið á öryggis-
ráðstöfunum í höfuðborginni, Tir-
ana. Fréttirnar fengust ekki stað-
festar, en herinn og leynilögreglan,
Sigurími, eru í viðbragðsstöðu.
Óvissan hefur aukið vonir Leka
I, sonar Zogs fyrrum konungs, um
að stjóm kommúnista í Albaníu verði
steypt af stóli og konungdæmið end-
urreist. Aðrir telja vonir hans fárán-
legar, þar sem konungsstjómin hafi
aldrei náð að festa rætur í Albaníu
á- árunum milli heimsstyijaldanna.
En stjórnarandstaðan er óskipulögð
og Leka kveðst hafa öflugan hóp
stuðningsmanna i landinu, hvað sem
hæft er í því.
Útlagakonungurinn hvatti þjóðina
til þess í nýársávarpi að „gera upp-
reisn gegn óguðlegri harðstjóm"
stalínista. Hann sagði að útlaga-
stjórn Albana í París mundi bráðlega
hefja útvarpssendingar til Albaníu
til undirbúnings uppreisninni og hét
þjóðinni því að hún fengi sjálf að
ráða framtíð sinni þegar hann kæmi
heim.
Seinna sagði Leka I að blóðsút-
hellingar kynnu að reynast nauðsyn-
legar til að koma á breytingum í
Albaníu. Hann spáði því að breyting
yrði í Albaníu strax á þessu ári og
sagði að eina leiðin til að koma í veg
fyrir álíka blóðbað og í Rúmeníu
væri að einhver tæki að sér hlutverk
dómara í landinu. Grískur mannrétt-
indafrömuður sagði um horfurnar:
„Ég held að ef uppreisn verði gerð
í Albaníu verði ennþá meira blóðbað
þar en í Rúmeníu."
Þegar Leka hafði gef ið yfirlýsing-
ar sínar brá hann sér í nokkurra
vikna ferð til albanskra útlaga og
annarra stuðningsmanna í Evrópu
og Bandaríkjunum til að skipuleggja
uppreisnina.
*
Leka var aðeins þriggja daga
gamall þegar Zog konungur og Ger-
aldína drottning flúðu með hann
yfir fjöllin til Grikklands eftir innrás
Itala í Albaníu í apríl 1939. Zog I
var höfðingi ættf lokks í norðurhluta
landsins og hafði brotizt til valda
1922 og tekið sér konungsnafnbót
sex árum síðar. Fjölskyldan dvaldist
í Henley við ána Thames á Englandi
á stríðsárunum.
Konungdæmið var lagt niður
1948 og Zog og fámenn hirð hans
bjuggu í níu ár í Egyptalandi og
síðan í Cannes í Frakklandi. Kon-
ungurinn Iózt í Suresnes, útborg
Parísar, 9. apríl 1961.
Aðgerðaleysi á illa við Leka sem
hefur dreymt um að frelsa Albaníu
frá blautu barnsbeini. Eftir dauða
föður síns var hann lýstur „arnar-
sona“ (Albana) á Hotel Bristol í
París. Að loknu námi í herskólanum
í Sandhurst á Englandi kom hann á
fót fámennum einkaher og árið 1962
fluttist hann til Spánar, þar sem
hann fékkst við almannatengsl og
sölu vinnuvéla til Miðausturlanda og
fleiri landa.
Hann settist að í hálfgerðri höll
skammt frá Madrid, þar sem hann
varð nágranni Francos þjóðarleið-
toga, og breytti bústað sínum í virki.
Hann hafði 16 vopnaða og einkenn-
isklædda lífverði og kom sér upp
vopnabúri, því að hann óttaðist
leigumorðingja albönsku leynilög-
reglunnar.
Leka varð kunnur í samkvæmislíf-
inu og kynntist Ronald Reagan,
Frank Sinatra og fleiri þekktum
Bandaríkjamönnum. Hann vakti at-
hygli af því að hann var yfir tveir
metrar á hæð og alltaf vopnaður
skammbyssu og rýtingi að gömlum
albönskum sið.
í október 1975 kvæntist hann 34
ára dóttur bónda í Nýju Suður-
Wales í Ástralíu, Susan Cullen-
Ward, sem hafði verið gift áður. Um
1.000 manns mættu í brúðkaups-
veizluna í Illecas skammt frá Madrid
og strangar öryggisráðstafanir voru
gerðar vegna sprengjuhótana. Helm-
ingur gestanna vom albanskir útlag-
ar. Elísabet II Englandsdrottning og
Juan Carlos ríkisarfi mættu ekki,
en sendu heillaóskir. Margir fulltrúar
útlægra konungsætta Rússlands,
Egyptalands, Ítalíu, Búlgaríu og
Rúmeníu komu til brúðkaupsins.
Strandhögg í Albaníu
Leka I tók sér titilinn „yfirhers-
höfðingi Frelsisráðs Albaníu". í júní
1976 tilkynnti hann á blaðamanna-
fundi í New York að hann hefði
sent strandhöggssveitir til Albaníu,