Morgunblaðið - 21.01.1990, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JANUAR 1990
MORGUNBLAÐIÐ SUNNfflAgUR 21, JAjStýAR 1990
23

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjörar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölú 90 kr. eintakið.
Olíumengun í sjó
Aárunum 1985-1989 er
talið, að rúmlega 800
þúsund lítrar af olíu hafi runn-
ið út í umhverfið, aðallega í
sjóinn. Rúmlega helmingur af
þessu magni fór í snjóflóði,
sem féll á olíugeymi á Seyðis-
firði á árinu 1985. Verulegt
magn fór einnig úr dönsku
skipi, sem strandaði rétt fyrir
utan Grindavík. Eitt þessara
slysa er rakið beint til ástands
olíubirgðastöðvar en þá fóru
75 þúsund lítrar af olíu. Þá
eru úppi staðhæfingar um, að
1.500-1.600 tonnum af úr-
gangsolíu sé hleypt úr skipum
í sjóinn á ári hveiju, þótt búið
sé að koma fyrir móttöku-
stöðvum í landi fyrir þessa olíu.
LÍÚ telur, að þessi tala geti
ekki staðizt.
Þessa daga berast okkur
fréttir frá Austur-Evrópu og
m.a. er rætt um óhugnanleg
áhrif mengunar á umhverfið í
þessum löndum. Þær fréttir
og myndir af mengunarmyrkri
í borg eins og Leipzig ættu
að verða okkur hvatning til
þess að stórauka mengunar-
varnir hér á okkar landi. Þess
vegna m.a. er ástæða til að
staldra við fréttir um olíu-
magn, sem í sjóinn fer. Fátt
skiptir okkur íslendinga meiru
en að halda sjónum hreinum.
Það er ekki fyrr en á síðari
árum, sem við höfum vaknað
til vitundar um nauðsyn þess
að gæta að okkur í umgengni
við hafið.
Magnús Jóhannesson, sigl-
ingamálastjóri, sagði í samtali
við Morgunblaðið sl. fimmtu-
dag, að einungis um 30% olíu-
birgðastöðva í landinu séu
fyllilega í samræmi við gild-
andi reglur en bætir því við,
að sé miðað við olíumagn sé
hlutfallið hærra. Forstjórar
olíufélaganna segja, að unnið
sé að því að setja upp varnar-
þrær í kringum olíugeymana.
Siglingamálastjóri segir, að
setja megi meiri kraft í þær
framkvæmdir. Þær kröfur
hljóta að vera gerðar til olíufé-
laganna, að þau hraði þessum
framkvæmdum. Þetta eru
öflug fyrirtæki, sem eiga að
líta á það sem skyldu sína að
standa vel að þessum málum.
Jónas Haraldsson, skrif-
stofustjóri hjá LÍU, kveðst
ekki trúa tölum um að 1.500-
1.600 tonn af úrgangsolíu fari
í sjóinn á ári hverju og telur
undantekningu, ef þeirri olíu
sé hleypt í sjóinn af ásetningi.
Það er vel, ef svo er. Á hinn
bóginn eru þessar áætluðu töl-
ur byggðar á því annars vegar
hvað mikil úrgangsolía fellur
til á skipunum á einu ári og
hins vegar hvað mikið berst í
móttökustöðvar í landinu.
Annaðhvort eru fyrrnefndu
tölurnar rangar eða skýringu
vantar á því hvað verður um
afganginn af úrgangsolíunni.
Aðalatriðið er þó, að um-
ræður um þessi efni verði til
þess að herða á framkvæmd-
um og aðgerðum til þess að
koma í veg fyrir að olía fari í
sjóinn. Það snýr að yfirvöldum,
olíufélögunum, útgerðum
skipa og sjómönnunum sjálf-
um. Skrifstofustjóri LÍÚ bend-
ir réttilega á, að sorp frá skip-
um hafi verið mikið vandamál.
Hann sagði í viðtali við Morg-
unblaðið í fyrradag: „Þar vit-
um við upp á okkur skömm-
ina, með plastið og það drasl
allt, en það hefur lagast mjög
verulega. Það er þó til bóta
og sýnir, að þessi áróður í fjöl-
miðlum á sínum tíma hafði
greinilega sín áhrif. Mönnum
blöskraði þetta og vissu upp á
sig skömmina og voru fljótir
að finna upp alls konar ráð til
að taka sorpið í land, geyma
það eða koma því fyrir á hrein-
legan máta.“
Umræður um olíumengun í
sjó þurfa að hafa sömu áhrif.
Hér má ekki skapast austur-
þýzkt ástand í mengunarmál-
um.
ÁÐUR EN LENGRA
er haldið má geta þess
að þeir menn einsog
Tolstoj og Gandhí sem
hafa haft hvað mest
áhrif á friðsamlega
samfélagsþróun nútím-
ans nærðust á þeim jarðvegi sem
Thoreau ræktaði í verkum sínum. Sá
aldingarður mikilla og frumlegra
hugmynda um mannlifið sem hann
ræktaði með sjálfum sér minnir einna
helzt á Eden áður en drottinn rak
Adam og Evu útá akrana og bannaði
þeim að koma nálægt því meistara-
verki sem hann hafði þá nýverið skap-
að handa þeim. Og í Walden fann
Thoreau þennan aldingarð í raun-
verulegu umhverfí, þarsem hann gat
upplifað margar af hugmyndum Ro-
usseaus um afturhvarf til náttúr-
unnar og leitað eigin hugmyndum
þeirrar fyllingar sem hann þráði.
Leitar ekki hugurinn einmitt í
slíkan veruleika nú þegar við stöndum
í kjamorkuskóginum miðjum og
hugsum til þess með hryllingi sem
orðið getur? Það er því ekki tilviljun
einber að menn einsog Thoreau eru
kallaðir til vitnis um hlutverk manns-
ins á jörðinni. Það er a.m.k. annað
en eldflaugaskógur stórveldanna ger-
ir ráð fyrir. Milli hans og ijúkandi
rústa er einungis eitt andartak af
hugsanlegum mistökum. Og ekkert
nema dauðinn, tortímingin á næstu
grösum.
Svo einfalt er nú þetta, en jafn-
framt svo miskunnarlaust. En þannig
er maðurinn sjálfur; einfaldur og
miskunnarlaus, þótt sumir telji eðli
hans af guðlegum rótum.
Og harla flókið.
í UMFJÖLLUN UM ÞJÓÐ-
• félagið góða er nú rétt að
rifja upp nokkur atriði varðandi um-
hverfisvernd sem ég
hef áður gert að um-
talsefni á Skógræktar-
þingi, ráðstefnu Lífs og
lands og í Morgun-
blaðinu en vart er unnt
að hugsa sér önnur
málefni brýnni einsog nú er háttað í
heiminum.
í DÝRAGARÐI VESTUR í
• Bandaríkjunum er stórt búr
með þessari áletrun, Hér sjáið þið
grimmasta dýr jarðar. Síðan er bent
á hvar dýrið sé til sýnis í búrinu og
þegar inn kemur blasir við stór speg-
ill og gestirnir sjá sjálfa sig í speglin-
um; geta sem sagt horfzt áhættu-
laust í augu við grimmustu skepnu
jarðar, hvortsem hún er fegurðardís,
hrotti eða heilagur maður. Það er
sturlungaaldarþáttur í samtímanum.
Og við íslendingar förum ekki var-
hluta af honum, þótt við séum löngu
hættir að fækka mannfólkinu.
TÆKNIUNDRIÐ Á BAKVIÐ
• kjamorkuskóginn er ekki
einungis svartur galdur, heldur einnig
hvítur einsog verða vill.
Ég horfði á geimskot á Canaveral-
höfða 26. febrúar 1987. Klukkan var
fimm mínútur gengin í sjö síðdegis.
Það var albjart en lágskýjað. Delta-
flaugin þaut allt í einu til himins og
hvarf inní skýin. Það var ógleymanleg
sjón. Mér þótti sem sívöl sól þyti til
himins og hyrfí inní skýjaþykknið.
Hægt og sígandi hvarf svo reykurinn
inní grátt þykknið og að hálftíma
liðnum var einsog ekkert hefði verið
um að vera þarna á höfðanum, en
það var nú eitthvað annað. Þarna
hafði snilli mannsins í eldflaugarlíki
horfið með gervihnött á braut um
jörðu. Nýr áfangi í þeirri viðleitni
mannsins að breyta hugmyndum
sínum í veruleika og gera sér jörðina
undirgefna.
En þetta var sem betur fer hvítur
galdur; ekkert mannslíf í veði. Nei
engu lífi stóð hætta af þessu eftir-
minnilega geimskoti. Það átti þvert
á móti að koma í veg fyrir slys af
völdum fellibylja og stórviðris sem
unnt yrði að fylgjast með í tíma um
gervihnöttinn.
Þannig var þessi flaug græn og
ilmandi grein í þessu mikla skóglendi
nakinna og kræklóttra stofna sem
eru tákngervingar dauða og tortím-
ingar; eða:
leið augans
að eigin blindu.
Enn er von til þess kjarnorkuskóg-
inum verði breytt í heldur vinalegt
ijóður þarsem hugmyndir mannsins
um betri veröld taka á sig margvís-
legar myndir furðulegustu afreka í
tækni- og vísindum. En til þess þarf
að grisja skóginn. Fella skuggaleg-
ustu málmtrén, eyða ávöxtum þeirra,
kjamaoddunum sem ætlað er að falla
til jarðar við ragnarök. En hugsun
verður ekki upprætt; þekking Iifir
með okkur; einnig þekking og vísindi
kjarnorkualdar. Við skulum ekki vera
með nein látalæti, sízt af öllu ef þau
gætu reynzt lífshættuleg. Vitundin
um ógnarjafnvægi er þá aðhaldssamt
helvíti; og hrollvekjandi áminning.
Unz Eden rís aftur einsog í árdaga.
ÉG ÞYKIST VITA AÐ
• Thoreau hefði ekki fagnað
þessum hvíta galdri og afgreitt hann
einsog hver önnur óleyfileg eða harla
siðlaus afskipti af náttúrunni.
M.
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
-4-
ISÍÐASTA REYKJAVÍKUR-
bréfí var vikið að því, hve furðu-
legt hefði verið að fylgjast með
tilburðum ráðherra vegna Stöðv-
ar 2 og hugmyndum þeirra um
það, hvernig nota mætti opin-
bert fé eða ábyrgð ríkisins til
að hjálpa sjónvarpsstöðinni. Er þetta at-
hugunarefni fyrir stjómmálafræðinga sem
mæla gildi ákvarðana gjarnan eftir því
hvenær sólarhrings þær eru teknar, hve
margir ráðherrar eða aðrir háttsettir menn
komu nærri þeim og við hvaða aðstæður.
Stjórnmálafræðingar ættu að kynna sér
framgöngu ráðherra í þessu máli ofan í
kjölinn og bera saman við töku ákvarðana
um ýmis önnur atriði og segja okkur, sem
skortir fræðilegar forsendur til að fram-
kvæma slíkt mat, hvar í stiganum málefni
Stöðvar 2 hafi staðið í samanburði við
önnur, sem hér eru á dagskrá.
Umstang æðstu manna vegna Stöðvar
2 benti einna helst til þess að mikilvægir
hagsmunir lands og þjóðar væru í húfi.
Er líklegt að niðurstaða af hlutlægri rann-
sókn stjómmálafræðinga yrði og á þann
veg, ef þeir tækju aðeins mið af umbúnað-
inum en létu efni málsins lönd og leið.
Slíkt umbúðamat segir hins vegar aðeins
hálfa söguna og er álíka mikils virði og
meta gæði fjölmiðla eftir tölfræðilegum
athugunum á tíðni ákveðinna frétta eða
eftir því við hveija er talað. Mestu skiptir
að lokum, hvert er efni málsins.
Lee A. Iacocca, stjórnarformaður í
Chrysler-bílasmiðjunum í Bandaríkjunum,
flutti undir lok október ræðu á fundi útgef-
enda og ritstjóra bandarískra tímarita. Þar
rifjaði hann upp, að fyrir réttum 10 ámm
urðu harðar deilur um ríkisábyrgð fyrir
Chrysler. Fyrirtækið hafði þá tapað 1,7
milljarði dollara á einu ári og fór þess á
leit við Bandaríkjastjórn, að hún gengi í
ábyrgð vegna lána fyrirtækisins. Þá deildu
menn um það, hvort það væri andbanda-
rískt að kalla á ríkisstjómina til að hjálpa
einu stærsta fyrirtæki landsins eða hvort
líta ætti á dauða Chryslers sem staðfest-
ingu á því, að einkafyrirtæki yrðu að
standa á eigin fótum og leggja upp laup-
ana, ef þau gætu það ekki. Á fundinum
núna sagði Iaeocca, að Chrysler hefði ekki
fengið eyri af opinberu fé til sín. Ríkis-
stjómin hafi aðeins ábyrgst lán. Hins veg-
ar hefði ríkissjóður grætt 350 milljónir
dollara, af því að skuldabréfin hefðu verið
greidd upp sjö árum fyrir gjalddaga. Sex
hundruð þúsund Bandaríkjamenn hefðu
haldið vinnu sinni og stjórnarformaðurinn
minnti þessa áheyrendur sína á það, að
bandarísk tímarit hefðu fengið 560 miltjón-
ir dollara í auglýsingatekjur á síðustu 10
árum, frá fyrirtæki sem hefði orðið gjald-
þrota án ríkisábyrgðarinnar.
Hér er þetta rifjað upp til að minna á,
að jafnvel þar sem vinna 600.000 manna
var í húfi, þótti alls ekki sjálfsagt að veitt
skyldi ríkisábyrgð. Bandaríkjastjórn sætti
þungri gagnrýni og Chrysler lagði hart
að sér til að losa ríkið undan ábyrgðinni
eins fljótt og kostur væri. Menn gætu rétt
ímyndað sér hvað sagt yrði í Bandaríkjun-
um, ef ríkisstjórnin þar eða einstakir ráð-
herrar væm á næturfundum til að ráðgast
um það, hvort ríkið ætti að ganga í ábyrgð
fyrir sjónvarpsstöð.
lee a. iacocca
nefndu erindi komst hann þannig að orði,
að með ríkisábyrgðinni hefði verið tekin
áhætta, sem stangaðist á við gamalgrónar
bandarískar efnahagslegar hugsjónir, og
árangurinn hefði orðið glæsilegur. Um
svipað leyti hefðu verið teknar ýmsar aðr-
ar ákvarðanir, sem hefðu fallið vel að venj-
um og siðum viðskipta- og fjármálalífsins,
og fyrir þær yrðu afkomendur þeirra sem
að þeim stóðu að borga lengi eftir þeirra
dag. Vísaði hann þar meðal annars til stór-
lána, sem hefðu verið veitt til þriðjaheims-
ríkja.
Hann minnti á, að í upphafi níunda ára-
Samdráttur
í Banda-
ríkjunum
er að vonum
ánægður með þann
árangur sem náðst
hefur í rekstri
Chryslers. í fyrr-
tugarins hefðu Bandaríkjamenn verið
stærstu lánadrottnar í heimi, og átt um
100 milljarða hjá öðrum. Nú væru þeir
orðnir stærsta skuldaþjóðin, þeir skulduðu
útlendingum um hálfa billjón dollara.
Á árinu 1980 hefði hlutur Bandaríkja-
manna í bandarískum litasjónvarpsmark-
aði verið um 60% en nú væri hann 10%.
Hlutur þeirra í símatækjum hefði fallið
úr 88% í 25% og í vélaverkfærum úr 79%
í 35%. 1980 hefðu tveir af þremur stærstu
bönkum heims verið bandarískir. Nú væri
enginn bandarískur banki í hópi 20 stærstu
bankanna, hins vegar væru þar 15 jap-
anskir bankar.
Hann sagði, að yrði sama þróun á loka-
áratug aldarinnar væru vafalaust ýmsir
sem vildu ekkert vera að bíða eftir 21.
öldinni. Bandaríkjamenn myndu halda
áfram að safna skuldum á sama tíma og
samkeppnishæfni þeirra minnkaði. Hann
taldi að Chrysler hefði verið í svipaðri stöðu
á sínum tíma. Fyrirtáekið hefði sem betur
fer getað leitað eftir aðstoð. En hvert
gætu Bandaríkin snúið sér?
Iacocca ræddi um muninn á viðhorfum
Japana og Bandaríkjamanna. Hinir fyrr-
nefndu hugsuðu langt fram í tímann en í
Bandaríkjunum legðu menn mest upp úf
skjótfengnum gróða. Nú væru þeir hetjur
í Bandaríkjunum sem seldu bréf í fyrir-
tækjum en ekki þeir sem byggðu þau upp
— náðu í skjótan gróða, gættu að eigin
hag, láttu hverjum degi nægja sína þján-
ingu; og til fjandans með framtíðina! Þetta
væru kjörorð dagsins.
í ræðu sinni lagði Iacocca sérstaka
áherslu á að gert yrði átak til að efla al-
menna menntun í Bandaríkjunum. Benti
hann sérstaklega á skýrslur er sýndu, að
ólæsi væri hvergi meira en í Bandaríkjun-
um, þegar litið væri til iðnrílq'anna. Chrysl-
er verði 70% af auglýsingafé sínu til prent-
miðla. Hann hefði mestar áhyggjur af
því, að einn af hveijum fjórum Bandaríkja-
mönnum gæti ekki lesið auglýsingarnar.
Sveitarfélög fjárfestu mest í skólabygg-
ingum. En hvers vegna væru þær lokaðar
180 daga á ári? Hvers vegna væri þeim
lokað allt sumarið? Börnin væru ekki leng-
ur heima við heyskap og akuryrkju. Þessi
börn ættu eftir að keppa við japönsk böm,
sem væru næstum allt árið í skóla, þar á
meðal á laugardagsmorgnum. Hver skyldi
vinna keppnina á næstu öld, þegar heila-
orkan skipti öllu en vöðvar engu, jafnvel
á verksmiðjugólfinu?
Nú lægju námsmenn á sólarströndum á
sumrin eða stunduðu körfubolta og fyrstu
vikurnar eða mánuðirnir á haustin færu í
að rifja allt það upp, sem þeir hefðu gleymt
frá síðasta vori. Kennarar kvörtuðu undan
lágum launum. Þeir ættu að fá meira borg-
að. Þeir ættu að vinna allt árið og fyrir
hærri laun. Ekkert starf væri mikilvægara
en kennarastarfið. Hvers vegna ætti það
að vera hlutastarf? Iacocca taldi, að unnt
yrði að fá fólk til að borga meira til skóla-
mála, ef gæði kennslunnar yrðu meiri.
Hann sagðist ekki geta farið út á markað-
inn og sagt: Sjáið, bílamir mínir versna
ár frá ári, en ef þið vilduð aðeins borga
hærra verð fyrir þessa árgerð, heiti ég
ykkur því að þeir verða betri í framtíð-
inni. Til að koma til móts við fólk í skólun-
um yrði að verða gjörbreyting á rekstri
þeirra.
Undir lok ræðu sinnar sagði Iacocca:
„Pólitískur friður virðist í sjónmáli, og
Guði sé lof. fyrir það. En hins vegar sést
hvergi votta fyrir efnahagslegum friði.
Við stöndum andspænis þjóðum sem í öðru
tilliti era vinir okkar en sem sýna okkur
enga miskunn eða virðingu þegar við för-
um út á vígvöllinn sem kenndur er við
viðskipti."
SÖMU. HUGSUN
og fram kom í loka-
orðunum hjá Iac-
occa orðaði Carr-
ington lávarður,
fyrram utanríkis-
ráðherra Breta og framkvæmdastjóri Atl-
antshafsbandalagsins, þannig í nýlegum
sjónvarpsþætti: Þverstæða okkar tíma er
sú, að nú þegar breytingar verða í komm
Samanburð-
ur við Pól-
land
REYKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 20. janúar
únistaríkjunum og gamlir múrar hrynja
milli austurs og vesturs og eðlileg við-
skipti og samskipti blómstra era tvær þjóð-
ir öflugastar: Þjóðveijar og Japanir.
Þeir sem urðu undir í síðari heimsstyij-
öldinni fyrir 45 árum hafa risið úr rústun-
um sem öflugustu efnahagsveldi samtím-
ans. Lýsing Iacocca á efnahagslegri hnign-
un Bandaríkjanna á síðustu 10 árum end-
urspeglar uppgang Japans og Vestur-
Þýskalands. Síðasta ár var eitthvert hag-
stæðasta árið í sögu Vestur-Þýskalands
frá stríðslokum. Þar heldur sú þróun
áfram, að kaup hækkar en vörar lækka í
verði. Ríkidæmi Japana er orðið svo mik-
ið, að þeir reyna eftir öllum leiðum að
koma fjármunum sínum fyrir erlendis.
Þessar þjóðir hafa af dugnaði risið úr
rústunum og komið ár sinni þannig fyrir
borð með góðri framleiðslu og traustri
efnahagsstjórn að ríkidæmi þeirra hefur
vaxið ár frá ári.
Atburðirnir í Austur-Evrópu sýna á hve
skömmum tíma breytingar geta orðið á
þjóðskipulagi og efnahagskerfum. Pólveij-
ar ríða þar nú á vaðið, en frá og með 1.
janúar síðastliðnum hófst þar leiftursókn
í stjórn efnahagslífsins. Lækka á hallann
á ríkissjóði um 6% af þjóðarframleiðslu,
stofna til fijálsra utanríkisviðskipta með
því að gjaldmiðillinn zloty verði rétt skráð-
ur gagnvart vestrænum myntum, niður-
greiðslum á neysluvarningi verður næstum
hætt, verðlagshöft verða svo til úr sög-
unni, sett verða lög til að styrkja einka-
rekstur og lagður verður grannur að
víðtækri einkavæðingu á ríkisfyrirtækjum.
Fyrstu skrefin leiddu til þess að verðlag
hækkar almennt um 45-50% í janúar. Hins
vegar á að halda launum í skefjum, svo
að gengisfelling og afnám niðurgreiðslna
gufí ekki upp í launahækkunum.
Talið er að með þessu rými kaupmáttur
launa í Póllandi um 20% á árinu 1990
miðað við 1989. Segir breska vikuritið The
Economist, að það sýni hugrekki að ganga
þannig til verks. Hins vegar komi þetta
kaupmáttarhran ekki fram með jafn mikl-
um þunga sem lífskjaraskerðing og tölurn-
ar sýni. Lífskjörin rými ekki eins harka-
lega, sem meðal annars megi rekja til
þess að vöruskortur minnki og verðbólgan
eyði ekki eigum manna eins og áður. Engu
að síður verði kröfur um launahækkanir
miklar, og ríkisstjórnin verði að hafna
þeim af festu. Geri hún það hjaðni verð-
bólganhratt. í The Economist kemur fram,
að í Bólivíu hafi með svipuðum aðgerðum
tekið aðeins níu daga að koma jafnvægi
á verðlagsvísitöluna eftir að 24.000% verð-
bólga hafði geisað næstu 12 mánuði á
undan. í Póllandi ætti að hafa skapast
jafnvægi í verðlagsmálum næsta vor.
Breska vikuritið telur að raunveralegur
prófsteinn pólsku ríkisstjórnarinnar verði,
þegar í ljós komi hvort seðlabankinn haldi
fast við stefnu sína um þak á útlán, þótt
verksmiðjum sé lokað og fólki sagt upp
störfum. Bankinn hafi tekið til við að tak-
marka útlán síðasta haust, þegar hann
sagði að tapfyrirtæki yrðu látin ganga sér
til húðar, enda væri það liður í nauðsyn-
legri umbyltingu á atvinnurekstrinum.
Fyrstu viðbrögð eru sögð lofa góðu: for-
stjórar séu hræddir um að verksmiðjum
þeirra verði lokað og stefni því að arð-
bærum rekstri í fyrsta skipti í manna minn-
um. Verði ekki staðið við yfirlýsingar um
að stjórnvöld muni þola gjaldþrot fyrir-
tækja, og staða pólsku stjómarinnar veik-
ist svo mjög, að dauðvona fyrirtækjum sé
haldið á lífi með nýjum lánum, festist fjár-
munir ekki aðeins á röngum stað heldur
verði engin stjórn á peningum í umferð.
Menn þurfa ekki að vera hagfræðingar
til að átta sig á því, að lýsing The Econom-
ist á ástandinu í Póllandi hæfir vel því sem
er að gerast hér á landi. Kaupmáttur launa
skertist um 14% á síðasta ári og er talið
að skerðingin verði að óbreyttu um 5% á
þessu ári. Nú á eftir að koma í ljós, hvort
samstaða næst um að kaupmáttarskerð-
ingin í ár verði um 3%. Hafa aðilar vinnu-
markaðarins ekki gefíð upp alla von um
það. Með ýmsum aðgerðum hefur verið
reynt að beina fjárfestingu í arðbærar
framkvæmdir en því miður hefur það ekki
Morgunblaðið/Þorkell
gengið sem skyldi og millifærslukerfi ríkis-
stjómar Steingríms Hermannssonar er
stofnað til að spýta meira lánsfé í fyrir-
tæki, sem gátu ekki lifað lengur á fram-
færi bankanna einna. Með þessu hefúr
íslenska ríkisstjórnin þegar fallið á prófi
The Economist og einnig að því leyti, að
hún hefur ekki gert nóg til að skera niður
ríkisútgjöld, draga úr niðurgreiðslum og
leyfa frelsi í viðskiptum með gjaldeyri.
Fyrir okkur íslendinga er ekki síður lær-
dómsríkt en þjóðirnar fyrir austan tjald
að fylgjast með framkvæmd efnahagsmála
í Póllandi. Leiftursóknin þar kann að skapa
forsendur fyrir því að þjóðin rísi jafn hratt
úr öskustónni og með jafn góðum árangri
og Japanir og Þjóðveijar. Rústir kommún-
ismans er ekki unnt að bera saman við
neitt annað en stríðsrústir.
Norðmenn
og afvopnun
á höfunum
Á MEÐANJOHAN
Jörgen Holst var
vamarmálaráð-
herra Noregs lét
hann oft ljós sitt
skína um flóknustu
þætti varnar- og afvopnunarmála, enda
er hann í hópi fremstu sérfræðinga í þeim
efnum. Athygli vakti hvernig viðhorf hans
til takmörkunar vígbúnaðar á höfunum
þróuðust og hann varð sífellt varkárari í
ummælum sínum um þau viðkvæmu mál.
Nú er hann að nýju tekin við starfi for-
stjóra hjá Norsk utenrikspolitisk institutt
(NUPI) og helgar sig öryggismálum sem
fræðimaður. Við starfi hans sem varnar-
málaráðherra tók Per Ditlev-Simonsen úr
Hægriflokknum. 13. desember sl. svaraði
hann fyrirspurn í Stórþinginu um það,
hvað norska stjórnin vildi gera til þess að
fá Bandaríkjastjórn til að vera jákvæðari
í afstöðu sinni til tafarlausra viðræðna um
takmörkun vígbúnaðar á höfunum og af-
vopnun á norðurslóðum.
Varnarmálaráðherrann sagði að nú
væru bjartari horfur í afvopnunarmálum
en nokkru sinni fyrr og vísaði þar til CFE-
viðræðnanna í Vín og fækkun í hefð-
bundum herafla og START-viðræðnanna
í Genf um langdræg kjarnorkuvopn. Á
hinn bóginn væri ekki neinn viðræðuvett-
vangur fyrir afvopnun og takmörkun
vígbúnaðar á höfunum. Norðmenn hefðu
talið, að til lengdar væri ekki unnt að úti-
loka eina tegund vopna frá viðræðum um
takmörkun vígbúnaðar. Hins vegar væri
mikilvægt að trufla ekki þær viðræður sem
nú færu fram með nýjum og flóknum efnis-
þáttum. Um þessar mundir ætti að ein-
beita sér að þessum viðræðum, þegar þær'
hefðu skilað árangri væri auk þess auð-
veldara en ella að setja markið hærra.
í samningaviðræðum um flota yrðu allt
önnur sjónarmið efst á baugi en þegar
rætt væri um fækkun.venjulegs herafla í
Evrópu. Takmörkun vígbúnaðar á höfun-
um næði til heimsins alls vegna eðlis þeirra
vopna, sem þar væru til umræðu. Þá yrði
ákaflega erfitt að sannprófa að staðið yrði
við slíka samninga og halda uppi eftirliti
þeim til stuðnings. Þá minnti ráðherrann
á ólíka hagsmuni Atlantshafbandalagsins
(NATO) annars vegar og Varsjárbanda-
lagsins hins vegar vegna landfræðilegra
aðstæðna. Með flotastyrk væra sameigin-
legar vamir Norður-Ameríku og Vestur-
Evrópu treystar. Floti NATO-ríkjanna
tengdi Noreg við varnarkerfi NATO, þess
vegna þjónaði það ekki hagsmunum Norð-
manna að vinna að því að flotinn ætti í
erfiðleikum með að sinna skyldum sínum
eða koma liðsauka á vettvang á hættutím-
um. Minnti ráðherrann á hve mikla áherslu
Sovétmenn hefðu lagt á að efla flota sinn
á norðurslóðum.
í lok máls síns sagði hann, að Norð-
menn teldu nauðsynlegt að athuga nánar
með hvaða hætti unnt væri að efla traust
milli sjóheija einstakra landa. Um það
mál ætti að ræða frekar á vettvangi NATO.
Af þessu svari má ráða, að norska ríkis-
stjórnin ætlar ekki að ýta sérstaklega á
eftir því að viðræður hefjist um afvopnun
á höfunum, þótt hún vilji að þær komi til
sögunnar, þegar árangur hefur náðst i
þeim viðræðum sem nú fara fram. Er þetta
skynsamleg stefna sem hvetur til þess að
menn leggi stund á heimavinnuna sína og
átti sig á því, hvað þeir ætla að leggja til
málanna, þegar rétta stundin rennur upp.
„Fyrir okkur ís-
lendinga er ekki
síður lærdómsríkt
en þjóðirnar fyrir
austan Ijald að
fylgjast með
framkvæmd efiia-
hagsmála í Pól-
landi. Leiftur-
sóknin þar kann
að skapa forsend-
ur fyrir því að
þjóðin rísi jafn
hratt úr ösku-
stónni og með jafii
góðum árangri og
Japanir og Þjóð-
veijar. Rústir
kommúnismans
er ekki unnt að
bera saman við
neitt annað en
stríðsrústir.“