Morgunblaðið - 21.01.1990, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 1990
A
HVAÐABARMÐ
Morgunblaðið/Sverrir
eftir Pál Lúðvík Einarsson
NAFNIÐ ER eitt það fyrsta
sem okkur er gefið á lífsleið-
inni, na&iið er nánast óaf-
máanlegur förunautur. Og
að leiðarlokum skiljum við
það eftir á legsteininum.
Nafiiið er hluti af ímynd
okkar.
Málshátturinn segir flesta
hafa fjórðung af nafiii. Og
löggjafinn segir: „Hver mað-
ur skal heita einu íslensku
nafiii eða tveim.“ Þegar for-
eldrar velja barni sínu nafii
er oft horft til fjölskyldu-
hefða, forfeðra og for-
mæðra, gjarnan afa og
ömmu. En þegar grannt er
skoðað verður ljóst að nafiia-
siðirnir eru næsta breytileg-
ir.
Þau lög sem nú gilda
á íslandi um manna-
nöfn voru settárið
1925 og þau eru af flestum
talin úrelt. Sérstaklega hafa
þær lagagreinar sem tak-
marka eða banna notkun ætt-
arnafna valdið úlfúð og ágrein-
ingi. í haust var skipuð nefnd
til að endurskoða nafnalögin
og er formaður nefndarinnar
dr. Guðrún Kvaran deildar-
stjóri við jOrðabók Háskólans
en auk hennar eru í nefndinni
dr. Ármann Snævarr, Hall-
grímur Snorrason hagstofu-
stjóri og Svavar Sigmundsson
dósent. Nú í janúarmánuði
vildi formaður nefndarinnar
ekki segja frá starfi eða tillög-
um því fjallað væri um við-
kvæm og vandmeðfarin mál.
Óstaðfestar fregnir herma að
stefnt verði að meira samræmi
í nafnagjöfum og nefndin muni
leggja til að gerður verði
nafnalisti yfir góð og gild
íslensk nöfn og úrskurðir um
GUÐRÚN KVARAN MALFRÆÐINGUR
TISIiA OG
IIDAKAAOI
GUÐRÚN KVARAN deildarsljóri hjá Orðabók Háskóla íslands er
þjóðkunn fyrir rannsóknir sínar á nöfnum og nafhasiðum íslend-
inga. Athuganir Guðrúnar benda til að á síðustu öldum hafi hug-
myndaflug og frumleiki Islendinga í nafnagiftum aukist stórum.
íslands nafiiafjöldi
Guðrún Kvaran
Morgunblaðið/Emilía
Nafnafjöldi hefur aukist undan-
farnar aldir. Fyrsta íslenska niannta-
lið árið 1703, sem er reyndar eitt
fyrsta heilstæða manntal í veröldinni
á síðari tímum, getur um 387 karl-
mannsnöfn og 338 kvenmannsnöfn.
í manntali frá 1855 er getið um 530
karlmannsnöfn og konurnar skarta
529 nöfnum. Árið 1910 ber karlpen-
ingurinn 1.071 nafn en þeirra betri
helmingur 1.279. Og áfram fjölgar
nöfnunum. Árið 1950 deiia synir
þessa iands með sér 1.234 nöfnum
og dæturnar bera 1.463 nöfn. Árið
1982 er svo komið að Adamssynimir
ganga undir 1.994 nöfnum og Evu-
dætur 2.538. Fyrrgreindar tölur eiga
við fyrsta skírnarnafn. Ef millinöfn
væru talin með yrðu þessar tölur
eitthvað hærri.
Sá siður að gefa hvítvoðungunum
tvínefni, millinafn, virðist orðinn
ríkjandi hefð. í manntalinu 1703
skörtuðu aðeins tveir íslendingar
tvínefnum, þau systkinin Axel Frið-
rik Jónsson og Sesselja Kristín Jóns-
dóttir. Þau voru fædd í Danmörku
og móðirin var Dani. Það var fyrir
áhrif fyrrum sambandsþjóðar okkar
að tvínefnum fjölgaði. Árið 1801
báru 43 konur tvínefni og 21 karl.
1855 hétu 5% kvenna tveimur nöfn-
um og 3% karla. 1910 eru 22% karla
kennd til tveggja nafna og um 26%
kvenna. 1982 upplýsir þjóðskráin að
40% íslenskra karla og kvenna beri
tvö nöfn og af nýlegum skýrslum
má ráða að þijú af hveijum fimm
skímarbörnum hljóta tvö nöfn.
Það má einnig hafa til marks um
aukna hugmyndaauðgi íslendinga
í nafnagiftum að árið 1703 hétu
25,4% íslenskra karlmanna algeng-
asta nafninu, Jón, 19,7% kvennanna
hétu Guðrún. Árið 1982 hétu 4,81%
íslenskra karlmanna Jón að fyrsta
nafni, ef millinafn er meðtalið, hétu
5,42% íslenskra karla Jón. Sambæri-
legar tölur fyrir Guðrúnu em 4,6%
og 5,7%
Ættjarðarást og
bókmenntir
Steingrímur hefur ekki haft áhrif
í nafnagjöfum.
Guðrún Kvaran telur að þrátt fyr-
ir fjölskylduhefðir og nöfn ættingja
og eldri kynslóða ráði miklu, sé ekki
laust við að nafngiftir landsmanna
endurspegli tíðarandann, jafnvel
nálgist það að vera tískufyrirbrigði.
Hún færir umtalsverð rök (eða nöfn)
fyrir þeirri skoðun.
Þjóðerniskennd og sjálfstæðis-
barátta íslendinga hafði umtalsverð
áhrif á nöfn landsins barna. Enginn
Ingólfur fyrirfannst hérlendis 1703,
einn 1801, tveir 1855, en 1910 stát-
aði þjóðin af 166 Ingólfum og vom
f lestir þeirra ungir menn, fæddir eft-
Adolf, dvínandi vinsældir
fimmta áratugnum.
T