Morgunblaðið - 21.01.1990, Blaðsíða 13

MÖRGUNBÍAblÐ Í'uMÖDACÍIJR 2Í! 3'AnUÁR íéö'ó
£3
Ómar? Árið 1910 fyrirfannst eng-
inn íslenskur Ómar. 1982 var elsti
þálifandi einstaklingur með þetta
nafn fæddur á þriðja áratugnum.
Næsta ártug fjölgaði þeim í 21. Eft-
ir 1940 má segja að vegur Ómars
fari vaxandi; 1950 eru þeir 139,
1960 242 og 1970 412, árið 1982
töldust Ómarar vera 471 og árið
1988 571. í fljótu bragði er ekkert
að sjá sem skýrir vinsældir nafnsins
á fimmta áratugnum en það má velta
því fyrir sér að síðari áratugi hafa
vinsældir nafnsins verið nokkuð sam-
stiga vaxandi vinsældum skemmti-
kraftsins og síðar fjölmiðlamannsins
Ómars Ragnarssonar.
Vigdís? Því hefur heyrst fleygt að
Vigdísum hafi fjölgað mjög síðasta
áratuginn. Gögn Guðrúnar Kvaran
sýna að svo er ekki. Árið 1988 báru
373 konur þetta nafn. Þar af var
51 skírður eða nefndur á árunum
1980-88. Á árunum 1970-79 hlutu
64 meyjar nafnið. Áhrif forsetakjörs-
ins 1980 sýnast ekki umtalsverð.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir hét önnur
alþekkt baráttukona. Bríet markaði
djúp spor í réttindabaráttu kvenna
en síður í nafngiftum. Árið 1910
voru 7 íslenskar konur svo nefndar,
1950 voru þær 8. En 1980 töldust
þær 20 og í fyrra 24. Þess má þó
geta að hún og Knud Zimsen bæjar-
verkfræðingur sáu til þess að
Reykjavíkurbær eignaðist sinn fyrsta
götuvaltara. Þetta tæki var nefnt
Bríet Knútsdóttir.
HÝ Í$LEI\8K
NAFNALÖGí
IIADIRBIMAGI
PRE8TIM HEFIJR
REYAST ERFITT
AÐ FRAMFYLG JA
NÍIGILDANDI
LÖGLM
FJÖLDIÍ8-
LEA8KRA
MAAAAAAFAA
HEFLR ALKI8T
HM ÞRJL ÞLSLAD
OGÁTTAHLADR-
LÐÁTÆPLM
ÞREMLR ÖLDLM
AAFAGIFTIR
hAðartískl-
SVEIFLLMEN
JÖA OG GLÐRÍIA
ENN VINSÆLLST
óæskileg nöfn verði betur
kynntir. Tillögur nefndarinnar
munu væntanlega taka mið af
jafnrétti kynjanna, m.a. í með-
ferð ættarnafna og því hvort
kennt er til föður eða móður.
Líkur eru taldar á því að nefnd-
in taki mið af lagafrumvarpi
til nafnalaga frá árinu 1971
um stofnun sérstakrar nafna-
nefndar.
Tilfinningamál
Þótt ættarnöfn séu deiluefni
verður það einnig að segjast
að framkvæmd núgildandi
lagagreina sem kveða á um
skírnarnöfn hefur ekki heldur
reynst auðveld. „Ekki mega
menn bera önnur nöfn en þau,
sem rétt eru að lögum íslenskr-
ar tungu. Prestar skulu hafa
eftiríit með, að þessum ákvæð-
um sé fylgt. Rísi ágreiningur
um, sker heimspekideild Há-
skólans úr . . . Stjórnarráðið
gefur út skrá, eftir tillögum
heimspekideildar Háskólans,
yfir þau mannanöfn, er nú eru
uppi, sem bönnuð skulu sam-
kvæmt lögum þessum. Skrá
þessi skal send öllum prestum
landsins."
Prestum þessa lands hefur
reynst eftirlit með réttum
nöfnum og röngum erfitt —
og enn hafa þeir enga nafna-
skrá fengið til leiðsagnar. Á
kirkjuþingi 1986 sagði t.d. sr.
Jón Einarsson að ósamræmis
gæti hjá prestum: „Ræður þar
oft smekkur hvers og eins, og
svo hitt, hér er oft um tilfinn-
ingamál að ræða sem eru
vandmeðfarin og erfið úr-
lausnar." Hér drepur sálusorg-
arinn á það vandmál, að sam-
þykki prestur ekki það nafn
sem foreldrarnir hafa valið,
eru viðbrögðin einatt þau, að
leitað er til annars klerks í
þeirri von að sá kynni að reyn-
ast viðræðubetri.
MORÐUR
MERlilLEG
PERSÓNA
Mörður Árnason
upplýsingafulltrúi.
„HANN VAR slægur maður í
skapferðum og illgjarn í ráð-
um.“ Svo er Merði nokkrum
Valgarðssyni lýst í perlu
íslenskra bókmennta, Njálu.
Efalítið er það fyrir frásagnir
Njálu af þessum manni að eng-
inn íslendingur hefur borið
þetta nafn síðustu aldirnar. —
Þangað til 1953; maður er
nefiidur Mörður Árnason.
Arni Björnsson þjóðháttafræð-
ingur og Vilborg Harðardótt-
ir blaðamaður vildu gefa frum-
burði sínum fallegt nafn sem eng-
inn annar bæri. Árni stakk upp á
Merði og þótti Vilborgu nafnið
hljómfagurt og áheyrilegt. En það
voru ekki allir hrifnir: „Fjölskylda
mín hét því að hún myndi aldrei
kalla, „elsku litla barnið þessu
nafni“.“ Kannski var það vegna
þessarar andstöðu að: „Þótt við
værum ekki sérlega trúuð ákváð-
um við að fá blessun bæði guðs
og manna; séra Jakob Jónsson
skírði og fannst nafnið ágætt.“
Vilborg sagði að þeim Árna hefði
verið ljóst að nafnið gæti valdið
Merði einhveijum erfiðleikum og
aðkasti og því gert honum grein
fyrir nafninu: Það er líka talað
um Mörð gígju í Njálu og þótti
hann mannkostamaður. Mörður
minn var líka harður að svara
fyrir sig ef þess þurfti.“ Vilborg
lét að lokum í ljós ánægju með
þær upplýsingar að samkvæmt
þjóðskrá á sonur hennar nú tvo
nafna og frést hefur um lítinn
snáða í vesturbænum'.
Nú um stundir er Mörður Áma-
son upplýsingafulltrúi fjármála-
Ljósmynd/Sig. Guðmundsson
Arni Björnsson og Vilborg Haröardóttir meÖ Merði.
ráðherra, Mörður er einnig kunn-
ur af skrifum sínum í Þjóðviljann.
Aðspurður sagðist Mörður vera
ánægður með sitt nafn og aldrei
hafa óskað þess að heita t.d.
Gunnar eða'Kári. „Óalgeng nöfn
verða kannski sterkari hluti af
persónuleika 'og sjálfsímynd en
hjá þeim sem heita vanalegri
nöfnum. Þetta nafn hefur alltaf
verið óijúfanlegur þáttur í minni
tilveru.
Jú, ég vissi fljótt að nafnið var
óvanalegt. En það voru fyrst og
fremst þeir eldri sem þótti nafnið
undarlegt. Ég man eftir eldra fólki
sem krossaði sig og jesúsaði og
vorkenndi mér óskaplega. Aftur á
móti tóku jafnaldrarnir þessu eins
Morgunblaoið/Bjarm
Bríet Knútsdóttir götuvaltari.
og hveiju öðru nafni, í það
minnsta þangað til þau kynntust
bókmenntaarfinum."
— Telurðu að nafnið hafi örvað
kynni þín og áhuga á bókmennta-
arfinum?
„Það held ég. Njála hefur alltaf
heillað mig. Á tímabili íhugaði ég
töluvert gerðir og persónuleika
Marðar Valgarðssonar sem er
merkileg persóna og einn af burð-
arásunum í sögunni. Frá ákveðnu
sjónarhomi er hægt að skilja veik-
leika Marðar og bresti en Njálu-
höfundi hefur í honum tekist að
skapa heilstæða persónu. Mörður
Valgarðsson hefur haft á mig þau
óbeinu áhrif að að ég verð að
taka honum fram í heiðarieika og
sannsögli vegna þess að þótt nafn
hans sé gott þá ætla ég ekki að
erfa viðurnefni hans (Lyga-Mörð-
ur).“
Bríet kvennalistakona.
ir Alþingishátíðina 1874. Nöfn úr
goðafræðinni, s.s. Baldur, Bragi,
Þór, Freyja og Laufey, urðu og vin-
sæl á sama tímabili.
Nafnið Þór er e.t.v. besta dæmið
um auknar vinsældir þjóðlegra goða-
heita. Fyrir 1920 var nafnið óalgengt
en 1982 voru á lífi 36 einstaklingar
sem höfðu verið nefndir þessu nafni
á þriðja áratugnum. Og 1982 taldist
Þór vera fjórða algengasta karl-
mannsnafn á íslandi, alls 4.111 karl-
menn voru kenndir við þrumuguðinn.
Þess verður þó að geta að einungis
328 einstaklingar hétu Þór að fyrsta
nafni en aftur á móti 3.776 í því
síðara og er það því nú algengasta
millinafn á íslandi.
Aftur á móti fóru að tíðkast erlend
nöfn eins og Allan, Arthúr, Dan og
Marvín, Alice, Annetta, Bessý með
vaxandi enskum og amerískum áhrif-
um — einkum eftir maímánuð 1940.
Löngum hafa Islendingar talið sig
þjóð hneigða til bóka. Niðurstöður
Guðrúnar Kvaran renna stoðum und-
ir þá fullyrðingu. Árið 1918 birti
Stefán frá Hvítadal vögguvísuna al-
kunnu: „Erla, góða, Erla ...“ Engin
kona bar þetta nafn í manntalinu
1910 en á fjórða ártugnum voru
Erlurnar 808 og trúlega hafa þær
flestar fengið að heyra ljóðið í vögg-
unni. Vinsældir þessa nafns dvínuðu
nokkuð eftir 1940 en virðast hafa
vaxið á síðari árum; árið 1982 voru
Erlumar 1.601 en sex árum síðar
töldust þær 1.797.
Stjórnmál?
Landsmenn virðast ekki nefna
böm sín í miklum mæli eftir stjórn-
málaleiðtogum. Samkvæmt skoðana-
könnunum heitir einn vinsælasti
stjómmálamaður níunda áratugarins
Steingrímur. En árið 1982 vom
Steingrímar 320 og sex árum síðar
töldust þeir vera 321.
Einn stjórnmálamaður virðist þó
hafa haft nokkur áhrif á nafngiftir
íslendinga. Árið 1988 hétu 58 ein-
staklingar nafninu Adolf, þar af vom
8 fæddir á ámnum 1930-39, aftur á
móti em einungis 4 nafnberar fædd-
ir á næstu 10 árum þar á eftir. Adolf
nær sér aftur á strik og á árunum
1950-59 hlutu 9 sveinar þetta nafn.
Það er nokkur ástæða til að ætla að
heldur vaxandi orðspor og frekar
neikvæð fjölmiðlaumfjöllun um sam-
nefndan stjórnmálaleiðtoga í Þýska-
landi ráði mestu um að ekki hlutu
fleiri þetta nafn á fimmta áratugn-
um. Ef einnig er litið til þeirra sem
em nefndir Adolf að millinafni er
tæpast hægt að tala um neikvæð eða
jákvæð áhrif frá foringa þjóð-
emisjafnaðarmanna (nasista).
Tvínefnið Gústaf Adolf sækir trúlega
sinn styrk og upphaflega fyrirmynd
til sænskra konunga og er sívinsælt;
árið 1988 bám 20 íslendingar þessa
nafnasamstæðu.