Morgunblaðið - 21.01.1990, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 1990
19
Leka I: undirbýr uppreisn.
„algerlega útrýmt“, þegar hann
reyndi að stíga á land.
Dularfull innrás
Albönsk stjómvöld sögðu að inn-
rásarliðið hefði verið undir stjórn
„stigamannsins" Xhevdet Mustafa",
sem þau sögðu að hefði farið frá
Albaníu eftir valdatöku kommúnista,
búið í Bandaríkjunum og á Ítalíu og
starfað með albönskum útlögum.
Hörð valdabarátta geisaði í Alb-
aníu og nokkrir valdamenn voru
settir af eftir „innrásina". Mehmet
Shehu, annar valdamesti maður
landsins, var nýlátinn og hafði ann-
aðhvort svipt sig lífi eða fallið fyrir
kúlu úr byssu Envers Hoxha.
Júgóslavneska blaðið Start sagði
að Xhevdet Mustafa hefði starfað
fyrir albönsku stjórnina og leitt
landa sína út í opinn dauðann. Að
sögn blaðsins réð Mustafa albanska
útlaga á Ítalíu og í Belgíu og Banda-
ríkjunum í sína þjónustu. Hann sýndi
þeim bréf frá Leka, þar sem „kon-
ungurinn" kvaðst styðja tilraun til '•
landgöngu í því skyni að efna til
uppreisnar.
Hinn 26. september 1982 sigldu
29 útlagar í fiskibáti frá Brindisi á
Ítalíu til Albaníu og höfðu sex gúm-
báta meðferðis. Mustafa fór í land
á fyrsta bátnum ásamt sex mönnum.
Þeir sem á eftir komu sáu ekkert
til Mustafa og félaga hans, en 2.300
albanskir hermenn lágu í leyni. Al-
bönsku útiagarnir féllu í bardaga,
sem stóð frá kl. 3 um nóttina til 10
um morguninn og skothríðin heyrð-
ist til Korfu.
Þremur dögum síðar neitaði Leka
því í yfirlýsingu að hann hefði borið
ábyrgð á landgöngutilrauninni. Þó
kvaðst hann hafa vitað að hún stæði
til og sagði að menn úr strand-
höggssveitum „Konunglega þjóð-
frelsishersins" hefðu staðið fyrir
henni. Um leið hyllti hann Xhevdet
Mustafa og sagði að landgöngutil-
raunin „yrði honum til ævarandi
sóma“.
Daginn eftir birti Leka aðra yfir-
lýsingu, þar sem hann minntist ekki
á Xhevdet Mustafa. Þá höfðu alb-
anskir útlagar sannfært hann umað-
„hinn raunverulegi Xhevdet Must-
afa“ hefði látizt nokkrum árum áður
og að maðurinn, sem stjórnaði land-
göngutilrauninni, hefði líklega verið
leynilegur erindreki albönsku leyni-
þjónustunnar. Leka sagði í yfirlýs-
ingunni að hann hefði verið mót-
fallinn aðgerðinni, því að hann hefði
ekki viljað senda mennina út í opinn
dauðann.
Sex banatilræði
Á síðari árum hafa sex tilraunir
verið gerðar til að ráða Leka I af
dögum að hans sögn. Hann telur að
Júgóslavar hafi skipulagt banatil-
ræðin vegna þess að hann hefur
krafizt þess að héraðið Kosovo verði
sameinað Albaníu. Leka hefur farið
á hveiju ári til Ástralíu, Norður-
Ameríku og Evrópu til að skipu-
leggja andspyrnu gegn stjórninni í
Tirana. í þessum löndum búa
370.000 albanskir útlagar. Alb-
anskir íbúar Kosovo eru 1,7 milljón-
ir og tugir þúsunda búa í Tyrk-
landi, en íbúar Albaníu eru tæpar
þrjár milljónir, þar af 80% múha-
meðstrúarmenn.
í desember sagði Leka að hann
hefði gefið starfsfólki sínu frí til að
hvíla sig fyrir mikið annríki, sem
væri í vændum. „Við ætlum að fara
hægt í sakirnar, því að við viljum
ekki blóðbað," sagði hann í nýárs-
ávarpinu, þegar hann hvatti til upp-
reisnarinnar. Nokkrum dögum síðar
sagði hann: „Ef til vill er nauðsyn-
legt að til átaka komi milli þjóðarinn-
ar og hersins annars vegar og stuðn-
ingsmanna stjórnarinnar hins vegar,
þótt þeir séu fáliðaðir.“ Hann bætti
við: „Albanska þjóðin gerir sér grein
fyrir því að þegar breytingar verða
hefst dagur reikningsskila. Margir
þurfa að hefna harma sinna og ein-
hvern verður að skipa í dómarasæti
til að hafa eftirlit með ástandinu.“
Ríkisreknir fjölmiðlar Albaníu
brugðust ókvæða við yfirlýsingum
Leka I. Kommúnistamálgagnið Zeri
i Popullit sagði í grein undir fyrir-
sögninni „Enginn má hafa sósíalista-
ríkið Albaníu að leiksoppi": „Útlag-
arnir vilja koma syni Zogs konungs
í hásætið . . . Vegna breytinganna
í Austur-Evrópu halda hægriöflin
og grískir kirkjuhöfðingjar að nú sé
rétti tíminn til að skerast í leik-
inn . . . Þeir vilja koma aftur á
grimmilegum yfirráðum landeig-
enda
og kapítalista frá dögum Zog-stjórn-
arinnar alls staðar í Albaníu . . .“
Mótmæli í Skútarí
Breytingarnar annars staðar í
Austur-Evrópu virðast lítil áhrif hafa
haft í Albaníu. Ramiz Alia forseti
hefur fordæmt þær og sagt að þær
skipti Albana engu máli, því að þeir
hafi fyrir löngu komið á nauðsynleg-
um umbótum og „mannúðlegum
sósíalisma" í anda Envers Hoxha.
Hins vegar hefur ólgá ríkt í norð-
urhéruðunum síðan hitna tók í kol-
unum í Austur-Þýzkalandi og Búlg-
aríu í nóvember. Mannfjöldi hefur
farið út á götumar í Shkodúr og
krafizt bættra lífskjara samkvæmt
fréttum, sem hafa borizt þaðan —
þótt stjórnin í Tirana kalli þær „ræt-
inn uppspuna". Herinn og leynilög-
reglan Sigurimi hafa látið til skarar
skríða og margir munu hafa verið
sendir í vinnubúðir.
Ólgan magnaðist þegar Ramiz
Alia strengdi þess heit í einu af
daglegum útvarpsávörpum að „láta
ekki undan byltingar-þrýstingi frá
grannríkjunum". Hann fagnaði því
hins vegar að Rúmenar hefðu „tekið
stjórn eigin mála í sínar hendur".
Albönsk blöð sögðu ítarlega frá
ástandinu í Rúmeníu þrátt fyrir rit-
skoðun og sjónvarpsáhorfendur í
Albaníu fylgdust vel með gangi
mála.
Þar sem hinn pólitíski þrýstingur
jókst var leyfð útgáfa skáldsögu,
sem hefur að geyma hvassa gagn-
rýni á Sigurimi. Bókin heitir Thikat
— Hnífurinn — og er eftir fv. starfs-
mann innanríkisráðuneytisins,
Neshat Tozaj. Bókin seldist upp á
örfáum dögum fyrir jól og Ismail
Kaldare og fleiri menntamenn hrós-
uðu henni. Kaldare fordæmdi mann-
réttindabrot í umsögn sinni um bók-
ina, en gaf i skyn að flokkúrinn
mundi verja alþýðuna gegrt ódæðum
Sigurimi. Áður hafði verið tilkynnt
að fangelsi- hefðu verið tæmd, en
ekkert var minnzt á náðun pólitískra
fanga.
Adil Carcani forsætisráðherra
sagði rithöfundum og listamönnum
að þeir þyrftu ekki að vera hræddir
við að gagnrýna. Þar með bergmál-
aði hann opnunarstefnuna glasnost
og hann talaði einnig um persitjii
eða perestrojku.
Ramiz Alia forseti sagði hins veg-
ar verkalýðsforingjum að Albanar
mundu ekki sveigja inn á braut lýð-
ræðis. En hann gagnrýndi þá sem
stæðu í vegi fyrir umbótum og
hvatti til að laun yrðu tengd fram-
leiðni. Þar með boðaði hann nokkurs
konar „markaðssósíalisma“, en í
nýársávarpi sínu sagði hann að sú
stefna, sem hefði verið fylgt hingað
til, hefði reynzt landinu vel. Á þjóð-
hátíðardegi Albaníu 11 dögum síðar
var því lýst yfir að engin þörf væri
á perestrojku og að fréttir um ókyrrð
væru þvættingur. . Albanskir
harðlínumenn sitja við sinn keip, en
þrýstingurinn eykst í síðasta virki
stalínismans.
Ókyrrð í norðurhéruðunum: Skólabörn í Skútarí (fyrir neðan
mynd af Hoxha á turninum).
þjóðf lokksins í Burma og kallaði sig
Wong prins.
Rekinn frá Spáni
Þegar flugskeyti var skotið á al-
banska sendiráðið í París beindist
grunur lögreglunnar að Leka. Engan
sakaði í árásinni. Þegar síma- og
telex-samband Albaníu var rofið
bárust böndin einnig að honum, en
hann neitaði öllum ásökunum.
í janúar 1979 — þremur árum
eftir dauða Francos — var ákveðið
að vísa Leka frá Spáni, þar sem
mikið vopnabúr hafði fundizt við
húsleit í bústað hans. Hann fór til
Gabon í Vestur-Afríku í flugvél, sem
hann var neyddur til að taka á leigu,
ásamt konu sinni, lífvörðum og þjón-
ustuliði. Þegar stjórnin í Gabon neit-
aði honum um dvalarleyfi hélt hann
ferðinni áfram til Rhódesíu (Zimb-
abwe).
Þar dvaldist hann í boði vinar síns,
Pieter van der Byl, utanríkisráðherra
í stjórn hvíta minnihlutans. Það virt-
ist staðfesta að Leka væri fulltrúi
samtaka, sem seldu vopn til Rhód-
esíu. Síðan f luttist hann ásamt konu
sinni og fylgdarliði til Suður-Afríku
og settist að í Randburg í útjaðri
Jóhannesarborgar. Þar býr hann enn
á velvörðu býli ásamt „drottning-
unni“ og 10 ára syni þeirra, Leka
„krónprinsi".
Seinna sagði Leka að hann hefði
orðið að leggja aðgerðir sínar í Alb-
aníu á hilluna eftir brottvísunina frá
Spáni. En í október 1982 lýsti hann
því yfir að hann hefði staðið á bak
við sérstæða landgöngutilraun í Alb-
aníu. Þá hafði albanska innanríkis-
ráðuneytið tilkynnt að „hópi alb-
anskra glæpamanna" hefði verið
Ramiz
Alia: vill
enga per-
estrojku.
Albanskar valkyrjur: ungar konur á hersýningu í Tirana.
_________________—1:--------------—
Missið ekki af athyglisverðum atburðum: sjónvarpstæki flutt
heim til kaupanda í Tirana.
en fáir tóku mark á honum. Hann
sagði að skæruliðunum hefði verið
„tiltölulega vel tekið“ og að enginn
hefði verið tekinn til fanga.
„Konungurinn" kvaðst hafa kom-
ið á fót herþjálfunarbúðum, en vildi
ekki segja hvar þær væru. Hann
kallaði hreyfingu sína „Konunglega
þjóðfrelsisherinn“ og kvað hana
óháða öllum ríkisstjórnum. Hreyf-
ingin mundi einbeita sér að því fyrst
um sinn að dreifa áróðri og upplýs-
ingum samkvæmt áætlun til fimm
ára. Tito marskálkur, leiðtogi Júgó-
slava, yrði líklega látinn að fimm
árum liðnum og hætta á Balkan-
styrjöld mundi þá blasa við.
Því kvaðst Leka hafa komið á fót
skæruliðasamtökum til að ná völd-
unum í Albaníu. Upplausn mundi
taka við í Júgóslavíu eftir daga Tit-
os og Rússar mundu ýta undir hana.
Albanía gæti orðið næsti skotspónn
Rússa vegna legu landsins við Adría-
haf. Þeir mundu reyna að gera gaml-
an draum um aðgang að Miðjarðar-
hafi að veruleika.
í marz 1977 var Leka I hand-
tekinn fyrir hergagnasmygl í Bang-
kok. Talsvert magn vopna hafði
fundizt í hótelherbergi og böndin
borizt að honum. Hann sat sex daga
í fangelsi og neitaði öllum sakargift-
um. Um leið handtók lögreglan
„hernaðarráðunaut" og lífvörð Leka,
sem kvaðst vera höfðingi Shan-