Morgunblaðið - 12.07.1991, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 12. JULI 1991
11
EES-samningarnir
Sigrar ísland í þorska-
stríði nútímans?
eftir Sigurð Tómas
Björgvinsson
Við upphaf samningalotunnar
milli Fríverslunarsamtaka Evrópu
(EFTA) og Evrópubandalagsins
(EB) um evrópskt efnahagssvæði
(EES) 1989, voru hvorki embættis-
menn né fræðimenn á sviði Evrópu-
mála bjartsýnir á að ísland yrði með
í „lokasamningapakkanum" sem
átti að undirritast 24. júní sl. en
hefur verið frestað þar til síðar í
sumar. ísland verður ekki bara með
heldur stendur sennilega uppi sem
sigurvegari og hefur tekist að beina
athygli Evrópu-fjölmiðlanna að sínu
helsta baráttumáli, sjávarútvegin-
um, þrátt fyrir að um sé að ræða
einhverja umfangsmestu og fjöl-
breyttustu milliríkjasamninga í
seinni tíð. EFTA-löndin sameinuð-
ust um sjávarútvegsstefnu íslands
og sögðu: ef ekki næst viðunandi
samkomulag um fiskinn þá verða
engir EES-samningar. Þessi árang-
ur náðist ekki síst vegna stuðnings
frænda okkar Norðmanna á úrslita-
stundu.
Ellefta þorskastríðið
Bjöm Þorsteinsson sagnfræðing-
ur hefur skráð tíu þorskastríð frá
1415-1976, þar sem um er að ræða
ólíkar fiskveiðideilur við strendur
íslands. Þær deilur sem hafa orðið
á síðari hluta þessarar aldar hafa
lýst sér í efnahagslegum og reyndar
hernaðarlegum þrýstingi erlendra
þjóða til að hindra vemdun íslend-
inga á fiskimiðunum í kringum
landið. Hið sama má segja um fisk-
veiðideilurnar í EES-samningunum
— sem væri hægt að túlka sem ell-
efta þorskastríðið. Áður börðust
deiluaðilar með lausum og föstum
fallbyssuskotum, ásiglingum og
„togvíraklippum", en núna er barist
með samningatækni og skriffærum.
Við kunnum það líka og virðumst
ætla að fara með sigur af hólmi í
ellefta þorskastríðinu.
Að sigra heiminn
Það eru reyndar skiptar skoðanir
um það hvernig túlka beri árangur-
inn af Lúxemborgarfundinum
18.-19. júní sl. en ágreiningurinn
virðist fyrst og fremst standa á
milli EB-landanna innbyrðis, en ekki
EB og EFTA. Þessa túlkun má einn-
ig lesa út úr fjölmörgum erlendum
fjölmiðlum að undanförnu.
Ef lokasamningarnir verða í anda
þess „heiðursmannasamkomulags“
sem náðist um sjávarútvegsmálin á
Lúxemborgarfundinum þá er ljóst
að samninganefnd íslands hefur
unnið þrekvirki og tekist að bijóta
niður áralanga sjávarútvegsstefnu
EB. Hið eina sem Evrópubandalag-
ið, með Spánveija í broddi fylking-
ar, sóttist eftir í sjávarútvegsmálum
voru fiskveiðiheimildir í íslenskri
efnahagslögsögu í skiptum fyrir
Missti stjórn
á bifhjóli
UNGUR maður slasaðist lítillega
er hann missti stjórn á bifhjóli
sínu á gatnamótum Bitruháls og
Grjótháls á þriðjudagskvöld.
Hann var fluttur með sjúkrabif-
reið á slysadeild, en meiðsli hans
voru minni en á horfðist.
Að sögn lögreglu er þetta fjórða
bifhjólaslysið á fáeinum dögum, sem
verður með þeim hætti a_ð ökumaður
missir stjórn á hjólinu. Ómar Smári
Ármannsson, aðstoðaryfirlögreglu-
þjónn hjá forvarnadeiid lögreglunn-
ar, segir að þetta beri vott um að
þjálfun margra bifhjólamanna sé
ábótavant. Þeir virðist hvorki kunna
að haga akstri miðað við aðstæður
á vegi né ökutækið, sem þeir sitji á.
aðgang íslendinga að mörkuðum
bandalagsins. Við íslendingar höf-
um hafnað þessu fyrst og fremst á
þeirri forsendu að við erum það
háðir veiðum og vinnslu á fiski að
við getum ekki gefið neitt frá okk-
ur. Um fátt hefur verið meiri sam-
staða á íslandi en einmitt þetta at-
riði.
Allt frá því að Vestur-Evrópurík-
in fóru að skipta sér í viðskipta-
blokkir eftir síðari heimsstyrjöldina,
hefur það verið meðvituð stefna ís-
lenskra stjórnvalda að fá þessi ríki
til að viðurkenna efnahagslega sér-
stöðu landsins og veita nauðsynleg-
ar undanþágur gegn aðgangi Is-
lendinga að Evrópumarkaðnum. Ef
„heiðursmannasamkomulagið"
heldur, eins og forsvarsmenn EB
hafa lofað, þá er þetta mun betri
árangur en náðist í bæði EFTA-
samningunum 1970 og fríverslun-
arsamningunum við EB 1972.
Frá fræðilegu sjónarhomi alþóða-
stjórnmálanna er þessi árangur ís-
lands í raun einstakur og sýnir að
smáríki á hjara veraldar getur rekið
sjálfstæða, virka og markvissa utan-
ríkisstefnu, ef vel er haldið á mál-
um. Þetta er í raun hluti af þeim
hugarfarsbreytingum sem orðið
hafa í alþjóðakerfinu undanfarin 20
ár, þar sem smáríkjum hefur verið
veitt tækifæri í formi samvinnu og
samrunaþróunar. Það var ekki síst
vegna þessara breyttu viðhorfa í
alþjóðakerfmu, hvað varðar lausn
deilumála að íslendingar stóðu uppi
sem sigurvegarar í Þorskastríðun-
um við Breta á áttunda áratugnum.
Tvíhliða samningar
Næstu skrefin sem við Islending-
ar munum stíga í Evrópusamstarf-
inu verða væntanlega í formi tví-
hliða samninga um gagnkvæmar
veiðiheimildir við EB, sem virðist
hafa verið hluti af „heiðursmanna-
samkomulaginu" sem gert var í
tengslum við EES-samningana.
Sumir vilja reyndar túlka það svo
að Spánveijar og Portúgalir fái að-
gang að íslenskum fiskimiðum í
skiptum fyrir aðgang ísllendinga
að mörkuðum EB. Þetta er hins
vegar rangt því búast má við að
þessir aðilar fái mjög takmarkaðar
veiðiheimildir í skiptum fyrir kvóta
sem EB hefur keypt í lögsögu Græn-
lendinga. Megin „prinsippið" í ís-
lenskri utanríkisviðskiptastefnu er
þar með ekki brotið, því hér er ekki
verið að tala um skipti á fiski fyrir
markað, heldur fisk fyrir fisk. Það
er heldur ekkert nýtt að þjóðir EB
fái að veiða í íslenskri efnahagslög-
sögu, því belgískir togarar hafa
veitt hér undanfarin ár og lengi vel
höfðu færeyskir bátar kvóta hér við
land. Svona tvíhliða samningar eru
mjög algengir meðal nágrannaþjóða
okkar og í raun ótrúlegt að ísland
skuli ekki vera aðili að fleiri svona
samningum.
Við verðum að sýna samstarfs-
vilja ef við ætlum að vera með í
henni Evrópu. Það er ekki þar með
sagt að við eigum að opna allar
gáttir, en það getur hins vegar ver-
ið að aðrar sjávarútvegsþjóðir geti
veitt ýmsa vannýtta fiskistofna sem
við höfum ekki nýtt hingað til og í
framtíðinni miðlað þessari þekkingu
til okkar. Við megum ekki gleyma
að það voru útlendingar sem kenndu
okkur að veiða bæði síld og þorsk.
Stór hluti Evrópusamstarfsins
gengur út á miðlun þekkingar og
sameiginlega tækniþróun. Við get-
um miðlað kunnáttu okkar á sviði
sjávarútvegs til annarra, en við get-
um líka þegið ýmsar ábendingar í
staðinn.
Sigurður Tómas Björgvinsson
„Það er hægt að líta á
EES-samningana sem
könnunarviðræður um
aðild að EB. Niðurstað-
an bendir til þess að
jarðvegurinn sé já-
kvæður. Það virðist
vera að Evrópuþjóðirn-
ar vilji hafa útvörðinn
í vestri með í þessari
heild.“
Ekki bara fiskur
EES-samningarnir fjalla aðeins
að litlum hluta um fisk, þó sá þátt-
ur sé okkur Islendingum mikilvæg-
astur. íslenskur iðnaður mun fá
tækifæri til þess að hefja sitt blóma-
skeið ef þessir samningar verða að
veruleika. í þessu sambandi er mik-
ilvægt að íslendingar opni hagkerfi
sitt meira, afnemi flestar viðskipta-
hindranir og auðveldi flæði erlends
fjármagns inn í landið. Stórátak
verður að gera í nýtingu vatnsorku
og jarðvarma. Hér er ekki verið að
tala um rafknúna „rokka“ og
„strokka" til heimilisiðnaðar eins og
Kvennalistinn hefur verið að kynna,
heldur fleiri álver og aðra orkufreka
stóriðju. Iðnaður sem gengur fyrir
þeirri tegund orku sem framleidd
er á íslandi kallast umhverfisvænn
á meginlandi Evrópu. Á þetta atriði
eigum við að leggja áherslu í okkar
iðnaðaruppbyggingu.
Nýtt tímabil í utanríkismálum
Eftir að samningarnir um EES
verða undirritaðir síðar í sumar,
mun hefjast nýtt tímabil í utanríkis-
málum Islands. Á næstu árum mun
á það reyna hvort íslendingar geti
tekið fullan þátt í samrunaþróuninni
í Evrópu og lagað sig meira að þeim
nýju aðstæðum sem þar eru að
myndast. Það er hægt að lita á
EES-samningana sem könnunarvið-
ræður um aðild að EB. Niðurstaðan
bendir til þess að jarðvegurinn sé
jákvæður. Það virðist vera að Evr-
ópuþjóðirnar vilji hafa útvörðinn í
vestri með í þessari heild. Aðild að
evrópska efnahagssvæðinu veitir
okkur tækifæri á að taka þátt í
þeirri tegund alþjóðlegs samstarfs
sem er hvað lengst á veg komið í
heiminum, samstarfs sem hefur
skilað árangri. Við fáum aðgang að
stórum hluta EB-kerfísins, þó án
verulegra skuldbindinga. Evrópska
efnahagssvæðið er því ágæt biðstöð
fyrir þær þjóðir sem vilja íhuga fulla
aðild að EB í framtíðinni. Sérstak-
lega í ljósi þess að enn er ekki sam-
staða meðal EB-þjóðanna um það
hvernig hátta skuli hinu pólitíska
samstarfi innan bandalagsins á
næstu árum.
Aðild að EB er auðvitað annað
og meira en aðild að evrópska efna-
hagssvæðinu og þá þarf meiri um-
ræðu um lýðræði, fullveldi og menn-
ingu, en hingað til hefur sést í ís-
lenskum fjölmiðlum. Hins vegar
hefur það sýnt sig að við eigum
tækifæri og að okkar sjónarmið
hafa hljómgrunn meðal þjóðanna.
Við eigum því að stefna að aðild
að Evrópubandalaginu á næstu 10
árum og athuga hvort við getum
ekki unnið enn eitt „þorskastríðið".
Höfundur er stjórnmálafræðingur
og stundar doktorsnám í
alþjóðastjórnmálum og pólitískri
hagfræði við Gautaborgarháskóla
í Svíþjóð.
fFaranaursgrindurD
o Buroarbogar \
D
o
D
o
o
o
D
-^Stórkostlegt úrval nýkomið
Margar mismunandi stærðir og gerðir.1
frá jj|f ^CLpXL á Ítalíu
Sérstakar (estingar (yrir
rennulausa bila.
D
D
D
D
0
rennulausa bila.
Bílavörubúóin
FJÖDRIN
Skeifunni 2
812944
Heildsala
Smásala