Morgunblaðið - 12.07.1991, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. JÚLÍ 1991
JltanQuiiÞlafrtí
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
BjörnJóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Frjáls olíuviðskipti
íslenskt atvinnulíf o g
evrópskt efnahagssvæði
Fyrir nokkru beindi stjóm
Landssambands ísl. út-
vegsmanna þeirri áskorun til
stjómvalda, að olíuviðskipti
yrðu gefin fxjáls. í kjölfar
þeirrar áskorunar lýsti Jón
Sigurðsson, viðskiptaráð-
herra yfir því, að það yrði
gert á næstu mánuðum. I við-
skiptablaði Morgunblaðsins í
gær var rætt við forráðamenn
olíufélaganna um undirbún-
ing að breyttum viðskipta-
háttum. Þeir eru sammála
þessum breytingum en leggja
áherzlu á, að innflutnings-
frelsi á olíu þurfi að fylgja
frelsi í verðlagningu.
Kristinn Björnsson, for-
stjóri Skeljungs hf., sagði
m.a. í samtali við viðskipta-
blaðið: „Fijáls olíuviðskipti
eiga að þýða frelsi í verðlags-
málum ... Við viljum vera
frjálsir að því, hvar við kaup-
um vöruna en viljum líka hafa
frelsi til að ákveða útsöluverð.
Samkeppnin yrði meiri en það
em aðstæður, sem eðlilegt er
að starfa í. Þá fengi markað-
urinn að ráða töluverðu.“
Hörður Helgason, fram-
kvæmdastjóri markaðssviðs
Olíuverzlunar íslands hf.
sagði í samtali við viðskipta-
blaðið: „Við höfum marglýst
því yfir, að við viljum verð-
lagningu frjálsa. Þá gætum
við verðlagt vöruna þannig,
að útsöluverð verði það, sem
varan kostar á hverjum stað,
ekki sama verð um allt land.“
Og Geir Magnússon, forstjóri
Olíufélagsins hf. segir: „Ég
held, að menn sjái lítið fram
fyrir sig með það meðan ekki
er verið að tala um meiri
breytingar en þetta. Mér sýn-
ist, að fijáls verðlagning sé
eitthvað, sem muni koma og
hvaða áhrif það gæti haft get
ég ekki sagt um á þessu
stigi.“
Það eru engin rök fyrir því
að haga olíuviðskiptum með
öðrum hætti en annars konar
viðskiptum. Olíufélögin eiga
að hafa fullt frelsi til þess að
kaupa olíu þaðan, sem þau
telja hagkvæmast hveiju
sinni, hvert um sig. Þau eiga
að hafa fullt frelsi til þess að
ákveða verð á þeirri olíu, sem
þau flytja inn til landsins.
Ætla verður, að samkeppni
þeirra í milli verði til þess að
tryggja neytendum hag-
kvæmast verð. Ef samkeppni
milli þessara þriggja félaga
tryggir neytendum ekki olíu
á hagstæðasta verði geta þau
búizt við því, að aðrir aðilar
hefji innflutning á olíu til
landsins, enda verður það
heimilt, eftir að fullt frelsi er
komið á í þessum viðskiptum.
Hins vegar hljóta menn að
ganga út frá þvi sem vísu,
að olíufélögin notfæri sér
frelsið til þess að stunda
fijálsa samkeppni í þessum
viðskiptum. Kristinn Bjöms-
son segir að vísu í samtali við
viðskiptablaðið í gær: „Ég sé
ekkert því til fyrirstöðu, að
olíufélögin gætu sameinast
um innkaup og geri ég ráð
fyrir, að þau muni að öllum
líkindum ræða það sín á milli
með hvaða hætti er ódýrast
að koma vörunni til landsins,
þó svo að innkaupin séu gerð
í sitthvoru lagi.“
í þessum ummælum felst
væntanlega, að olíufélögin
mundu hvert um sig leita eft-
ir sem hagkvæmustum inn-
kaupum óháð hvert öðru
vegna þess, að sameiginleg
innkaup mundu auðvitað
þýða, að samkeppni væri orð-
in tóm, en hins vegar mundu
þau sameinast um flutninga
á olíu til landsins vegna þess,
að með auknu magni væri
hægt að ná hagstæðari flutn-
ingsgjöldum og er að sjálf-
sögðu ekkert við það að at-
huga.
Olíuinnflutningur hefur
verið bundinn í fjötra hafta
og margvíslegra takmarkana
í fjóra áratugi. Þess vegna
má spyija, hvort nægileg
þekking sé til staðar hjá olíu-
félögunum til þess að taka
upp gjörbreytta viðskipta-
hætti. En ef sú þekking er
ekki til staðar verður hún til
á skömmum tíma. Þegar það
skref verður stigið að gefa
olíuinnflutning fijálsan á að
stíga það til fulls og gefa
þessi viðskipti algerlega fijáls
eins og önnur innflutningsvið-
skipti. Með því móti verður
hagur neytenda væntanlega
bezt tryggður.
Morgunblaðið hefur í ára-
tugi barizt fyrir frelsi í olíu-
viðskiptum. Það var tímabært
að beina viðskiptum frá Sov-
étríkjunum til annarra ríkja
fyrir a.m.k. tveimur áratug-
um. Með frelsi í olíuviðskipt-
um verður að ætla að hag-
kvæmari samningar takist
um innkaup. Það verður þjóð-
arbúinu til hagsbóta á erfið-
um tímum og ekki sízt útgerð-
inni, sem notar mjög stóran
hluta af þeirri olíu, sem við
kaupum.
Hvað er í húfi?
eftír Ólaf Davíðsson
EFTA-aðildog
fríverslunarsamningur við EB
Árið 1970 gerðust íslendingar
aðilar að Fríverslunarsamtökum
Evrópu, EFTA, og fengu við það
tollfrjálsan aðgang fyrir iðnaðar-
vörur að markaði EFTA-Iandanna
og tollar á iðnaðarvörum frá þess-
um sömu löndum voru felldir niður
í áföngum. Árið 1972 gerði ísland,
ásamt öðrum EFTA-ríkjum,
fríverslunarsamning við Evrópu-
bandalagið, EB, þar sem kveðið var
á um tollfijáls viðskipti með iðnað-
arvörur. íslendingar fengu að auki
umtalsverðar tollaívilnanir fyrir
sjávarafurðir á markaði EB. Aðlög-
un íslands að þessum samningum
lauk árið 1980 og hefur íslenskur
iðnaður verið í tollfijálsri sam-
keppni við evrópskan iðnað frá þeim
tíma.
íslenskir iðnrekendur studdu að-
ild íslands að EFTA vegna þess að
þeir töldu það til hagsbóta fyrir
íslenskt efnahagslíf að taka aukinn
þátt í alþjóðaviðskiptum og alþjóð-
legri verkaskiptingu. Það var þá
viðurkennt — og er enn — að fijáls
viðskipti færi þjóðum aukna hag-
sæld.
Við EFTA-aðildina gáfu íslensk
stjórnvöld þau loforð að íslenskum
iðnaði yrðu tryggð sömu starfskjör
og erlendum keppinautum enda var
slíkt forsenda þess að hann gæti
mætt tollfrjálsri samkeppni Evrópu-
þjóða. Þessi loforð voru því miður
efnd seint og illa og er það vafa-
laust ein ástæða þess að okkur
hefur vegnað verr en nágrannaþjóð-
ísland
eftirAndrés
Pétursson
Atlantshafsbandalagið hefur far-
ið í gegnum mikla naflaskoðun á
undanförnum tveimur árum eins og
undirritaður ijallaði um í grein sem
birtist í Morgunblaðinu 30. maí. í
þessari grein er hins vegar ætlunin
að fjalla örlítið um stöðu íslands á
þessum umrótstímum og hvaða
möguleikar eru fyrir hendi hjá okk-
ur íslendingum í Ijósi breyttra
áherslna í alþjóðasamskiptum.
Það er ekki ofsögum sagt að
róttækar breytingar hafa orðið á
stöðu öryggis- og varnarmála á
meginlandi Evrópu. Fall Berlínar-
múrsins, hrun Varsjárbandalagsins
og efnahagslegir og pólitískir erfið-
leikar Sovétmanna hafa valdið því
að þjóðirnar í Austur- og Vestur-
Evrópu hafa þurft að endurskoða
öryggis- og varnarstefnu sína frá
grunni. Samningar hafa verið gerð-
ir á vettvangi Ráðstefnunnar um
öryggi og samvinnu í Evrópu
(RÓSE) um traustvekjandi aðgerðir
vegna hernaðarumsvifa á landi.
Einnig hafa samningamir um gagn-
kvæman niðurskurð hefðbundins
herafla í Evrópu (CFE) haft áhrif
en nokkrar deilur standa enn um
útfærslu þess samnings vegna þess
að Sovétmenn tóku upp á því að
færa hersveitir frá landher til sjó-
hers en flotasveitir eru ekki innan
ramma CFE-samningsins. Reyndar
eru hersveitirnar sem hér um ræðir
bæði fáar og smáar en það er for-
dæmið sem slíkt gæti gefið sem
kallað hefur á hörð viðbrögð Vest-
urveldanna. Það bendir því allt til
þess að Sovétmenn falli frá þessari
ákvörðun.
um á undanförnum árum. Hagvöxt-
ur hefur verið minni á íslandi en
hjá keppinautum okkar og lífskjör
hafa því ekki batnað að sama skapi
og hjá nálægum þjóðum.
Núverandi ríkisstjóm hefur lýst
því yfir — eins og reyndar einnig
fyrrverandi ríkisstjórn — „að skatt-
lagning fyrirtækja verði samræmd
því sem gerist með samkeppnisþjóð-
um“. Þetta staðfestir að EFTA-
loforðin hafa ekki verið efnd að
fullu.
Framvindan í Evrópu
Það er alkunna, að næsti áfangi
EB er sá að öll löndin tólf verði
einn sameiginlegur markaður í lok
ársins 1992. Sameiginlegur mark-
aður er svæði án landamæra þar
sem viðskipti með vörur og þjón-
ustu eru fijáls og óhindruð, þar sem
fjármagn getur streymt óhindrað
milli landa og þar sem fólki er fijálst
að ferðast um og búa og starfa þar
sem það vill. Þetta er þó ekki allt.
Það er afar mikilvægt að átta sig
á því, að sameiginlegi markaðurinn
er meira en að gera einn markað
Úr mörgum. Hann felst ekki síður
í því að afnema margvíslegar við-
skipta- og samkeppnishindranir
sem nú eru til staðar í einstökum
löndum. Dæmi um þetta eru gjald-
eyrisviðskipti, bankaþjónusta,
tryggingar og flutningastarfsemi.
Tilgangurinn með því að gera
EB að einum markaði er að efla
atvinnulíf þess í samkeppni við at-
vinnulíf í öðrum löndum en það eru
fyrst og fremst neytendur sem
munu njóta góðs af ávinningnum
af þessu.
Evrópskt efnahagssvæði
*
Samningar EFTA-ríkjanna og
Staða íslands hefur
ekki breyst mikið
Samt sem áður erum við hér
komin að kjarna málsins fyrir ís-
lendinga því tregða flestra NATO-
ríkja að ræða afvopnun á höfunum
gerir það að verkum að hlutverk
Islands hefur ekki breyst jafn mikið
og gera mætti ráð fyrir í þessari
uppstokkun í Evrópu. Áuðvitað mun
hlutverk Keflavíkurstöðvarinnar
breytast eitthvað og þegar hefur
starfsfólki verið fækkað töluvert.
Awacs-nugvélamar' sem sendar
voru til PersaHóa hafa ekki snúið
aftur og í ráði er að fækka orrustu-
Hugvélunum úr 18 í 12. í ráði er
að loka radarstöðinni á Stokksnesi.
Hins vegar hefur eftirlitshlutverk
stöðvarinnar lítið breyst og forráða-
menn NATO líta enn á ísland sem
ómissand hlekk í varnarkeðju
bandalagsins. Fyrir þá sem hafa
áhuga að Iesa nánar um framtíðar-
hlutverk Keflavíkurstöðvarinnar er
bent á rit Alberts Jónssonar „ís-
land, Atlandshafsbandalagið og
Keflavíkurstöðin".
íslendingar hafa lengi barist fyr-
ir því að teknar verði upp viðræður
um afvopnun á höfunum. Reyndar
hefur þessi barátta hlotið lítinn
hljómgrunn hjá hinum NATO-þjóð-
unum, nema e.t.v. Norðmönnum,
og segja heimildir að staðfesta ís-
lands í þessu máli hafi farið í taug-
arnar á Bandaríkjamönnum. Við
reyndum hvað við gátum að koma
afvopnun á höfunum inn í hina
merku Lundúnayfirlýsingu NATO á
síðasta ári en íslenska sendinefndin
hafði þar ekki erindi sem erfiði.
Hins vegar tókst okkur að koma
því inn hjá RÖSE að afvopnun á
höfunum verður rædd á næsta fundi
í september næstkomandi.
Evrópubandalagsins um Evrópskt
efnahagssvæði EES, eru nú á loka-
stigi.
Markmið EFTA-ríkjanna er að
verða hluti af sameiginlega mark-
aðnum og taka sem mestan þátt í
efnahagssamvinnu EB-ríkjanna, án
þess að ganga í bandalagið. Aust-
urríki og Svíþjóð eru hér undan-
tekningar því þessi ríki hafa þegar
sótt um aðild að EB sem þó inun
varla koma til framkvæmda fyrr
en um miðjan áratuginn. Evrópska
efnahagssvæðið á hins vegar að
koma til framkvæmda þegar í árs-
byijun 1993 um leið og sameigin-
legur markaður EB.
Islenskt atvinnulíf og Evrópa
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að fáar þjóðir eru háðari ut-
anríkisviðskiptum en íslendingar.
Þetta gildir bæði um viðskipti með
vörur og þjónustu. Viðunandi
lífskjör verða ekki tryggð í landinu
nema í vaxandi mæli verði unnt að
framleiða vörur eða þjónustu sem
skapa eða spara gjaldeyri.
Til þess að þetta megi verða,
þarf að tryggja íslenskum vörum —
og þjónustu — aðgang að erlendum
markaði, en það er a.m.k. jafn mik-
ilvægt að íslensk fyrirtæki standist
samkeppni við erlenda keppinauta.
Að því er varðar aðgang að mark-
aði má benda á eftirfarandi:
EFTA-aðildin og fríverslunar-
samningurinn við EB tryggir toll-
fijálsan aðgang fyrir íslenskar iðn-
aðarvörur að markaði þessara ríkja.
Sama gildir um allar sjávarafurðir
innan EFTA.
Við getum flutt út flestar sjávar-
afurðir til EB tollfijálst eða með
lágum tolli. Á því eru þó veigamikl-
ar undantekningar en markmið ís-
NATO hefur lítinn áhuga á
afvopnun á höfunum
Vegna plássleysis ætla ég ekki
að fara mörgum orðum um and-
stöðu Bandaríkjamanna, Breta og
Frakka gegn samningum um fækk-
un í sjóheijum en vísa þeim sem
áhuga hafa á að kynna sér þau
mál nánar í Fréttabréf öryggis-
málanefndar, sérstaklega nr. 1, 2
og 3 1990 og nr. 1 1991. En í
stuttu máli má segja að afstaða
bandamanna okkar sé sú að Atl-
antshafsbandalagið treysti á sjó-
leiðina milli Evrópu og Ameríku á
hættutímum og geti því ekki sam-
þykkt neinar hömlur á varnir þessa
hafsvæðis. Bandaríkjamenn hafa
síðan ítök víða um heim og óttast
að afvopnun á N-Atlantshafi geti
gefið fordæmi fyrir önnur hafsvæði
sem myndi leiða til þess að banda-
ríski flotinn gæti ekki beitt sér t.d.
á Persaflóasvæðinu.
Það þarf vart að taka það fram
að Bandaríkjamenn eru öflugustu
aðilar Atlantshafsbandalagsins og
afstaða þeirra í afvopnunarmálum
á höfunum er skýr. í frétt Ásgeirs
Sverrissonar í Morgunblaðinu 12.
apríl sl. kom skýrt fram að ráða-
menn í Washington telja að skerð-
ing á siglingum herskipa komi alls
ekki til greina. Þar greinir okkur
Islendinga á við yfirvöld í Banda-
ríkjunum. En er nokkuð sem við,
þessi smáþjóð úti í Dumbshafi, get-
um gert til að hafa áhrif á banda-
menn okkar? Þó við séum bæði fá
og smá þá er vert að hafa í huga
að við Islendingar erum á margan
hátt með sterka stöðu gagnvart
Bandaríkjamönnum, hvað svo sem
verður um Atlantshafsbandalagið
og varnarsamvinnu í Evrópu í
framtíðinni. Ástæðan er sú að
á krossgötum