Morgunblaðið - 12.07.1991, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. JÚLÍ 1991
lendinga er að þeim verði rutt úr
vegi með EES-samningnum.
Af framansögðu er ljóst, að við
eigum nú þegar greiðan aðgang að
Evrópumarkaði að því er varðar
útflutning á vörum. Sama gildir
einnig í aðalatriðum um Banda-
ríkjamarkað og á undanförnum
árum höfum við verið að hasla okk-
ur völl á Japansmarkaði og víðar.
Hér skiptir mestu máli að beina
jafnan viðskiptum þangað sem hag-
kvæmast er. Á þessu á engin breyt-
ing að verða. Aukin samvinna og
samskipti við EB þýðir ekki að við
eigum þess vegna að draga úr við-
skiptum við t.d. Bandaríkin, Japan
eða önnur lönd. Hér er annað í
húfi, sem nú verður vikið að.
Það sem er í húfi, eru starfsskil-
yrði íslensk atvinnulífs í saman-
burði við starfsskilyrði atvinnulífs
í ríkjum EB — og EFTA — og reynd-
ar í þeim fjölmörgu ríkjum sem nú
búa við víðtækt frjálsræði og sam-
keppni í allri atvinnustarfsemi.
Málið snýst um það að skapa
íslenskum fyrirtækjum sömu starfs-
skilyrði og erlendum keppinautum.
Þetta á við um skattamál, gjaldeyr-
ismál, gengismál, og margt fleira.
Þetta er ekki aðeins nauðsynlegt
til þess að íslensk fyrirtæki standist
samkeppni við erlend fyrirtæki,
heldur einnig til þess að þau geti
nýtt sér þau tækifæri sem í boði
verða. Af hvetju eiga íslensk fyrir-
tæki ekki að eiga sömu möguleika
og erlendir keppinautar? Af hveiju
eiga íslenskir neytendur ekki að
njóta sama ávinnings og neytendur
í nálægum löndum?
Samningar EFTA-ríkjanna og
EB á næstunni eru besta tækifærið
sem við fáum til að knýja á um að
gömlu fyrirheitin um sömu starfs-
skilyrði og erlendir keppinautar
verði efnd.
Islenskur iðnaður og Evrópa
Með gömlu fyrirheitunum á ég
að sjálfsögðu við fyrirheitin, sem
stjórnvöld gáfu iðnaðinum, þegar
við gengum í EFTA.
Þegar ég segi, að nú sé að koma
besta tækifærið sem við höfum
fengið til að knýja á um bætt starfs-
Ólafur Davíðsson
„Einhliða aðlögun að
breyttum aðstæðum í
heiminum getur ekki
komið í staðinn fyrir
skipulega og virka þátt-
töku í alþjóðlegu efna-
hags- og viðskiptasam-
starfi. Fyrir iðnaðinn,
og fyrir íslenskt at-
vinnulíf, er aðild að evr-
ópska efnahagssvæðinu
höfuðnauðsyn.“
skilyrði, þá þýðir það einnig að
meira er í húfi fyrir iðnaðinn en
nokkra aðra atvinnugrein, að þetta
tækifæri verði notað.
íslenskur iðnaður hefur nú starf-
að í tollfijálsri samkeppni við inn-
flutning frá Evrópu í nær tíu ár.
Það hlýtur að vera iðnaðinum í hag
að sem flestar greinar íslensks at-
vinnulífs starfi í fríverslun en um
það snýst einmitt þátttakan í sam-
eiginlegum markaði í Evrópu.
Eftir nokkur ár næði fríverslunin
þá einnig til ýmissa þjónustugreina.
Þar má nefna bankaþjónustu,
tryggingaþjónustu, flutningaþjón-
ustu og margt, fleira. Það mun gefa
íslenskum iðnaði kost á ódýrari
aðföngum og þjónustu til reksturs-
ins. Þetta kæmi til viðbótar þeim
almennu breytingum í t.d. gjaldeyr-
ismálum og skattamálum sem áður
voru nefndar. Allt þetta stuðlar að
því að gera íslenskt atvinnulíf öfl-
ugra og íslenskan þjóðarbúskap
stöðugri.
Þátttaka í sameiginlegum mark-
aði Evrópuþjóða, EB og EFTA, er
eðlilegt framhald á EFTA-aðildinni
og fríverslunarsamningum við EB.
Þá var það eingöngu iðnaðurinn
sem fór inn í hinn harða heim
fríverslunarinnar en nú verða það
margar aðrar greinar. Ef íslending-
ar taka fullan þátt í framvindunni
í Evrópu, þá munu starfsskilyrði
iðnaðarins batna verulega frá því
sem nú er. Það er líka lífsnauðsyn-
legt, því að enginn vafi er á því,
að evrópsk fyrirtæki munu nota
bætt starfsskilyrði til að herða sam-
keppnina. íslensk iðnfyrirtæki —
og íslenskt atvinnulíf alAennt —
munu mæta vaxandi samkeppni á
næstu árum, bæði á erlendum og
innlendum markaði. Þetta er ekki
eingöngu vegna breytinganna í
Evrópu, heldur ekki síður vegna
breytinga sem nú eiga sér stað í
atvinnulífi um allan heim.
Ætlum við að tryggja íslensku
atvinnulífi sömu möguleika og er-
lendum keppinautum eða ætlum við
að dæma það fyrirfram úr leik?
Einhliða aðlögun að breyttum að-
stæðum í heiminum getur ekki
komið í staðinn fyrir skipulega og
virka þátttöku í alþjóðlegu efna-
hags- og viðskiptasamstarfi. Fyrir
iðnaðinn, og fyrir íslenskt atvinnu-
líf, er aðild að evrópska efnahags-
svæðinu höfuðnauðsyn.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Félags íslenskra iðnrekenda.
Bandaríkin hafa í langan tíma litið
á Island sem mikilvægan hlekk í
vörnum N-Ameríku. Roosevelt
Bandaríkjaforseti samþykkti að
taka við vörnum landsins um mitt
ár 1941, tæplega hálfu ári áður en
Bandaríkjamenn urðu beinir þátt-
takendur í síðari heimsstyijöldinni.
Auðvitað var hluti af ástæðunni til
að létta byrðum af Bretum vegna
sóknar Rommels í Afríku, en Roose-
velt hefði aldrei sent hermenn til
íslands nema ef hann teldi þjóð sína
hafa hag af því að hafa hér fót-
festu. Annað sem bendir enn frekar
til þessarar afstöðu Bandaríkja-
manna var sú beiðni þeirra til
íslenskra stjórnvalda árið 1945 að
hafa herstöð á íslandi til 99 ára.
Þetta var á sama tíma og yfirlýst
stefna Bandaríkjamanna var að
vera á brott frá Evrópu innan
tveggja ára frá stríðslokum. Þessu
lýsti Roosevelt yfir á Yalta-fundin-
um og það var ekki fyrr en með
Truman-yfírlýsingunni árið 1947
að Bandaríkjamenn breyttu um
stefnu gagnvart Evrópu.
Kjarnorkukafbátar eru
áhyggjuefni fyrir íslendinga
' Flestir Islendingar styðja áfram-
haldandi vamarsamvinnu innan
Atlantshafsbandalagsins og vilja
hafa góð samskipti við Bandaríkja-
menn. Það þýðir hins vegar ekki
að við séum einhveijir skósveinar
þeirra og í sambandi við afvopnun
á höfunum stangast skoðanir okkar
og hagsmunir greinilega á. Ef rétt
er á spilum haldið, eins og stjórn-
völd virðast vera að gera, þarf þetta
ekki að leiða til þess að samskipti
þjóðanna þurfi eitthvað að versna
enda einungis heilbrigt að sjálf-
stæðar lýðræðisþjóðir greini eitt-
hvað á. Sem dæmi má nefna að
jafn nánir bandamenn og Bretar
og Bandaríkjamenn hafa í gegnum
árin oft lent í deilum, allt frá Suez-
deilunni árið 1957 til ágreinings
vegna gassölu til Sovétríkjanna fyr-
ir nokkrum árum.
Andrés Pétursson
„Við íslendingar getum
ekki sætt okkur við að
„Tsjernobyl“-kafbátar
leggi einu meiriháttar
auðlind okkar, þ.e.
fiskimiðin, í rúst.“
Á síðasta ári kom út bók eftir
norska eðlisfræðinginn Viking 01-
ver Eriksen, „Sokknir kjarnorku-
kafbátar", en þar fjallar hann, eins
og nafnið bendir tii, um kjarnorkuk-
afbáta sem farist hafa á höfum
úti. Eriksen þessi er fyrrverandi
forstjóri Orkustofnunarinnar í Kjell-
er í Noregi og hefur starfað mikið
að afvopnunarmálum innan Sam-
einuðu þjóðanna. Hann hefur þung-
ar áhyggjur af fjölgun kjarnorku-
knúinna kafbáta hjá báðum stór-
veldunum og telur að einhverskonar
samningar verði að nást til að koma
í veg fyrir nýtt vígbúnaðarkapp-
hlaup á höfunum.
í bók hans kemur fram að á árun-
um 1954-1988 var tilkynnt um 200
óhöpp í kjarnorkuknúnum kafbát-
um. Sjö kjarnorkukafbátar hafa
farist og sitja fimm þeirra enn á
hafsbotni. Af þessum bátum voru
tveir bandarískir og fimm sovéskir.
Sex þessara kafbáta fórust í
N-Atlantshafi og hlýtur það að vera
nokkurt umhugsunarefni fyrir okk-
ur íslendinga. Ekki hefur orðið vart
við leka frá þessum kafbátum en
Eriksen dregur í efa að almenning-
ur eða fjölmiðlar hefðu fengið að
vita jafnvel þó einhverrar geislunar
hafi orðið vart. í einum kafla bókar-
innar ræðir Norðmaðurinn um
hugsanleg áhrif geislavirkni á lífríki
sjávarins og er það jieldur
óskemmtileg lesning fyrir íslend-
ing. í grein í sunnudagsblaði Morg-
unblaðsins 23. júní sl. var ijallað
um þessi mál og sagt frá því að
Sovétmenn hyggist reyna að ná
Mike-kafbátnum sem sökk við
Bjarnarey árið 1989 upp á yfirborð-
ið en hann liggur þar á um 1.700
m dýpi. Norðmenn hafa fylgst vand-
lega með þessu máli og eru ekki
of bjartsýnir á að björgunartilraun-
in geti heppnast.
Það liggur því ljóst fyrir að ís-
lendingar verða að halda til streitu
kröfum sínum um að einhvers kon-
ar samkomulag náist til að koma í
veg fyrir vígbúnaðarkapphlaup á
höfunum. Ef ekki verður sest niður
við samningaborðið er líklegt að
Sovétmenn haldi áfram að byggja
upp flota sinn á Kolaskaga til að
vega upp á móti flotastyrk Vestur-
veldanna og þá erum við komin í
sama vítahringinn og við vorum í
í sambandi vjð kjarnorkuflaugarnar
á landi. Við íslendingar getum ekki
sætt okkur við að „Tsjernobyl“-kaf-
bátar leggi einu meiriháttar auðlind
okkar, þ.e. fiskimiðin, í rúst.
Höfundur er blaðamaður og er
nú viðnúm íM.Sc. viðLondon
School of Economics.
23
Gróður á hálendinu:
Brýn þörf fyrir skýra
laiiglímastefnu í gróð-
urvernd og uppgræðslu
- segir Andrés Arnalds gróðurverndarfulltrúi
LANDGRÆÐSLAN hefur ekki heildaryfirlit yfir ástand gróðurs á
hálendinu, en ljóst er að allveruleg jarðvegseyðing liefur átt sér þar
stað í þurrkunum undanfarið. Langtímastefna í gróðurvernd er í
mótun á vegum Landgræðslu ríkisins.
Þá segir Andrés að friða þurfi
algerlega þau svæði á hálendinu sem
viðkvæmust eru. Eins þurfi að stuðla
að útbreiðslu djúprótategunda á há-
lendinu og nefnir Andrés þar sér-
staklega lyng- og víðitegundir, því
að þær þoli þurrk mun betur en sá
gróður sem hefur stuttar rætur.
Beit hefur mikil áhrif á vöxt þessara
tegunda og því er minnkun beitar
frumforsenda þess að þær dafni.
Að sögn Andrésar hefur hið mikla
sólfar undanfarið einnig sínar björtu
hliðar fyrir Landgi'æðsluna. Mikið
verði af melfræi í haust, sem eigi
eftir að koma að góðum notum við
að hefta sandfok, og einnig þroskar
lúpínan fræ óvenjulega fljótt og vel
í sumar. Eins segir Andres að svo
virðist sem mjög míkið verði af birki-
fræi i ár. Er það von Landgræðsl-
unnar að gott samstárf náist við
almenning um að safná fræinu til^
ræktunar nýrra landgræðsluskóga.
Andrés Arnalds gróðui'verndar-
fulltrúi Lantlgræðslunnar segir að
þrátt fyrir mikla eyðingu núna sé
slíkt ekkert einsdæmi og undirstriki
enn þörfina fyrir að móta skýrari
langtímastefnu í gróðui-vernd og
uppgræðslu á hálendinu, jafnt sem
viðkvæmu láglendi. Mótun slíkrar
stefnu er nú í undirbúningi hjá Land-
græðslu ríkisins. í þeirri stefnumót-
un segir Andrés að nauðsynlegt sé
að fá bændur til enn frekara sam-
starfs, en samstarf Landgræðslunn-
ar bæði við sveitarstjórnir og ein-
staka bændur sé orðið býsna gott.
Að sögn Andrésar er sums staðar
brýnt að stytta enn beitartíma á
afréttum og dreifa búfé sem jafnast
um landið. Andrés áiítur að ekki
verði sérstökum vandkvæðum bund-
ið að fá bændur til samstarfs um
þetta, því að flestir bændur séú orðn-
ir miklir landgræðslusinnar, þó að
sumir þeirra séu vissulega háðir af-
réttarheit.
Veiðin er ekki alvond, slæm
skilyrði hafa að vísu nánast alls
staðar sett strik í reikningin, en
sums staðar, eins og til dæmis
í Langá er að koma mikill lax
og Þverá ásamt Kjarrá hafa
gefið vel þrátt fyrir lítið vatn
og mikla hita.
„Ein af þessum stóru og
skemmtilegu“
Ingvi Hrafn Jónsson, landeig-
andi og veiðimaður við Langá á
Mýrum, sagði í samtali við Morg-
unblaðið í gærdag, að í vikubyijun
hafi komið stórganga að Sjávar-
fossinum. „Þetta var ein af þessum
stóru og skemmtilegu og sjórinn
kraumaði. Áin var 22 stiga heit,
þannig að laxinn gaf sér góðan
tíma, sveimaði fyrir utan í tvo og
hálfan sólarhring. En um leið og
það kólnaði rann hann af stað og
nú erum við að fá 25 til 30 laxa
á dag á neðstu- og miðsvæðunum.
Og það er lax um allt. Það eru
komnir um 50 laxar í bók hjá
mér, um 160 stykki niður frá og
trúlega 15-20 laxar af Fjallinu.
Haraldur Snæland var þar í fyrra-
dag og tók þijá laxa í beit í Sveðju-
hyl og sá laxa víða á svæðinu,“
sagði Ingvi Hrafn. Hann sagði enn
fremur, að nú væri „draumavatn"
í ánni, rigningarskvettan á dögun-
um hefði fyllt uppistöðulónið við
vatnsmiðlunina og ánni væri
tryggt gott vatnsmagn að minnsta
kosti næstu fjórar vikurnar þótt
ekki kæmi deigur dropi frá veður-
guðunum.
Jóhannes Stefánsson, einn leið-
sögumanna í ánni við Langárfoss,
sagði í samtali við Morgunblaðið,
að laxinn sem nú væri að ganga
í ána værí yfirleitt smálax, 3 til 6
pund, en innan um slæddust með
10 til 12 punda fiskar.
Laxá í Dölum nánast dauð
Starfsstúlka í veiðihúsinu í
Þrándargili við Laxá í Dölum sagði
í samtali við Morgunblaðið í gær-
dag, að lítið væri að frétta frá
þeirri verstöð. Vatn væri afar lítið
í ánni og sáralítið af laxi. „Það sem
er, er komið ofarlega í ána og tek-
ur varla hjá veiðimönnum," sagði
stúlkan. Hún sagði harðsnúið holl
Patreksfirðinga engan lax hafa
veitt á tveimur dögum og hollið
þar á undan náði aðeins tveimur
löxum. Hún var ekki viss hvort að
heildarveiðin væri 11 laxar eða 13,
en það gildir kannski einu. Hún
benti þó á, að úti fyrir virtist vera
mikið af laxi sem biði þess að að-
stæður til framgöngu í ána bötn-
uðu og því væri óskandi fyrir véiði-
menn, að það rigndi hressilega sem
fyrst.
Þolanlegt í Haukunni
„Það komu 9 laxar á Iand í gær
á fimm stangir. Þá voru komnir
84 laxar á land,“ sagði Torfi Ás-
geirsson umsjónarmaður veiða í
Haukadalsá í Dölum í samtali við
Morgunblaðið í gærdag. Hann
sagði enn fremur, að það reyttist
yfirleitt eitthvað inn af laxi á
hverri nóttu, en heildarlaxamagnið
í ánni væri þó ekki mikið. Nokkuð
hefur borið á smálaxi að undanf-
örnu, en stærstu laxarnir til þessa
voru 13 og 14 punda.
Hér og þar
Þrátt fyrir vatnsleysi hefur
Norðurá verið að gefa nokkuð
bæriiega á köflum, í fyrradag voru
til dæmis dregnir 22 laxar á þurrt
úr ánni og hún er að skríða á
þriðja hundraðið. Hún á þó langt
í land að ná Þverá og Kjarrá sem
hafa gefið nærfellt 580 laxa, en
það skipar þeim í efsta sætið.
Góð silungsveiði hefur verið í
Elliðavatni að undanförnu þótt
ekki fari allir þaðan með fullt skott
af fiski. Hafa menn fengið góðar
glefsur bæði undan Elliðavatns-
bænum, í Suðurárósi, víða í Vatn-
sendalandi svo sem nærri stíflunni
og víðar. Þrátt fyrir nokkra lax-
gengd um teljara við rafstöðina
virðist lítið eða ekkert hafa gengið
af laxi í vatnið enn sem komið er.
Einstaka menn sem hafa dregið
laxa í vatninu hafa þó oft og iðu-
lega verið byrjaðir að „fá ’ann“
um þetta leyti eða jafnvel fyrr.
Hafa þeir ekki séð til laxins enn
sem komið er.
Mikið af laxi virðist ganga með
ströndum fram þessa daganna,
enda stórstreymi í aðsigi. Að Hafn-
ará koma til dæmis vöðurnar á
hveiju flóði, en þar er rekin haf-
beitarstöð.