Morgunblaðið - 12.07.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. JÚLÍ 1991
Elliðaámar -
hvert stefnir?
eftirlngólf
Ásgeirsson
í gegnum tíðina hafa Elliðaárnar
verið ein gjöfulasta og jafnframt
ein eftirsóttasta laxveiðiá landsins.
Til þess að svo megi áfram verða
þurfa nú að koma til ýmsar fyrir-
byggjandi ráðstafanir. Undanfarinn
áratug, svo ekki sé farið lengra
aftur í tímann, hefur laxagengd í
árnar verið mun minni en var um
miðjan áttunda áratuginn. Enn al-
varlegra er þó að af heildargöngum
í þær var hlutfall náttúrulegs lax
komið niður í 64,2% síðastliðið sum-
ar, eða 1833 laxa, en var 84,1%
árið 1988 og er hér um að ræða
hvorki meira né minna en 20% sam-
drátt á aðeins tveimur árum.
Slæmar horfur
Fiskifræðingar Veiðimálastofn-
unar gefa Elliðaánum 10 til 12 ár
til viðbótar sem laxveiðiá haldi
áfram sem nú horfir. En hvað er
til ráða? Hér skal bent á nokkur
atriði sem styrkt gætu og aukið
stærð náttúrulega laxastofnsins í
ánum. Á öðrum áratug aldarinnar
er talið að um 15.000 laxar hafi
gengið í ámar á sumri hveiju enda
komst laxinn þá óhindraður um allt
vatnasvæðið, en í kjölfar virkjunar-
innar árið 1921 varð mikil hnignun
enda var fljótlega upp úr því lokað
fyrir gönguleið laxins upp í Elliða-
vatn og þar með á öll efri hrygning-
arsvæði ána. Árið 1937 var veiðin
komin niður í 490 laxa á sumri og
allt stefndi í það að stofninn dæi
út en þá stóð Rafmagnsveita
Reykjavíkur fyrir byggingu klak-
húss við árnar sem dugði til klaks
á 1.200.000 kviðpokaseiðum og
varð þessi aðgerð til að bjarga ár-
stofninum.
Fordæmi sem fylgja ætti
Árin 1968 og 1969 gerði gífurleg
flóð bæði árin og orsökuðu þau
mikinn seiðadauða. Forráðamenn
Stangaveiðifélags Reykjavíkur, í
samvinnu við Reykjavíkurborg og
Rafmagnsveitu Reykjavíkur, beittu
sér þá fyrir miklu ræktunarátaki
til að_ mæta því tjóni sem flóðin
ollu. Ákveðið var að sleppt skyldi
500.000 kviðpokaseiðum auk nokk-
urs magns sumaralinna seiða og
gönguseiða í allt vatnasvæðið.
Árangurinn lét ekki á sér standa.
Árið 1970 höfðu veiðst 1.000 laxar
en fljótlega upp úr því varð breyt-
ingin. Árið 1973 varð gangan 6.780
laxar, ári síðar 7.953 og sumarið
1975 náðu göngur hámarki með
8.066 löxum og varð veiðin þessi
þijú ár yfir 2.000 laxar öll árin eða
rúmum 200 löxum meiri en heildar-
ganga náttúrulega stofnsins
síðastliðið sumar.
Tvívegis hefur slepping kvið-
pokaseiða í stórum stíl því sannað
gildi sitt í ánum. Hví þá ekki að
beita henni í þriðja sinn? Það sem
ber að gera er að draga á það
magn af klakfiski á haustin sem
nemur þörfum ánna. Hann þarf
síðan að hreisturlesa fyrir kreist-
ingu til að tryggja að um náttúru-
legan lax sé að ræða. Þess má geta
í þessu sambandi að 130-140
hrygnur gefa af sér það magn
hrogna sem þarf til sleppingar
500.000 kviðpokaseiða sem vatna-
svæðið sér síðan um að ala upp.
Hér er ekki um kostnaðarfreka
framkvæmd að ræða. í þessu sam-
bandi vil ég minna á að Elliðaámar
er eina áin á íslandi sem er í opin-
berri eigu og sé ég ekkert því til
Ingólfur Ásgeirsson
„Verði hafin slík rækt-
un, seiðunum dreift vel
um allt vatnasvæðið og
átakinu haldið áfram
nægilega lengi, á
framtíð Elliðaánna að
vera tryggð.“
fyrirstöðu að jafn efnað bæjarfélag
og Reykjavíkurborg beri þann litla
kostnað sem slíku ræktunarátaki
fylgir.
Reglur um ádrátt klaklax
Mjög mikilvægt er að settar verði
ákveðnar reglur um ádrátt klaklax.
Skal §öldi hans eingöngu miðast
við þarfír ánna í hvert skipti, enda
vita þeir sem að fiskræktarmálum
standa að stofnblöndun er mjög
varasöm þar sem hver á á sinn stofn
og síðustu rannsóknir benda til að
hver stofn skiptist síðan í ættkvíslir
innan tiltekins vatnasvæðis. Oft og
tíðum er um að ræða margra alda
þróun sem ekki má undir neinum
kringumstæðum raska, enda hefur
víða þegar verið unnið nóg tjón á
þennan hátt. Ekki má heldur
gleyma hinni náttúrulegu hrygn-
ingu sem á sér stað á haustin.
Tryggja verður að nóg sé skilið
eftir af hrygningarlaxi, bæði í Ell-
iðaánum sjálfum og á efri hluta
vatnasvæðisins, þ.e. Elliðavatni og
uppám þess.
Vilji Reykjavíkurborgar til þess
að tryggja nægar göngur í ámar
til veiða og til hrygningar kom skýrt
fram þegar hún keypti á sínum tíma
stórtækar sjávarlagnir í Grafarvogi
og við Viðey.
Mengoin og seiðadauði
En ekki er nóg að tryggja góða
hrygningu og nægar sleppingar.
Sjá þarf til þess að seiðin hafi sem
best uppeldisskilyrði og er þar helst
tvennt sem ber að athuga. I fyrsta
lagi að tryggja að árvatnið sé
ómengað, en það gefur auga leið
að inn í miðri stórborg eru ýmsir
mengunarvaldar sem geta spillt
árvatninu, svo sem afrennslisvatn
og jafnvel skolp. Auðvelt er að fylgj-
ast með vatnsgæðunum með því
að taka reglulega vatnssýni með
ákveðnu millibili víðsvegar á vatna-
svæðinu.
í öðru lagi vil ég nefna rennsli
ánna. Að loknum veiðitíma ár hvert
er skrúfað fýrir árrennslið frá Ár-
bæjarstíflu og að vatnsrafstöðinni.
Drepast þá þau seiði sem eru á
þessum hluta árinnar. Það vatn sem
þar ætti að renna safnast í uppistöð-
ulónið ofan stíflu en er síðan veitt
í þartilgerðum stokkum inn í túrbín-
ur virkjunarinnar. Yfir vetrart-
ímann rennur eingöngu vatn í þess-'
um hluta farvegsins ef vatnsmagn
í lóninu er það mikið að flæðir yfir
stíflugarðinn eða veita þarf úr lón-
inu. Skömmu fyrir veiðitíma er lón-
ið síðan tæmt og áin fer í sinn
gamla farveg. Vissulega hefur þetta
slæm áhrif á afkomu seiðaárganga.
Og sé á vorin hleypt snögglega úr
lóninu hefur það tvímælalaust
slæmar afleiðingar því einmitt á
þeim tíma eru flest seiðin að ganga
til sjávar og geta þau hreinlega
farist í þeim mikla og skolaða vatns-
flaum sem þá steypist fram. Því
má einnig bæta við að túrbínumar
í rafstöðinni taka sinn toll. Þessi
mikli seiðadauði segir vitanlega til
sín í minnkandi göngum. Á þessu
vandamáli verður í framtíðinni að
finna lausn sem allir hlutaðeigandi
aðilar geta sætt sig við.
Flökkulax og erfðamengun
Að lokum vil ég minnast aðeins
á flökkulaxinn, það er eldislax og
hafbeitarlax sem gengur nú í árnar
í auknum mæli ár hvert og var yfir
þriðjungur göngunnar sl. sumar.
Þessi fískur gengur aðallega
síðsumars og heldur sig að mestu
leyti á neðri hlutanum en alltaf fer
einhver hluti hans upp á efra svæði
ána þar sem hann blandast hinum
náttúrulega árstofni.
Til að fyrirbyggja för flökkulax
upp á efri ána mætti loka laxakist-
unni við rafstöðina síðsumars, en
þá er mest um þennan ófögnuð.
Síðan mætti daglega skilja frá þann
lax sem greinilega er eldis- eða
hafbeitarlax og hleypa náttúrulega
laxinum áfram.
Lokaorð
Vegna þeirrar þróunar sem iýst
hefur verið hér að framan vil ég
skora á forráðamenn Reykjavíkur-
borgar, hvar í flokki sem þeir eru,
að taka nú höndum saman um að-
gerðir til að tryggja framtíð ánna.
Haldi áfram sem horfír er ljóst að
Elliðaámar heyra brátt sögunni til
sem laxveiðiá. Til að snúa við þeirri
þróun sem að framan er lýst og
auka hlutfall náttúrulega laxins í
göngunum og göngurnar sjálfar
verður að hefja sleppingu kviðpoka-
seiða í því magni sem áður var
nefnt, til viðbótar sleppingum sum-
aralinna seiða undanfarin ár. Verði
hafin slík ræktun, seiðunum dreift
vel um allt vatnasvæðið og átakinu.
haldið áfram nægilega lengi, á
framtíð Elliðaánna að vera tryggð.
Gæti veiðin þá hæglega orðið meiri
ár hvert en göngur á náttúrulegum
laxi eru nú.
Höfundur er félagi í
Stangaveiðifélagi Reykjavíkur og
í Elliðaárnefnd félagsins.
Opna mótið í Andorra:
Gullið gekk Rúss-
unum úr greipum
Tekið við verðlaunum. Frá vinstri: Albert Frank, Belgíu, sem var
mér til aðstoðar á mótinu, Pantebre frá Andorra, mótshaldari,
Margeir Pétursson og Elísabet Margeirsdóttir.
__________Skák
Margeir Pétursson
NÍUNDA opna alþjóðamótinu í
Andorra lauk um síðustu helgi
með nokkuð óvæntum úrslitum
miðað við gang mótsins. Eftir
að hafa haft aðeins tvo og hálf-
an vinning af fjórum möguleg-
um, virtist sem undirritaður
væri alveg út úr myndinni í
keppninni um efsta sætið,
a.m.k. sá ég rússnesku kepp-
endurna stundum glotta við
tönn er þeir gengu framhjá þar
sem ég sat við taflborð úti í
miðjum sal. Lengi framanaf
sátu þeir hins vegar við efstu
borðin, en í sjöundu umferð
gerðust undur og stórmerki,
Rússarnir fengu flestir slæma
útreið og með því að vinna
fimm síðustu skákirnar skaust
ég upp í efsta sætið og hélt því
óskiptu.
Ég hef ekki oft unnið mót á
svo vel heppnuðu „Monrad-
bragði“, eins og það er kallað hér
á landi. í Suður-Evrópu kalla
skákmenn þetta stundum kaf-
bátahernað. í fyrra vann ég að
vísu þijár síðustu skákirnar á
móti í San Bernardino í Sviss og
tvær síðustu á opna meistaramóti
Vínarborgar og náði efsta sætinu
ásamt öðrum á þeim mótum, en
venjulega hef ég tekið forystuna
snemma og tryggt efsta sætið
með jafnteflum. Eg hef líka marg-
oft lent í að leiða mót fram í
síðustu umferð, til þess eins að
klúðra því þá með tapi.
Þrátt fyrir að tíu stórmeistarar
væru á meðal þátttakenda þurfti
ég ekki að tefla við einn einasta
þeirra. í næstsíðustu umferð sigr-
aði ég enska undrabarnið Matt-
hew Sadler og í þeirri síðustu
júgóslavneska alþjóðameistarann
Komljenovic, sem leitt hafði mótið
allt frá upphafí. Hann varð að
sætta sig við að deila öðru sætinu
með ungum argentískum alþjóða-
meistara, Slipak að nafni, sem
kom mjög á óvart og lagði m.a.
Tukmakov að velli.
Andorra er dvergríki í Pýrenea-
fjöllum á mörkum Frakklands og
Spánar og starfa landsmenn aðal-
lega að ferðamannaþjónustu og
verzlun. Þar voru hinir svonefndu
Smáþjóðaleikar haldnir í vor og
mátti sjá merki þeirra hvarvetna,
þ. á m. á gosdrykkjaílátum og
vatnsflöskum. íslendingum vegn-
aði mjög vel á leikunum í baráttu
við keppinauta frá Lúxemborg,
San Marínó, Liechtenstein, And-
orra, Kýpur og Mónakó. Erum við
því vel kynntir á þessum slóðum.
Vegna leikanna hafði verið byggð
stórglæsileg sundlaug, sem kom
mér að góðum notum, því sigur-
gangan hófst ekki fyrr en ég hafði
uppgötvað hana. Lét ég ekkert á
mig fá þótt nýbakaðir heimsmeist-
arar Spánveija í sundknattleik
æfðu hinum megin í lauginni og
færu þrjár ferðir fram og til baka
á meðan ég fór eina.
Úrslit urðu þessi:
1. Margeir Pétursson 7‘A v. af 9
mögulegum.
2. -3. Komljenovic, Júgóslavíu, og
Slipak, Argentínu, 7 v.
4.-12. Krasenkov, Tukmakov,
Moskalenko og Magerramov, Sov-
étríkjunum, Sadler, Englandi,
Spraggett, Kanada, Kolev, Búlg-
aríu, og Marin, Rúmeníu, 6V2 v.
Á meðal þeirra sem komu næst-
ir með 6 v. voru stórmeistararnir
Garcia-Palermo, Argentínu, Cif-
uentes, Chile, og Lalic, Júgó-
slavíu, auk sænska alþjóðameist-
arans Jan Eslon, sem um árabil
hefur verið búsettur á Spáni.
Stysta vinningsskák mín á
mótinu, gegn búlgörskum alþjóða-
meistara, gekk þannig fyrir sig:
Hvítt: Margeir Pétursson
Svart: Zlatilov
Katalónsk byijun
1. d4 - e6 2. g3 - d5 3. c4 -
Rf6 4. Bg2 - dxc4 5. Rf3 - Rc6
Viktor Korchnoi lappaði eftir-
minnilega upp á þetta afbrigði
gegn Ivanchuk í Tilburg 1989, en
þá svaraði hinn ungi og skarpm-
innugi Rússi með 6. Da4 — Bb4
7. Bd2 - Rd5 8. Bxb4 - Rxb4
9. a3 - b5 10. Dxb5 - Rc2+ 11.
Kd2 — Rxal 12. Dxc6h-------Bd7
13. Dxc4, sem talið hafði verið
gott á hvítt. Korchnoi hristi þá
fram úr erminni nýjungina 13. —
c5I, sem ruglaði Ivanchuk alveg í
ríminu, 0g vann í aðeins 26 leikj-
um.
6. 0-0 - Hb8 7. a4 - a6 8. a5
- b5?
Svartur hyggst halda í um-
frampeðið af öllu afli, en nú vinn-
ur hvítur tíma í liðsskipan sinni
og fær hættulega sóknarstöðu.
Betra var 8. — Bb4, sem svarað
hefði verið með 9. Bd2, auk þess
sem ágætur kostur í 7. leik var
7. - Ra5.
9. axb6 (framhjáhlaup) — cxb6
10. Bf4 - Bd6 11. Re5 - Re7
12. e4!
Ef hvítur hefði strax tekið peð-
ið til baka með 12. Rxc4 væri
staða hans aðeins örlítið betri eft-
ir 12. — Bxf4 13. gxf4 — 0-0 14.
e3.
12. - Bb7 13. Rc3 - b5?!
Eftir þetta nær hvítur hartnær
unninni stöðu með einfaldri fléttu.
Ég þurfti heldur ekki að nota
nema u.þ.b. tuttugu mínútur á
afgang skákarinnar, staðan teflir
sig svo að segja sjálf. Skárra var
13. - 0-0 14. Bg5! - b5 (Ekki
14. - Bxe5? 15. dxe5 - Rd7 16.
Dd6 — He8 17. Hfdl og vinnur)
15. Bxf6 — gxf6 16. Rg4 — Rg6,
þótt svarta staðan sé ennþá afar
óþægileg eftir t.d. 17. h4.
14. Rxf7! - Kxf7 15. Bxd6 -
Dxd6 16. e5 - Db6 17. Bxb7 -
Dxb7 18. exf6 — gxf6 19. Hel
Áætlun hvíts er mjög einföld.
Hann ætlar að koma riddara til
c5 og þrýsta á veiku peðin á e6
og a6. Auk þess á svartur í vand-
ræðum með kóngsstöðuna 0g
umframpeð hans skiptir engu
máli. Þrátt fyrir langa umhugsun
tókst Búlgaranum ekki að finna
neina leið til að halda taflinu
gangandi.
19. - Hbd8 20. Re4 - Dc6
Eftir 20. - Dd5 21. Hxa6
gengur 21. — Dxd4 ekki vegna
22. Rd6+
21. Dh5+!
Nú vinnur hvítur strax, því 21.
— Rg6 er svarað með 22. Df3!
og hvítur hótar bæði 23. Dxf6+
og að vinna svörtu drottninguna
með 22. Rg5+, því hún er orðin
valdalaus.
21. - Kg7 22. Rc5 - Hd6 28.
Hxa6 — Dxa6 24. Rxa6 — Hxa6
25. Dxb5 og svartur gafst upp.