Morgunblaðið - 27.11.2004, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NÝLEGA kom út bók sem ber tit-
ilinn Barn að eilífu þar sem faðir tek-
ur sig til og lýsir
reynslu sinni af því að
eiga fatlað barn. Bókin
hefur vakið almenna at-
hygli og þykir mörgum
sem höfundinum hafi
tekist vel upp með að
lýsa tilfinningum sínum
varðandi það að eignast
fatlað barn. Auk þess að
tjá tilfinningar og von-
brigði föður fjallar bók-
in ekki síður um einkalíf
dóttur hans. Í þessari
grein eru ætlunin að
gera alvarlegar at-
hugasemdir við útkomu bókarinnar
og hvernig hún brýtur á friðhelgi
einkalífs dóttur minnar.
Hugtakið friðhelgi einkalífs hefur
verið skýrt á þann veg að í því felist
fyrst og fremst réttur til að ráða yfir
lífi sínu og líkama og til að njóta friðar
um lífshætti sína og einkahagi. Jafn-
framt er litið svo á að tilfinningalíf og
tilfinningasambönd við aðra njóti
verndar. Þá nýtur einkalíf manna
einnig verndar samkvæmt Samningi
um verndun mannréttinda og mann-
frelsis. Höfundurinn og útgefandi
bókarinnar telja sig ekki bundna af
Stjórnarskránni og samningum um
mannréttindi, heldur telja þeir sig
hafa skilyrðislaust leyfi til að fjalla um
einkalíf dóttur minnar á
vægðarlausan hátt í
nefndri bók.
Í þessu samhengi
velti ég eftirfarandi
spurningum fyrir mér:
Er í lagi að gefa einkalíf
stúlkunnar út á bók
vegna þess að hún er
fötluð, að þess vegna sé
sjálfsagt að fjalla um
einkahagi hennar á
þann hátt sem er gert?
Gerir fötlunin það að
verkum að hún þyki
hafa minni rétt en aðrir?
Hver gætir hagsmuna stúlkunnar og
ver hana fyrir óumbeðinni athygli
sem hún fær vegna útkomu bók-
arinnar? Hvert er hlutverk hags-
munasamtaka fatlaðra í máli sem
þessu?
Höfundurinn er að mínu mati ekki
hafinn yfir mannréttindi stúlkunnar. Í
þessu tilfelli hefur málfrelsið snúist í
andstæðu sína. Tjáningarfrelsi án
ábyrgðar er slæmt frelsi þar sem rétt-
ur þess sem skrifar er á kostnað þess
sem af einhverjum ástæðum getur
ekki tjáð sig.
Dóttir mín er ekki sjúklingur sem
liggur í rúminu eins og einum gagn-
rýnandanum skildist. Hún er 19 ára
stúlka sem lifir virku lífi og nýtur þess
á sínum forsendum. Hún á heimtingu
á því að fá að hafa einkalíf sitt í friði
eins og aðrir. Að lokum: Sögupersóna
bókarinnar var einu sinni barn en hún
verður það ekki að eilífu eins og titill
bókarinnar gefur til kynna. Að lýsa
henni með þeim hætti er að mínu mati
niðurlægjandi fyrir hana og það sama
á við um fjölmargar aðrar lýsingar á
henni í bókinni. Bókin er gefin út í al-
gerri óþökk náinna ættingja og dóttir
mín var ekki spurð álits. Sennilega
hefði orðið fátt um svör hefði hún ver-
ið spurð og þeim mun mikilvægara að
hún hefði fengið að njóta vafans.
Um friðhelgi einkalífs
Bára Aðalsteinsdóttir
fjallar um útgáfu bókarinnar
Barn að eilífu ’Hver gætir hagsmunastúlkunnar og ver hana
fyrir óumbeðinni athygli
sem hún fær vegna út-
komu bókarinnar? ‘
Bára Aðalsteinsdóttir
Höfundurinn er móðir,
félagsfræðingur og þroskaþjálfi.
ÝMSUM gæti þótt að verið sé að
bera í bakkafullan lækinn að fjalla um
nýafstaðið kennaraverkfall. Þeir hafa
rangt fyrir sér, kannski
verður seint nóg um
verkfallið og lengd þess
fjallað. Að öðrum kosti
er ekki víst að við drög-
um neinn lærdóm af því
sem þar gerðist. Það er
hægt að spyrja að því
hvort við Íslendingar
berum í raun virðingu
fyrir menntun og þekk-
ingu. Stóð sú þjóð að
verki í þessu verkfalli
sem er í hópi mestu vel-
megunarþjóða jarðar,
þjóðin sem byggir sögu
sína á þekkingu, byggir sögu sína á
sögum sem færðar voru á bókfell af
lærðum mönnum, þjóðin sem færðist
af miðöldum inn í 20. öld vegna nýrrar
þekkingar og áhrifa sem leiddu til
nýrra viðhorfa og gilda. Kannski er
það svo þegar til kastanna kemur að
bókvitið verði ekki í askana látið. Því
viljum við ekki trúa. Við vitum að
sjaldan veldur einn þá tveir deila og
hér verður ekki tekin afstaða með eða
á móti þeim sem að deilunni stóðu.
Hins vegar er sú staðreynd að börn
okkar og barnabörn voru án skóla-
göngu í hartnær tvo mánuði, okkur til
vansa, reyndar til skammar.
Hvað vitum við um heilsufarsleg
áhrif verkfalla af þessu tagi? Hefur
það áhrif á líðan þjóðarinnar, einkum
nemenda, foreldra, annarra aðstand-
enda og kennara? Landlæknisemb-
ættið reyndi að afla haldbærra upplýs-
inga um það meðan á verkfalli stóð, en
að sjálfsögðu er erfitt að mæla slíkt.
Hins vegar hefur fagfólk á sviði geð-
heilbrigðismála áhyggjur af heilsu-
farslegum afleiðingum verkfallsins.
Allmörg dæmi hafa verið nefnd um
börn sem látið hafi í ljós vanlíðan með-
an á verkfallinu stóð og einstaka for-
eldrar lýstu börnum sínum beinlínis
þunglyndum. Áhyggjurnar beinast
einkum að börnum með ýmis konar
vandamál, sjúkdóma, fötlun, athygl-
isbrest og ofvirkni, eða börnum sem
búa við erfiðar heimilisaðstæður, eink-
um vegna þess að umhverfi þeirra
breyttist verulega og þau mörk sem
þeim eru sett daglega hurfu. Slík börn
eiga erfitt með að takast á við að-
stæður sem urðu í verkfallinu.
Áhyggjur manna snúa einnig að eft-
irköstum verkfallsins. Mögulegt er að
við séum ekki búin að bíta úr nálinni
með afleiðingar þess og erfiðustu
vandamálin sem til þess má rekja
komi ekki fram fyrr en eftir á. Dæmi
eru um slíkt úr fyrri verkföllum. Einn-
ig má spyrja sig að því hve vel kenn-
urunum sjálfum tekst að koma sér að
starfi eins og ekkert hafi í skorist eftir
það rót sem verkfallið olli hjá þeim.
Megintilefni þessa
pistils er þess vegna að
minna okkur á að þetta
verkfall getur haft
heilsufarslegar afleið-
ingar, einkum hjá þem
sem tæpt standa fyrir.
Kennarar sjálfir þurfa
að vinna úr sinni vanlíð-
an og vafalítið efla stétt-
arstyrk sinn að nýju. Til
þess eiga þeir að hafa
nóg efni. Hins vegar
snúa megináhyggjurnar
að börnunum. For-
eldrar, ömmur og afar
og kennarar þurfa að hafa þetta í huga
og hlúa sérstaklega vel að börnum í
áhættu og leita hjálpar ef grunur er
um vaxandi vandamál. Hægt er að
leita til heilbrigðisþjónustunnar eða til
skólakerfisins en þar eru náms-
ráðgjafar, skólahjúkrunarfræðingar
og skólasálfræðingar sem markvisst
geta unnið með foreldrum og kenn-
urum til að meta líðan barna og vísað
áfram þeim málum sem þurfa sértæk-
ari úrlausnar við. Um þessar mundir
er réttilega leitað allra leiða til að forð-
ast annan stórbruna eins og þann sem
varð í vikunni. Á sama hátt og ekki
síður þarf samfélagið að læra af
reynslunni af þessu verkfalli. Við meg-
um aldrei láta þetta gerast aftur.
Líðan barna að verkfalli loknu
Sigurður Guðmundsson
fjallar um heilsufarslegar
afleiðingar verkfalls ’Mögulegt er að viðséum ekki búin að bíta
úr nálinni með afleið-
ingar þess og erfiðustu
vandamálin sem til þess
má rekja komi ekki
fram fyrr en eftir á.‘
Sigurður Guðmundsson
Höfundur er landlæknir.
FYRIR síðustu
kosningar lofuðu svo
gott sem allir stjórn-
málaflokkar skatta-
lækkunum. Nú þegar
stjórnarflokkarnir
ætla að hrinda kosn-
ingaloforðum sínum í
framkvæmd sést
glögglega hversu mik-
ill hugir fylgdi máli
hjá Samfylkingunni.
Í Reykjavíkurborg
hafa samfylking-
armenn staðið sveittir
við að greiða atkvæði
með skattahækk-
unum. Þeir hlaupa svo
yfir í Alþingi og öskra
sig hása yfir göllum
skattalækkana.
Hvergi í Evrópu
nema ef vera skyldi á
Írlandi hafa skattar
verið lækkaðir jafn-
ríflega og í tíð núver-
andi ríkisstjórnar.
Leitun er að frum-
varpi á borð við ný-
framlagt frumvarp
Geirs Haarde um
skattalækkanir. Allar
hetjur Samfylkingarinnar hvort
sem það er í nágrannalöndunum,
Englandi eða Þýskalandi hafa látið
það vera að lækka skatta.
Í fréttum stöðvar 2 hélt Össur
Skarphéðinsson því fram að skatta-
lækkanirnar væru alveg agalegar.
Þegar hann var spurður að því
hvort hann hefði haft í hyggju að
halda sín eigin loforð kom á hann
hik áður en hann svaraði í fáti að
hann hefði lækkað skatta væri til
þess svigrúm. Þetta þýðir með orð-
um Össurar að Sam-
fylkingin hefði svikið
öll loforð sín um lækk-
un skatta. Líklega hef-
ur Samfylkingin
gleymt þessum lof-
orðum líkt og fátækt-
inni á Íslandi sem Sam-
fylkingin talaði mikið
um fyrir kosningar en
ekkert eftir kosningar.
Engin umtalsverð
breyting hefur orðið á
íslensku efnahagslífi
sem ekki var tiltölulega
fyrirsjáanleg fyrir síð-
ustu kosningar. Hafi
Samfylkingin talið vera
svigrúm til skattalækk-
ana fyrir kosningar
ætti það því ekki að
vera horfið. Það vekur
því furðu að Össur
skuli nú tala eins og
hann hafi sleppt því að
lækka skatta. Þetta er í
reynd hálfótrúlegt:
Samfylkingin tapar en
brýtur samt kosninga-
loforðin sín.
Því verður ekki neit-
að að það er holhljómur
í Samfylkingunni. Yfirvarp þeirra
um að lækka eigi matarskatt en
ekki tekjuskatt er aumt. Stað-
reyndin er sú að flokkurinn vill ekki
lækka skatta. Það væri meiri sómi í
því að viðurkenna staðreyndir máls-
ins en að drepa málinu á dreif.
Var Samfylkingin
bara að grínast?
Helga Óttósdóttir fjallar
um skattalækkanir
Helga Ottósdóttir
’Hvergi í Evr-ópu nema ef
vera skyldi á Ír-
landi hafa skatt-
ar verið lækk-
aðir jafnríflega
og í tíð núver-
andi ríkisstjórn-
ar.‘
Höfundur er skattgreiðandi
í Reykjavík.
STRÍÐSÁTÖK bitna á
konum á margan hátt.
Konur og unglingsstúlkur eru
þvingaðar út í vændi á stríðs-
tímum. Fjöldanauðgunum hefur
margoft verið beitt
kerfisbundið sem
stríðsvopni, t.d. voru
settar upp nauðg-
unarbúðir í Balkan-
stríðinu og konum
nauðgað kerfisbundið í
sálfræðilegum hern-
aði. Konur og börn
eru meirihluti flótta-
manna heimsins. Við
stríðslok bíður mikið
starf við að byggja
upp sjálfsmynd
kvenna.
Alþjóðasamband
Soroptimista eru sam-
tök starfsgreindra
klúbba sem ná um
allan heim. Þar sam-
einast konur úr öllum
starfsgreinum um að
bæta mannlíf í hverfulum heimi.
Meginmarkmið Soroptimista er að
vinna að bættri stöðu kvenna og
mannréttindum öllum til handa og
stuðla að góðvild, skilningi og friði
meðal þjóða.
Í verkefni Soroptimista fyrir ár-
in 2003-7, sem á ensku nefnist
„Project Independence – Women
Survivors of War“, er sjónum beint
að konum sem hafa orðið illa úti í
stríðsátökum í Afganistan, Bosníu
og Rúanda. Athygli er vakin á
stöðu kvenna í stríði og
þær studdar til sjálfs-
bjargar. Í Afganistan liðu
konur miklar þjáningar
undir stjórn Talibana. Í
Bosníu var 20.000 konum
nauðgað í Balkanstríðinu
1992-95 og í Rúanda var
500.000 konum nauðgað í þjóð-
armorðunum 1994. Margar þessara
kvenna ólu börn í kjölfar nauðg-
ananna, þær sýktust
af kynsjúkdómum og
greindust síðar HIV
jákvæðar.
Stefna Soroptimista
er að safna 1,2 millj-
ónum dollara á heims-
vísu til verkefnisins
sem unnið er með
samtökunum Women
for Women Inter-
national. Þúsundum
kvenna verður veitt
aðstoð með þjálfun til
mismunandi starfa,
þær styrktar til fram-
færslu á meðan þær
eru í námi og þeim
veitt lán til að stofna
fyrirtæki til að sjá sér
og sínum farborða.
Einnig er veittur til-
finningalegur stuðningur með því
að skrifast á við konurnar.
Soroptimistasamband Íslands
hefur opið hús 28. nóv. nk. á skrif-
stofu sinni, Hamraborg 10, Kópa-
vogi, 2. hæð, frá kl. 13-16 þar sem
verkefnið og starfsemi sambands-
ins verður kynnt.
Hvernig styðjum
við konur á stríðs-
átakasvæðum?
Ásgerður Kjart-
ansdóttir fjallar um
stuðning Soroptimista
við konur á stríðs-
átakasvæðum
Ásgerður
Kjartansdóttir
’… stuðla aðgóðvild, skiln-
ingi og friði …‘
Höfundur er í Soroptimistaklúbbi
Reykjavíkur og er tengiliður Íslands
við verkefnið „Project Independence
– Women Survivors of War“.
UM DAGINN minntist ég á það
í viðtali í útvarpsþættinum Spegl-
inum, að arðsemi af fjárfestingu
Reykjavíkurborgar í Kárahnjúka-
virkjun væri miklu lægri en af
sambærilegum fjárfestingum á
markaði. Sigurður Jóhannesson
hagfræðingur skýrði nánar eðli
þessarar fjárfestingar í þættinum
daginn eftir. Síðastliðinn mánudag
útvarpaði Spegillinn svo viðtali um
efnið við Sigurð Snævarr borgar-
hagfræðing. Var á honum að heyra
að lítið mark væri takandi á gagn-
rýni á ákvörðunina. Virðist sú nið-
urstaða hans byggjast á slæmum
fræðilegum villum:
Borgarhagfræðingur sagði að
reglan um að fjárfestingu beri að
meta með samanburði við aðrar
jafn áhættusamar fjárfestingar
ætti ekki við um Kárahnjúkavirkj-
un, vegna þess að borgin hefði ekki
mátt eða viljað fjárfesta í öðru.
Rangt: Áhættulaus fjárfesting er
ávallt sambærileg við kosti sem
skila markaðsávöxtun. Í þessu til-
felli hefði áhættulaus fjárfesting
falist í því, að ábyrgjast ekki lánin.
Í öðru lagi sagði hann, að fjár-
festingin í Kárahnjúkavirkjun
væri nær áhættulaus og studdi
þeim rökum, að hann og félagar
hans hefðu reiknað það út. Borg-
arhagfræðingur ætti að vita, að
ávöxtunarkrafa markaðarins er
eini mælikvarðinn á áhættu fjár-
festinga, ekki útreikningar fram-
kvæmdaraðila, hvað þá þegar him-
in og haf ber á milli.
Í þriðja lagi sagði Sigurður
Snævarr grundvallarmun á því að
ábyrgjast lán til eigin fyrirtækis
og að leggja fram hlutafé. Virtust
rökin þau, að ábyrgðin skipti ekki
máli nema gengið yrði að fyrirtæk-
inu. Með sömu rökum ætti hluta-
fjáreigandinn að geta eytt hluta-
fénu en haldið hlutnum, nema
fyrirtækið færi á hausinn!
Ég veigra mér við að álykta að
vanþekking Sigurðar Snævars
borgarhagfræðings á fjármála-
fræðum sé jafn yfirgripsmikil og
dæmin lýsa. Kannski ætti heldur
að spyrja: Hver þarf sjónhverf-
ingamann sem hefur svona hag-
fræðing?
Þorsteinn Siglaugsson
Sjónhverfingar
Höfundur er hagfræðingur.