Morgunn - 01.12.1974, Blaðsíða 74
152
MORGUNN
sanninda; að launhelgar Egyptalands hafi haft að geyma hin
dýpstu trúarlegu sannindi, og þær hafi verið meðal merkustu
trúarstofnana heimsins á því tímabili.
Amenhótep IV varð fljótt ljóst, að ríkistrúin hafði ýmsa galla
og leiddi í sumum tilfellum til spillingar, og gerði hann því
fyrst tilraunir til leiðréttinga í þessum efnum með nýrri túlk-
un á andlegum staðreyndum lífsins.
Hann hafði meiri áhuga á heimspeki og trúmálum en
landvinningum og rikismálefnum öðrum. Hann hafði fyrst og
fremst áhuga á að binda enda á fjölgyðisdýrkun Egypta, sem
var leifar frá fornri tíð, þegar ríkið skiptist í fjölda smárikja,
sem hvert fyrir sig hafði sérstakt verndargoð, er venjulega var
dýrkað i einhvers konar dýrslíki. En Egyptar byrjuðu tiltölu-
lega snemma einnig að dýrka sólina sem guð, og smátt og smátt
tóku þeir líka að dýrka hin ýmsu smágoð sin sem sólargoð í
hkingu við sólguðinn Ra. Rökrétt þróun hefði átt að vera sú, að
smágoðin rynnu saman í einn guð. En þar var þrándur í götu,
þ.e. prestastéttin. Hver guð hafði sín musteri og sinn prestahóp,
sem átti mikilvægra stjórnmálalegra og fjárhagslegra liags-
muna að gæta i því sambandi. Því stærri sem flokkur prest-
anna var, þeim ímm sterkari var mótstaðan gegn öllu þvi, sem
gæti svipt þá sérréttindum sínum.
Voldugasta prestaveldið var í Þehu. Þegar borg þessi varð
aðsetur faraós, varð verndarguð hennar, Amon, um leið æðst-
ur egypzkra guða. Horium var ekki einungis jafnað við sólguð-
inn, en rann að lokum saman við hann í eitt goð, Amon-Ra.
Prestar hans voru svamir andstæðingar eingyðishugmyndar,
sem ekki hafði í för með sér aukin völd fyrir þá. En tilgangur
Amenhóteps IV með því að útrýma fjölgyðisdýrkuninni var
ekki sá, að gera Amon að einasta guðinum.
Sá guð, sem Amenhótep vildi að Egyptar dýrkuðu, var tákn-
aður með sólinni, „hinum mikla Aton“, uppsprettu alls lifs. Og
Aton til heiðurs breytti hann nafni sínu, Amenhótep, i Ekn-
Aton, þ.e. „sá sem Aton elskar“.
Þegar unga siðbótarmanninum i Þebu varð litið yfir öll hin