Viðar - 01.01.1939, Side 84

78
GUÐMUNDUR HJALTASON
[Viðar
eða íslendinga, hver sem í hlut átti,*) og hverjar sem af-
leiðingarnar kynnu að verða fyrir hann. Fyrstu fyrirlestr-
arnir hans eru líka af þeim toga spunnir. Þeir voru um
ísland og íslenzk efni, fluttir til að útrýma fáfræði manna
ytra, auka hróður íslands erlendis, og fá menn til að líta á
allt íslenzkt með meiri sanngirni og þekkingu en áður. Sem
dæmi um áhuga hans í þessum efnum, leyfi ég mér að
þenda á það sérstaka atvik, er hann í Svíþjóðarför sinni
haustið 1880, fór á fund dr. Arvid Ahnfelts til að benda
honum á, að hann í hinu mikla riti sínu, „Várldslitteratu-
rens historie", hefði að ófyrirsynju gengið fram hjá bók-
menntum síðari alda á íslandi, sem stæðu þó fyllilega jafn-
fætis mörgu, er tekið væri í ritið eða væri getið um í því.
Og svo er ástin á landinu sterk, að hann kvíðir sérstaklega
fyrir samvistarslitum við íslenzka náttúru, þegar kennslu-
starfið er þrotið og hann hverfur tii Noregs árið 1903. Hann
fann þá, að hann var orðinn henni svo „samvaxinn, að hún
yrði sér jafnkær, þótt hér á landi yrði fullt af Finnum.“ Og
í síðari för sinni til útlanda, langaði hann alltaf heim til
íslands, þrátt fyrir hinar ágætu viðtökur ytra. Það þarf
eigi annað en hann finni í Noregi blóm, sem óx líka á
melum á íslandi, þá greip löngunin hann sterkum tökum.
Hann sér í blóminu gamlan æskuvin frá ættjörðinni, sem
ber honum kveðju yfir hafið og minnir hann á ættlandið,
„þar hlæjandi fram af heiðarbrún, um hlíðina lindir
streyma“. Og þá dreymir hann heim og finnur það ósjálf-
rátt, að mesta lánið hans væri þó það, þegar til alls kæmi,
að fá að tala við íslenzkan æskulýð. Þangað stefnir þráin
bæði fyrr og síðar.
En samhliða ættjarðarástinni þróast hiá honum önnur
ást — til frænda og vina. Því var hann nærgætinn í kröfum
við móður sína og hugsunarsamur um hag hennar. Hálf-
*) í æfisögu sinni getur Guðmundur þess, að hann hafi komizt í
ónáð um tíma hjá Björnstjerne Björnson vegna þannig lagaðra
mótmæla. Þar var ekki ráðizt á garðinn, þar sem hann var lægstur.