Viðar - 01.01.1939, Page 113

Viðar]
JÖKULHLAUPIN ÚR HAGAVATNI
107
ugir menn þóttust þegar vita, að flóð þetta mundi stafa af
hlaupi úr Hagavatni. Hagavatn er við suðurjaðar Lang-
jökuls, skammt vestur af Jarlshettum. Fram úr jöklinum
skagar stór höfði, sem Hagafell heitir, að vatninu. Báðum
megin fellsins eru skriðjöklar. Vestan að vatninu liggur
jaðarinn á Lambahrauni, en það er stór hraundyngja af
sama tagi og Skjaldbreiður. Sunnan við vatnið er þunnur,
en allhár móbergskambur, sem heitir Fagradalsfjall. Austan
að vatninu stendur 20—30 m. hár jökulveggur. Það er brún-
in á skriðjöklinum austan Hagafells. Hann náði áður fyrr
að austuröxl Fagradalsfjalls og stíflaði þannig vatnið. Hafði
það þá ekki afrennsli utan það, sem seytlaði á allmörgum
stöðum í gegnum Fagradalsfjall. Má sjá far eftir slíkar
vatnsrásir, sem byrja í miðjum hlíðum, sunnan í fjallinu.
Jöklar eru allmiklum breytingum háðir vegna veðurfars.
í snjóþungum árum eða köldum árabilum vaxa þeir og
bólgna upp, en minnka að sama skapi, er betur árar. Þeir
eru því næsta ótryggir sem stífla. Þetta hefur komið í Ijós
við Hagavatn. Því að ef eystri skriðjökullinn þynnist mjög
og losnar frá öxlinni á Fagradalsfjalli, fær vatnið skyndi-
lega framrás um skarð í fjallshryggnum og steypist fram
af henni í 50—60 m. háum fossi, sem heitir Leynifoss. Þá
„hleypur" Hagavatn og getur gert lágsveitunum fram með
Tungufljóti og Hvítá illar búsifjar.
Það hafa orðið fjögur hlaup úr Hagavatni í manna
minnum, en ekki er fyllilega ljóst með hvaða hætti þau
hafa orðið nema tvö hin síðustu, 1929 og 1939. Hin hlaupin
urðu 1884 og 1902.
Fyrir hlaupið 1929 náði jökullinn að eystri öxl Fagra-
dalsfjalls og hékk fram af brúninni yfir Leynifossgljúfrið.
Sést þetta greinilega af nýlegri jökulöldu, sem þar hefur
orðið eftir neðarlega í hlíðinni, báðum megin farvegsins.
Að sjálfsögðu hefur nokkuð af vatni seytlað niður gljúfrið
og undan jökulbrúninni, en afrennsli úr vatninu hindrast
svo mikið, að vatnsborðið fór hækkandi.
Síðustu árin fyrir 1929 hefur jökullinn tekið að þynnast