Birtingur - 01.01.1962, Blaðsíða 38

nefna elztu hús kaupstaðarins fremst á
Skutulsfjarðareyri, er heilsteyptasta sam-
stæða húsa af elztu gerð sem uppi stend-
ur á íslandi í dag. Tvö þeirra eru sérstak-
lega athyglisverð. Hið fyrra er vöru-
skemma frá tíð einokunarkaupmanna, og
veit enginn aldur hennar með vissu. Hún
er af sömu gerð og Salthúsið á Þingeyri
nema miklu stærri og því sem næst í
upphaflegri mynd, einstætt hús í sinni
röð, einir 19 metrar á lengd, 10 metrar
á breidd og 7 metrar upp í burst, allt
plankabyggt og örugglega innflutt til-
höggvið frá Noregi. Hitt húsið er yngra,
frá upphafi fríhöndlunartímans og líklega
fyrsta kaupmannshús staðarins, sérlega
geðþekkt verk, listaverk liggur mér við
að segja, og án efa langfegursta hús sinn-
ar tegundar á íslandi. Það er plankabyggt
eins og hitt, en auk þess súðað. Að vísu
hafa ýmis skemmdarverk verið framin á
húsinu: jafnað hefur verið yfir brotin á
þaki þess, gluggum breytt, og kvistum og
viðbyggingum klúðrað við það, en samt
mætti auðveldlega koma því í uppruna-
legt horf. Að mínum dómi ber skilyrðis-
laust að varðveita þessi hús, og væri þá
hægt að mynda þarna eitt sérstæðasta og
virðulegasta byggðasafn hérlendis. Þar
liggur við heiður fsfirðinga og reyndar
okkar allra, að þessi hús verði ekki látin
grotna niður og eyðileggjast. I þessu
sambandi er skylt að geta þess, að sýslu-
maður Isfirðinga, Jóhann Gunnar Ólafs-
son hefur af framsýni og atorku dregið í
einn stað vísi að mjög góðu safni gam-
alla muna, sem mundi sóma sér vel í
þesum öldnu húsum eða í tengslum við
þau.
f Hæstakaupstað eru tvö hús nokkru
yngri en þau, sem getið hefur verið, en
mjög merkileg fyrir margra hluta sakir.
Sigfús Andrésson sagnfræðingur, sem er
að kynna sér verzlunarsögu íslands úti í
Kaupmannahöfn, fann ekki alls fyrir
löngu samtímateikningar af húsum þess-
um, og segir hann til um aldur þeirra og
sögu í ágætri grein í tímaritinu Frjáls
verzlun, desemberhefti 1961. Kemur á
daginn, að það voru engir aðrir en Björg-
vinjarkaupmenn sem reistu þau, en þeir
höfðu á árunum 1788—1792 hug á stór-
felldri verzlun og útgerð á íslandi. Vísa
ég þeim, sem vildu afla sér frekari upp-
lýsinga um þessi hús, á umrædda grein.
Fleira er merkilegra húsa á fsafriði,
þó að hér verði ekki getið að sinni. En
þá ósk ber ég fram í lok þessa máls við
ráðamenn kaupstaðarins, að þeir geri sér
grein fyrir hver menningarverðmæti þeir
hafa í umsjá sinni og hagi gerðum sínum
eftir því.
Súðavík er sérkennilegt kauptún, sem
heldur sínu fyrirstríðssniði. Húsin reist
af elskulegri tilviljun meðfram hlykkj-
óttri þorpsgötu, kaupmannshúsið, verzl-
unin, hjallar, þuri'abúðir, kálgarðar, tún-
skeklar, blóm, börn og lömb. Þannig opn-
ast hún fyrir þér hin sígilda þorpsgata úr
bókum Kiljans eða myndum Snorra Arin-
bjarnar, kannski með draslarabrag og
óestetísk, en áhrifin sem að þér streyma
eru ofar allri skilgreiningu: draumur eða
minning sem hefur samsamazt blóði þínu,
strit og stutt hamingja, þjáning og dauði,
hafið fyrir utan sérstök veröld sem ein-
ungis hefur snertingu við þá í landi um
32 Birtingur