Birtingur - 01.01.1962, Blaðsíða 68

í þessum kafla eru nokkrar samstillingar,
sem standa sig furðu vel, sumar byggðar
á beinni lýsingu eða frásögn: Hún greiðir
hár sitt, Frostaveturinn 1918, Bylur, Bið,
sem er þeirra heilsteyptust. Og hér birt-
ast meira að segja jafn fáséðir gripir og
þjóðfélagsljóð með lífsneista: Vorregn í
Njarðvíkum, Spænskt haustljóð, Stolt
þjóðanna.
Ráðlegast mun að taka ekki munninn
fyllri en orðið er, því skrifað stendur:
Löngu sögð orð skulu lifa/og snúast gegn
sínum munni. Fleira hefur flotið með í
ljóðmælum Guðbergs Bergssonar en brýnt
erindi átti á prent. En allt um það og
þrátt fyrir næstum gremjulega skap-
deyfð tekst honum með sínum hægláta
hætti að sannfæra lesandann um: að
hann er skáld.
Sigríður Björnsdóttir: Ljóð, teikningar.
Forlag ed, Reykjavík 1960.
Orðið er tjáningartæki skálda og rithöf-
unda, í þrengri merkingu: hið ritaða orð;
voldugt tæki, er óhætt að segja, í höndum
þess sem því kann að beita: þessar mein-
leysislegu bókstafasamstæður skrifaðar
eða prentaðar á pappír geta vakið hatur
og ást, hryggð og gleði, sundrað heilum
þjóðum eða þjappað þeim saman, orð
kveikja líf og orð geta drepið. Við flutn-
ing margfaldast tjáninga- og áhrifamögu-
leikar orðsins, það höfum við margsinnis
sannprófað öll í samræðum við aðra menn
eða þegar við hlustum á snjallan upplest-
ur. Þá opinberast leyndardómur: hvert
orð á sér mörg líf, ótal blæbrigði sem eru
auðheyrð en ósýnileg jafnvel með beztu
smásjá. Einhvern tíma orti ég að gamni
rnínu á segulband „Tilbrigði við hið
hræðilega orð jæja“. Jæja, spyr nú kannski
einhver: var það ekki fjarskalega erfitt?
Ojæja. En meðal annarra orða, hvað
merkja þessir fjórir bókstafir eiginlega:
jæja? Það fer algjörlega eftir því hvernig
orðið er sagt. Prentað á blað án sam-
liengis við önnur orð hefur það alls enga
merkingu, en ég komst að raun um við
fyrrnefnda tilraun, að merkingar þess í
töluðu máli nema mörgum tugum, þótt
ekkert annað orð fylgi því, og getur hver
og einn gengið úr skugga um það sjálfur.
Þessi þáttur málsins, merkingamunur
orða, setninga og málsgreina eftir áherzl-
um og öðrum framsagnarblæbrigðum,
liefur lítið sem ekki verið ræktur í skáld-
skap til þessa, enda óhægt um vik í prent-
uðu máli. En auðsæ er viðleitni skálda,
ekki sízt á vorum dögum, að þenja strengi
tungunnar til hins ýtrasta, og þess vegna
er síður en svo fráleitt, að á öld hinnar
miklu hljóðtækni muni nýting þeirra
möguleika orðsins, sem að hefur verið
vikið, færast í vöxt. Já, hver veit nema
vei’k næstu eða þarnæstu skáldakynslóðar
verði hljóm-Ijóðlist útgefin á segulbönd-
um, líkt og verk kínverskra skálda eru
mynd-ljóðlist, einatt vei’ulega háð letur-
myndunum? Skáld eru til alls vís.
Að svo mætlu bið ég kristna lesendur að
krossa sig í bak og fyrir, því nú kemur
það sem strembnara er en barnalegar
vangaveltur mínar. Víða um lönd eru
dirfskufullir náungar teknar að iðka íþrótt,
l>2 Birtingur