Birtingur - 01.01.1962, Blaðsíða 92

einmitt ótrauðir troðið þessa leið. En
þeim hefur aldrei tekizt það í þeirri merk-
ingu, er svo margur hefur fest í huga sér,
þeir hinir sömu snillingar vissu sem var,
að slíkt var ógerningur. Þeir urðu að
skapa sér sinn eigin heim, nýja náttúru,
nýja sýn í gegnum tækni sína liti og
form. Mér varð gengið um gjármótiv
Kjarvals í sumar. Ég sá htinn skyldleika
með myndum hans og gjám þessum. Hins
vegar hefur hann í krafti sköpunargleði
sinnar og innri litsýnar sannfært okkur
um, að svona hlyti Flosagjá að líta út.
Herbin hefur sagt: „Listamaður stend-
ur ekki utan við náttúruna, hann yfir-
gefur hana ekki eins og farið sé út úr
herbergi. Við erum náttúran, hiuti henn-
ar eða þeirrar heildar, sem við köllum
alheim." Slíkt á ekki eingöngu við um
listamenn og skáld, heldur um hvern og
einn, en verður ekki Ijóst fyrr en sá hinn
sami hefur vaknað til skilnings um and-
lega getu sína og greint, að það er einnig
heimur innra með honum, sízt ómerkari
en sá, sem hann sér hið ytra, án hug-
mynda eða geðblæs ekkert mannlegt mat
á hlutveruleikanum. Skynreyndir manns-
ins eru sá efniviður, er listamaðurinn
vinnur úr, og viðtakandinn skynjar verk-
ið á þeirra vegum.
Flestir ættu að geta verið sammála,
þegar hingað er komið sögu, en málið
vandast, þegar nútímalistamenn hefja
frásögu af skiptum við geðhrif sín og
beina þeim út í mótað efni. Hver sem
snert hefur mynddúk með pensli, hefur
komizt að raun um, að þar fæðist nýr
heimur alls óskyldur hinum sýnilega
hlutveruleik: menn hafa barizt öldum
saman við að koma hinum stóra sýnilega
heimi fyrir á litlum fleti, en sú leið er á
enda gengin og ný óvænt leið hefur opn-
azt, hið innra líf, hin innri nauðsyn. Um
leið hefur þessi nýja vakning opnað
mönnum sýn, nýja sýn á alheiminn, eins
og í frumbernsku mannsins, þegar hann
lagði í listum inn á þá braut, sem nú er
á enda.
Allir menn hafa sjón, en ekki geta allir
mótað sýn sína í efni fyrir því. Flestir
búa yfir einhverju innra lífi, eða hafa að
minnsta kosti möguleika á því, en samt
getur ekki hver sem er málað óhlutstæða
mynd. Ttil þess þarf eins og áður gáfur,
þekkingu og reynslu. Mér er minnisstætt,
hve sumir nemendur mínir komust í mik-
inn vanda gagnvart tómi myndflatarins,
þegar þeir í æði og spennu stukku frá
fyrirmyndinni og hugðust mála óhlut-
stæða mynd eins og ekkert væri. Það
ættu þeir að hafa í huga, er þrástagast á
því, að þetta sé nú ekki mikill vandi. Þeim
er ávallt vandi á höndum, sem skapa vilja
list. Slíkt er þrekraun og hefur ekki
breytzt og getur ekki breytzt, því að góð
list er mælikvarði á andlegt líf og þroska,
og slíkt taka menn ekki upp úr götu-
ræsum.
Stundum finnst mér, að flugmenn og
guðspekingar ættu allra manna bezt að
skilja nútímalist. Hvers vegna? Þeir eru
formerki fyrir tveim meginþáttum henn-
ar: innri þekkingu og nýrri sýn. Þeir sem
fljúga oft geta ekki komizt hjá því að sjá
jörðina, náttúruna, birtast í nýu ljósi. Til
dæmis leysast hin lærðu örnefni upp,
Esjan eða Ármannsfell, Baula eða Skjald-
breið breytast í munsturflekk í geysi-
86 Birtingur