Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Side 88

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 201388
lýÐræÐismenntUn – virKir nemendUr
stofunni. Einkenni góðs samræðusamfélags er ákveðin umhyggja, að sýna sjálfum sér
og öðrum virðingu. Þar ríkir skapandi hugsun þar sem tekin eru dæmi og ný sjónar-
horn sett fram. Samvinna er höfð að leiðarljósi, allir fá að tala og allir hlusta og gagn-
rýnin hugsun ríkir. Ólafur Páll og Þóra Björg taka það fram að kennarinn þurfi að setja
sig í nýjar stellingar, komast út úr miðlunarhlutverki sínu og vera reiðubúinn að læra
með nemendum sínum og treysta þeim til að beita eigin dómgreind. Áhugi nemenda,
spurningar þeirra og þekkingarleit á að stýra námi nemendanna (sjá 4. kafla, bls. 15).
MannréttinDi Í sKólastarfi
Hugtakið mannréttindi hefur varla komið fyrir í íslenskum lögum um skóla eða í aðal-
námskrám leik-, grunn- og framhaldsskóla ólíkt flestum löndum þar sem áhersla er
á lýðræðisuppeldi í skólum. Í ljósi þessarar staðreyndar velta höfundar upp þeim
spurningum hvort nauðsynlegt sé að lýðræði og mannréttindi fari saman, hvert hlut-
verk mannréttinda sé í lýðræðissamfélagi og hvort mannréttindi eigi sérstakt erindi í
skólastarf. Erfitt er að hugsa sér lýðræðislegt samfélag sem ekki virðir mannréttindi.
Ólafur Páll og Þóra Björg benda á að mannréttindi og lýðræði þurfi ekki endilega að
fara saman þar sem til eru aðrar samfélagsgerðir en lýðræðissamfélög þar sem mann-
réttindi eru virt (sjá 5. kafla, bls. 17–18). Mannréttindi hljóti þó að eiga erindi inn í
skólastarf þar sem mannréttindi séu eitt af því fjölmarga sem fólk þurfi að þekkja til að
geta skilið heiminn í kringum sig og verið meðvitað um sína eigin afstöðu og annarra.
En þau segja líka að þessu væri hægt að svara neitandi og segja að skólastarf á Íslandi
þurfi ekki og eigi ekki að snúast um mannréttindi þar sem skólar eigi að stuðla að
menntun og velferð nemenda. Einnig tengist mannréttindi gjarnan pólitískum málum
og það sé ekki hlutverk skólanna að taka þátt í pólitískri umræðu.
Mikilvægt er að mannréttindaþættinum sé haldið inni í skólakerfinu. Með hnatt-
væðingunni og aukinni fjölmenningu verður skólakerfið að taka þátt í að sinna fræðslu
um mannréttindamál. Það þarf að upplýsa börn og ungmenni um grundvallarmann-
réttindi allra, til að mynda með fræðslu um Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Til
að geta sett sig inn í umræðu um mannréttindabrot sem framin eru víða um heim
og afleiðingar þeirra þarf fólk að vita hvað mannréttindi eru. Einnig er mikilvægt að
þekkja til mannréttinda til að geta tekið þátt í umræðu um skyldur og ábyrgð stjórn-
valda.
lýÐrÆÐisMEnntUn
Lýðræðisuppeldi og lýðræðismenntun snýst um að virkja nemendur. Að manneskjan
finni að hún er gerandi í eigin lífi, hún geti haft skoðanir og að á hana sé hlustað.
Höfundar velta fyrir sér frestunarhlutverki framhaldsskólanna í þessu samhengi: Að
vera í skóla til að fylla upp í lausan tíma án þess að námið hafi tilgang. Vitnað er í orð
Rudolfs Steiner (1985) sem sagði að menn ættu ekki að spyrja hvað manneskja þurfi
að vita og vera fær um að gera fyrir þjóðfélagið heldur yfir hvaða hæfileikum hver
manneskja búi og hvernig hún geti þróað þá. Þá fyrst geti komandi kynslóðir fært