Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Side 109

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 2013 109
Kristian gUttesen
31) og fjölgreindakenningu Gardners (KHS, 2010, bls. 33). Um síðara atriðið hefur
Ármann Halldórsson einnig fjallað út frá gildi sókratískrar samræðu (Ármann Hall-
dórsson, 2011). Kristín leggur áherslu á að kennsla sem tekur mið af fyrrgreindum
kenningum sé kjörin til að mæta nemendum á þeirra eigin forsendum (KHS, 2010,
bls. 32–34) og þroskaferli nemandans sýni sig í því hugmyndaflæði sem heimspekileg
aðferð býður upp á.
KEnnsla
Kröfurnar sem gerðar eru í hæfniþrepi 1 ganga út frá og miðast við dauða þekkingu.
Í hæfniþrepum 2 og 3 eru beinlínis gerðar kröfur sem miða má við lifandi þekkingu
– og þess vegna þarf að beita lifandi kennslu. Sameiginlegu þræðirnir sem ég tala um
birtast í grunnþáttum menntunar. Þeir bjóða upp á (en eru ekki trygging fyrir) lifandi
kennslu.
Ég tel að það sé kennslan en ekki kennsluefnið sem sker úr um hvort námið skili
nemendum á næstu hæfniþrep, en þar er ætlast til að færni nemenda á hæfnisvið-
unum þremur verði æ meiri og að þeir sýni sjálfstæðari vinnubrögð. Þetta er í raun
skrefið sem kennarinn hjálpar nemendum að stíga úr umhverfi dauðrar þekkingar
yfir í hið lifandi rými.
Páll Skúlason prófessor svaraði í margnefndum fyrirlestri sínum spurningunni
„Hvað er heimspekikennsla?“ á þann veg að fyrst yrði að svara spurningunni „Hvað
er heimspeki?“ og síðan að svara spurningunni „Hvað er kennsla?“ út frá því svari
(Páll Skúlason, í prentun). Svarið við spurningunni „Hvað er heimspeki?“ gat annað-
hvort haft útgangspunkt í ástundun náttúrulegrar heimspeki eða í nokkurs konar
mælskufræðum. Ástundaði maður hið síðara væri maður ef til vill kunnáttumaður en
ekki sannleiksleitandi. Væri maður af fyrri gerðinni leitaðist maður við að lifa þá heim-
speki sem maður ástundaði. Hin náttúrulega heimspeki væri því í ákveðnum skilningi
réttnefnd heimspeki. Sönn heimspekikennsla væri þá fólgin í að lifa þá heimspeki sem
maður ástundar og kenna þá heimspekilegu hugsun (gagnrýna, skapandi, sjálfstæða)
sem maður lifir. Með öðrum orðum, að kenna sjálfan sig – með samþættingu dauðrar
og lifandi þekkingar. Ég nota orðalagið að lifa heimspeki með sama hætti og þegar við
segjum að kennari kenni í ljósi starfskenningar sinnar.
Þessi kenning tekur mið af skiptingu hugsunarinnar í þrjá þætti og kallast á við
grunnhugtök og sögulegan uppruna heimspekinnar sem fræðigreinar, sem og við
þá framsetningu sem reifuð hefur verið hér um hlut hinna þriggja upphafsmanna
vestrænnar heimspeki í þeirri aðgreiningu sem felst í gagnrýninni, skapandi og sjálf-
stæðri hugsun, og hvernig sú aðgreining rímar við kröfur hæfniþrepanna í greinahluta
Aðalnámskrár framhaldsskóla og þá námsþróun sem þau kveða á um. Ég hef tengt alla
umfjöllun við hugmynd mína um þekkingu sem lifandi eða dauða, og þá tilgátu að
einnig sé hægt að tala um lifandi og dauða kennslu. Ég held því ekki fram að dauð
þekking sé einskisverð, heldur sé hún beinlínis nauðsynleg og komi á undan lifandi
þekkingu. Það þýðir samt ekki að lifandi þekking gæti aldrei birst sjálfsprottin, og ég
set þann fyrirvara hér fram sem eftirþanka. Vel má ímynda sér að í veraldarsögunni