Læknablaðið - 15.09.2000, Blaðsíða 13

FRÆÐIGREINAR / LÍFFÆRAFLUTNINGAR
Grundvallaratriði í meðferð líffæraþega
Runólfur Pálsson Ágrip
ENGLISH SUMMARY
Frá nýrnadeild og
lyflækningadeild Landspítala
Hringbraut, 101 Reykjavík.
Fyrirspurnir, bréfaskipti:
Runólfur Pálsson nýrnadeild
Landspítala Hringbraut,
101 Reykjavík. Sími: 560
1000/1618; bréfasími: 560
1287; netfang: runolfur@rsp.is
Lykilorð: líffœraflutningar,
höfnun, ónœmisbœling.
Á síðustu 40 árum hafa orðið miklar framfarir á sviði
líffæraflutninga sem nú eru viðurkennd meðferð við
lokastigssjúkdómi í hjarta, lifur, lungum og nýrum og
við sykursýki. Stóraukinn skilningur á ónæmissvörun
við ósamgena græðlingum hefur leitt til fjölbreyttari
möguleika í ónæmisbælandi lyfjameðferð. Mestum
straumhvörfum olli þó uppgötvun ónæmisbælandi
lyfsins cýklósporíns sem farið var að nota við
meðferð sjúklinga í upphafi níunda áratugarins.
Skammtíma lifun ígræddra líffæra er nú mjög góð en
hægfara tap græðlinga af völdum langvinnrar
höfnunar er eitt stærsta vandamálið í dag.
Margvíslegir fylgikvillar geta hrjáð líffæraþega og
tengjast þeir flestir ónæmisbælandi lyfjameðferð.
Meðal þeirra eru lífshættulegar sýkingar og krabba-
mein. Fjallað er um helstu atriði sem lúta að lang-
tímameðferð líffæraþega.
Inngangur
Á síðustu 40 árum hafa líffæraflutningar breyst frá
því að vera tilraunameðferð þar sem nær eingöngu
var um að ræða nýraígræðslur, yfir í að vera viður-
kennd meðferð við sjúkdómi á lokastigi í hjarta,
lifur, lungum og nýrum, og við sykursýki. Það var
uppgötvun á hlutverki ónæmiskerfisins í höfnun
ígræddra líffæra og tilkoma ónæmisbælandi lyfja sem
gerði líffæraflutninga mögulega. Þeim áfanga var náð
í upphafi sjöunda áratugarins með tilkomu
azatíópríns sem var notað ásamt barksterum til að
fyrirbyggja höfnun ígræddra nýrna (1). Þróun
annarra líffæraflutninga hefur verið hægari en
árangur þeirra hefur batnað mjög á undanförnum
árum með betra vali og undirbúningi sjúklinga ásamt
framförum í skurðtækni og gjörgæslumeðferð.
Mestum straumhvörfum olli uppgötvun ónæmis-
bælandi lyfsins cýklósporíns sem komst í almenna
notkun í upphafi níunda áratugarins (2,3). Líffæra-
flutningar eru þó engan veginn fullkomin lækning því
hinu nýja líffæri fylgja margvísleg vandamál sem geta
verið lífshættuleg. Flest tengjast þau ónæmisbælandi
meðferð sem líffæraþegum er nauðsynleg. Má þannig
segja að skipt hafi verið um sjúkdóm hjá þessum
sjúklingum. Hér á eftir verður fjallað um helstu atriði
sem snerta langtímameðferð líffæraþega.
Val og undirbúningur væntanlegs líffæraþega
Meðferð líffæraþega hefst í raun með undirbúningi
Pálsson R
Key issues concerning long-term management of
transplant recipients
Læknablaðið 2000; 86: 557-65
During the past 40 years, solid-organ transplantation has
evolved into a routine clinical procedure for the
management of end-stage heart, kidney, liver and lung
disease as well as diabetes mellitus. This has mainly been
accomplished through advances in understanding the
molecular mechanisms involved in the rejection of
allografts which has led to major improvements in
immunosuppressive therapy. The discovery of the
immunosuppressive drug cyclosporine which came into
clinical use in the early eighties, revolutionized the field of
transplantation. The short-term survival of allografts is now
excellent but relentless loss of grafts over time due to
chronic rejection remains a major problem. A number of
complications can affect transplant recipients, most of
which result from intensive immunosuppressive treatment.
Among those are life-threatening infections and
malignancies. The key issues concerning long-term
management of transplant recipients are discussed.
Key words: organ transplantation, rejection,
immunosuppression.
Correspondence: Runólfur Pálsson. E-mail:
runoifur@rsp.is
fyrir ígræðslu. Mikilvægt er að vanda vel val á
líffæraþegum því margir þættir geta haft áhrif á
hvernig þeim farnast. Þróaðar hafa verið leið-
beiningar þar að lútandi. Útiloka þarf langvinna
sjúkdóma í öðrum líffærum sem takmarka lífshorfur.
Stundum er þó brugðið á það ráð að græða fleiri en
eitt líffæri í sama sjúkling, til dæmis hjarta og lungu
eða hjarta og nýra. Sjúklinga með sögu um
kransæðasjúkdóm eða verulega áhættuþætti hjarta-
og æðasjúkdóma, þarf að meta gaumgæfilega, jafnvel
með kransæðamyndatöku. Sérstaklega á þetta við
um sjúklinga með sykursýki. Ef umtalsverður
kransæðasjúkdómur er til staðar sem krefst aðgerðar,
er mikilvægt að framkvæma hana áður en ígræðslan
fer fram. Nauðsynlegt er að útiloka sýkingar sem
geta verið frábendingar gegn ígræðslu, til dæmis
berkla og alnæmi. Þegar saga er um krabbamein er
Læknablaðið 2000/86 557