Læknablaðið - 15.09.2000, Blaðsíða 9

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
Runólfur Pálsson1
Sigurður Ólafsson2
Höfundar eru 'sérfræöingur í
lyflækningum og
nýrnasjúkdómum á
lyflækningadeild Landspítala
Hringbraut, 2sérfræðingur í
lyflækningum og
meltingarsjúkdómum á
lyflækningadeild Landspítala
Fossvogi.
Líffæraflutningar
Miklvœgur þáttur í íslenskri heilbrigðisþjónustu
ÞETTA HEFTI LÆKNABLAÐSINS ER AÐ MESTU LEYTI
helgað líffæraflutningum. Á árlegu fræðsluþingi
Læknafélags Islands í janúar síðastliðnum var haldið
málþing um líffæraflulninga. Líffæraflutningar, sem
eru vaxandi þáttur í heilbrigðisþjónustunni, hafa
hlotið fremur litla umfjöllun á síðum Læknablaðsins
var því ákveðið að birta í blaðinu greinar sem byggja
á erindum sem voru flutt á málþinginu (1-6). Til við-
bótar var ákveðið að hafa umfjöllun um beinmergs-
ígræðslur (7).
Rúm 40 ár eru síðan tilraunir með flutning Iíffæra
úr einum einstaklingi til annars fóru að skila árangri.
Framan af voru það einkum nýraígræðslur sem
heppnuðust vel en árangur af ígræðslu annarra
líffæra var slakur og margir sjúklingar létust skömmu
eftir aðgerð. Síðan hafa orðið stöðugar framfarir og
líffæraflutningar eru nú viðurkennd meðferð við
sjúkdómum á lokastigi í hjarta, lifur, lungum og
nýrum og við sykursýki (8). Garnaígræðslur hafa
verið á tilraunastigi en árangur þeirra hefur batnað
mikið á undanförnum árum. Þá hafa beinmergs-
flutningar áunnið sér sess við meðferð ýmissa
blóðsjúkdóma. Beinmergsflutningar hafa nokkra
sérstöðu í samanburði við aðra líffæraflutninga
(solid-organ transplantation) bæði hvað varðar öflun
vefja til ígræðslu og vandamál þegans. Það er einkum
tvennt sem hefur gert líffæraígræðslur að raunhæfum
möguleika við meðferð sjúkdóma. í fyrsta lagi eru
það framfarir í ónæmisbælandi lyfjameðferð og þá
sérstaklega tilkoma cýklósporíns um 1980. í öðru lagi
hafa framfarir í skurðtækni, gjörgæslu og meðferð
sýkinga bætt horfur líffæraþega.
Höfuðvandamálin sem lúta að líffæraflutningum
eru skortur á líffærum til ígræðslu og tap á græð-
lingum vegna langvinnrar höfnunar. Framboð á
líffærum hefur ekki haldist í hendur við hina
sívaxandi eftirspurn og æ fleiri sjúklingar deyja á
biðlistum eftir nýju líffæri. Þá eru alvarlegir
fylgikvillar ónæmisbælandi meðferðar verulegt
vandamál, einkum sýkingar og krabbamein. Vísinda-
rannsóknir víða um heim beinast að því að leysa þessi
vandamál og eru spennandi tímar framundan. Fjöl-
mörg ný ónæmisbælandi lyf hafa litið dagsins ljós og
standa nú yfir tilraunir með þau. Leitin að hinu
fullkomna ónæmisbælandi lyfi heldur áfram en slíkt
lyf kæmi í veg fyrir svörun ónæmiskerfisins við
ígræddu líffæri án þess að hafa áhrif á svörun þess við
öðrum ónæmisvökum, svo sem örverum og
krabbameinsfrumum. Endanlegt markmið er að
finna leiðir til að framkalla þol (tolerance) gagnvart
ígræddum líffærum sem gerir ónæmisbælingu óþarfa
(9). Til að mæta skorti á líffærum beinast rannsóknir
að notkun líffæra úr öðrum dýrategundum til
ígræðslu í menn og eru það einkum líffæri úr svínum
sem virðast hentug. Kröftug ónæmissvörun gegn
slíkum líffærum gera þessa leið í meðferð sjúklinga
enn sem komið er ófæra (10).
Fjölmargir Islendingar hafa á undanförnum árum
gengist undir líffæraígræðslu. Sökum fámennis á ís-
landi og skorts á sérhæfingu hafa þessar aðgerðir
farið fram erlendis. Aðgerðirnar hafa verið fram-
kvæmdar á stofnunum í nokkrum löndum en árið
1996 var gerður samningur um að öllum líffæra-
ígræðslum fyrir Islendinga yrði sinnt á Ríkis-
spítalanum í Kaupmannahöfn. Undirbúningur fyrir
ígræðslu ásamt eftirliti og meðferð þessara ein-
staklinga að lokinni aðgerð hefur að mestu leyti verið
í höndum íslenskra Iækna. íslendingar hafa aðgang
að líffærum úr sameiginlegum líffærabanka á
Norðurlöndum (Scandiatransplant) og frá setningu
laga um skilgreiningu dauða árið 1991 hafa
Islendingar jafnframt gefið Iíffæri í þennan banka.
Þegar málefni líffæraflutninga hér á landi eru
skoðuð blasa við nokkur vandamál. Sökum fámennis
er um tiltölulega fáa sjúklinga að ræða nema ef til vill
nýraþega og því getur verið erfitt að halda við
sérhæfðri þekkingu í meðferð þeirra. Á vegum Heil-
brigðisráðuneytisins er starfandi nefnd sem hefur
eftirlit með framkvæmd samninga við erlendar stofn-
anir. Hins vegar er engin vel skilgreind eining innan
sjúkrahúsanna sem sinnir þessum sjúklingum heldur
er meðferð í höndum einstakra lækna án skipu-
lagðrar samvinnu. Þó hefur ríkt samvinna milli
nýrnasérfræðinga á Landspítala, en nýru eru í
miklum meirihluta ígræddra líffæra hér eins og
annars staðar. Teymisvinna er nauðsynleg í meðferð
líffæraþega enda koma að henni sérfræðingar í
ýmsum greinum læknisfræðinnar ásamt öðrum
fagaðilum. Góður árangur byggist meðal annars á
öflugu samstarfi þessara aðila. Stofnuð hefur verið á
Landspítala göngudeild líffæraþega en hún hefur
ekki komist nægilega vel af stað meðal annars vegna
aðstöðuleysis og skorts á skilgreiningu verksviðs en
ekki síst vegna þess að enginn læknir hefur veitt
henni forstöðu. Loks er það skoðun undirritaðra að
samvinna og upplýsingaflæði milli ígræðslustofnunar
og þeirra lækna sem annast sjúklingana á íslandi hafi
ekki verið eins og best verður á kosið undanfarin ár.
íslenski líffæraflutningahópurinn var stofnaður að
frumkvæði nokkurra áhugamanna á síðasta ári. Þessi
hópur er hugsaður sem sameiginlegur vettvangur
þeirra fagaðila sem sinna líffæraþegum. Markmið
Læknablaðið 2000/86 553