Læknablaðið - 15.09.2000, Blaðsíða 51

FRÆÐIGREINAR / LÍFFÆRAFLUTNINGAR
Mergskipti
Igrœðsla blóðmyndandi stofnfrumna
Sigrún E.Þ.
Reykdal
Frá blóöfræðideild
Landspítala Hringbraut.
Fyrirspurnir, bréfaskipti:
Sigrún E.Þ. Reykdal
blóöfræðideild Landspítala
Hringbraut, 101 Reykjavík.
Sími: 560 1844; bréfasími:
560 1810; netfang:
sigrunre@rsp.is
Lykilorö: mergskipti, tegund
gjafa, stofnfrumur, ábendingar,
ónœmisröskun.
Ágrip
Allra síðustu áratugi hefur orðið mikil aukning á
fjölda mergskipta en árlega fara mörg þúsund
sjúklingar í slíka meðferð. f dag eru mergskipti
framkvæmd fyrr í sjúkdómsferlinu heldur en
tíðkaðist í byrjun og hefur það leitt til bætts árangurs
meðferðar. Illkynja blóð- og eitilfrumusjúkdómar
eru algengustu ábendingar í dag. Helstu
sjúkdómaflokkarnir eru hvítblæði, bæði brátt og
Iangvinnt, eitilfrumukrabbamein (Non-Hodgkin's
lymphoma og Hodgkin's disease), mergfrumuæxli
(multiple myeloma) og meðfæddar ónæmistruflanir.
Oftast er merggjafinn systkini sjúklings en á síðustu
árum hafa alþjóðlegar gjafaskrár gegnt vaxandi
hlutverki í leit að gjafa. Tegund vefjaflokkasamræmis
milli þega og gjafa er helsti áhættuþáttur fyrir
ónæmisröskun sem enn í dag er meginorsök alvar-
legra veikinda og dauðsfalla við ígræðslumeðferðina.
Höfnun græðlings er mjög sjaldgæf þegar um full-
komið vefjaflokkasamræmi er að ræða. Heildarlifun
er einnig háð fjölmörgum öðrum þáttum, svo sem
sjúkdómsgreiningu, aldri og framgangi sjúkdómsins.
Síðustu ár hafa að meðaltali fjórir íslendingar farið í
mergskipti árlega en öll mergskipti hafa farið fram
erlendis. Abendingar eru svipaðar og í öðrum
Evrópulöndum.
Inngangur
Notkun beinmergs í lækningaskyni var fyrst lýst 1891
og var mergurinn gefinn til inntöku við meðferð
mergbilunar en mergur var fyrst gefinn í æð 1939 (1).
Rannsóknir sem hófust 1949 á áhrifum geislunar á
blóðmyndun í nagdýrum marka upphaf nútíma
stofnfrumuflutninga (2). Upp úr 1950 hófust fyrstu
tilraunir til mergskipta hjá mönnum en nær öll
mergskipti á þessum tíma mistókust, nema þegar
eineggja tvíburar áttu í hlut. Uppgötvun á fyrstu
vefjaflokkasameindum mannsins (human leukocyte
antigens, HLA) 1958 lagði síðan grundvöllinn að
framförum næstu áratuga. Árið 1968 voru
framkvæmd fyrstu velheppnuðu mergskiptin milli
systkina hjá þremur einstaklingum með
ónæmistruflun og eru þeir allir við góða heilsu í dag
(2). Undir forystu frumkvöðulsins E. Donnall
Thomas, sem hlaut Nóbelsverðlaun í læknisfræði árið
1990, hóf Seattle hópurinn að framkvæma mergskipti
árið 1969 hjá sjúklingum með illkynja blóðsjúkdóma.
Árið 1977 voru birtar niðurstöður um árangur
ENGLISH SUMMARY
Reykdal SEÞ
Bone marrow transplantations
Læknablaðið 2000; 86: 593-9
For the last few decades there has been a major increase
in the number of allogeneic bone marrow transplantations
and every year several thousand transplants are
performed. In the early days of transplantation the
treatment was performed only in terminally ill patients but
now transplantation is carried out early in the course of the
disease with greatly improved results. The most common
indications for treatment today include acute and chronic
leukemia, Non-Hodgkin's lymphoma, Hodgkin's disease,
multiple myeloma and congenital immune deficiencies.
Sibling donors are the most common source of stem cells
for transplantation but in recent years international donor
registries have played an increasing role. Degree of HLA
disparity between donor and recipient is the main risk
factor for Graft versus Host disease which is still the major
cause of morbidity and mortality after transplantation.
Graft rejection is very rare when there is complete HLA
match between the donor and recipient. Overall survival is
also dependent on several other factors including disease
stage at time of transplantation, age and disease
categories. For the last few years an average of four
lcelandic patients have received bone marrow
transplantation each year and indicatioons are similar to
other European countries.
Key words: allogeneic bone marrow transplantation,
donor type, stem cells, indications, Graft versus Host
disease.
Correspondence: Sigrún E.Þ. Reykdal. E-mail:
sigrunre@rsp.is
meðferðar hjá 100 sjúklingum með hvítblæði á
lokastigi sem fengið höfðu merg frá systkini úr
sambærilegum vefjaflokki. Af 100 einstaklingum
voru 17 lifandi einu til þremur árum eftir mergskiptin
og átta af þessum 17 einstaklingum eru við góða
heilsu í dag (2,3).
Flutningi á blóðmyndandi stofnfrumum er skipt í
tvo meginflokka: Annars vegar er um að ræða
mergskipti (allogeneic bone marrow transplantation)
þar sem stofnfrumur úr merg eða blóði frá gjafa með
sambærilega vefjaflokka eru græddar í sjúkling. Hitt
meðferðarformið er eigin stofnfrumuígræðsla
(autologous stem cell transplantation), sem einnig
má kalla háskammtalyfjameðferð með stofnfrumu-
Læknablaðið 2000/86 593