Læknablaðið - 15.09.2000, Blaðsíða 77

Árni Björnsson
skrifar
tæpitungulaust
UMRÆÐA & FRÉTTIR / TÆPITUNGULAUST
Hugleiðingar um gæðastjórnun
Gæði eru afstætt hugtak sem erfitt er að
leggja venjulega mælikvarða á og niðurstöðurnar
geta verið mismunandi eftir því hver er að mæla og
hvað er verið að mæla. Menn reyna að leggja
gæðamat á hugtök, jafnvel hugtök sem ekki eru
sérlega vel skilgreind. Eitt af þessum hugtökum er
stjórnun, sem oft er jafn illskilgreinanleg og hug-
takið gæði. Þegar torgreinanlegum hugtökum er
blandað saman verður útkoman oftast óljóst bull.
Það er vinsælt viðfangsefni þeirra sem ekki ráða
við verkefni sín að upphefja þau með því að sveipa
þau þoku einshvers konar dulúðar, oftast í formi
óljósra hugtaka. Eitt slíkt hugtak er gæðastjórnun
sem tröllriðið hefur stjórnendum í heilbrigðis-
kerfinu og hugsanlega víðar í stjórnkerfinu síðasta
áratug.
I upphafi gæðastjórnunarvakningarinnar gekk
sá sem þetta ritar, þá formaður læknaráðs Land-
spítalans, ásamt þáverandi forstjóra Ríkisspítal-
anna á fund forstjóra Eimskipafélags íslands til að
fræðast um það hvernig hann stjórnaði fyrirtæki
sínu. Eimskipafélagið var og er enn eitt af stærstu
fyrirtækjum landsins og hefur haft á sér orð fyrir
að vera vel stjórnað, meðal annars hefur það
skilað eigendum sínum nokkuð árvissum arði.
Hið sama var tæpast hægt að segja um fyrirtækið
Ríkisspítalar. Það var og er rekið með stöðugt
vaxandi halla, sem leggst þyngra og þyngra á
þreyttar herðar fjármála- og heilbrigðisráðherra
landsins og hvað stjórnunina varðar getur á
stundum verið erfitt að átta sig á því hver stjórnar
hverju og hverjum.
Á þessum fundi sannfærðist höfundurinn um
það að fyrirtæki og fyrirtæki er ekki eitt og hið
sama og að stjórnun og stjórnun eiga ekkert
sameiginlegt nema nafnið svo og að stjórnun,
hverju sem stjórnað er, er annaðhvort góð eða
vond og skiptir þá mestu máli að stjórnendurnir
viti hverju þeir eru að stjórna og hvert sé
markmiðið með stjórnuninni. Það er aðal góðrar
stjórnunar og feluský eins og gæði breyta þar engu
um. Minningin um þennan fund varð tilefni
þessarar greinar vegna þess að þáttaskil eru nú í
báðum fyrirtækjunum og það er fróðlegt að skoða
hvernig ráðamen fyrirtækjanna hafa brugðist við
þessum þáttaskilum ef af því mætti draga einhvern
lærdóm.
Á liðnu vori voru tvö stærstu fyrirtæki landsins
í heilbrigðisþjónustu sameinuð og heita nú löngu
og óþjálu nafni Landspítali íslands háskóla-
sjúkrahús í Fossvogi og/eða við Hringbraut. Um
réttmæti þessar aðgerðar er deilt og verður deilt
um ókomin ár. Hún verður, að minnsta kosti ekki
réttlætt með hinu margtuggna hugtaki „frjáls sam-
keppni“, sem stærsti stjórnmálaflokkur landsins
og ráðandi stjórnarflokkur, telur sitt evangelium.
En skoðum „fyrirtækin“ aðeins nánar. Annars
vegar var fyrirtæki sem hefur það hlutverk að
stunda flutningastarfsemi og viðskipti sem henni
tengjast. Forstjórinn var sérfræðingur um slíka
starfsemi og hafði við hlið sér aðra sérfræðinga
tengda starfseminni. Hlutverk forstjórans er að
reka fyrirtækið með því markmiði að veita
viðskiptavinum viðunandi þjónustu og skila
eigendunum viðunandi arði. í skjóli sérþekkingar
sinnar og samstarfmanna getur hann valið starfs-
menn og hann hefur líka vald og þekkingu til að
reka þá eða færa til innan fyrirtækisins eftir
þörfum. Auk þessa getur hann lagt niður eða
dregið úr starfsemi sem ekki skilar viðunandi arði.
Hins vegar var „fyrirtæki", sem hefur að mark-
miði að veita sjúkum og særðum mjög sérhæfða
þjónustu . Þjónustu sem þjóðfélagið er skyldugt til,
lögum samkvæmt að veita þegnum sínum, eftir
þörfum, (þetta var áður en kostnaðarvitundin var
innleidd sem þáttur í heilbrigðisþjónustunni) og
ber ekki að skila öðrum arði en betra lífi fyrir
einstaklinginn. Forstjóri þessa „fyrirtækis“ þá var
verkfræðingur, sem hafði að vísu aflað sér
þekkingar á rekstri sjúkrastofnana en þekkti ekki
sjúklinga og vissi ekkert um læknisfræði. Hann var
því algerlega háður ráðleggingum starfsmanna
„fyrirtækisins“ um stjórnun annarra þátta starf-
seminnar en þeirra sem lutu að fjárhagslegum
rekstri, og þó ekki því yfirmaður hans um þann
þátt var heilbrigðisráðherra, og yfir honum
fjármálaráðherra sem hvorugur hafði snefil af
þekkingu á rekstri „fyrirtækisins".
Sú kenning að læknar geti ekki stjórnað
sjúkrastofnunum er nú orðin nokkurra áratuga
gömul. Höfundur hefur aldrei fundið frambærileg
rök fyrir kenningunni og fundist hún álíka gáfuleg
og að verkfræðingar ættu ekki að stjórna vegagerð
eða byggingaframkvæmdum eða kennaramennt-
aðir menn skólum. Sök okkar læknanna liggur í
því að alltof margir hafa trúað kenningunni og
fyrir bragðið er stjórn heilbrigðiskerfisins ormétin
af valdafíklum með litla eða enga þekkingu á
lækningum eða læknisfræði.
Frh. á nœstu síðu
Læknablaðið 2000/86 615