Morgunblaðið - 27.04.1975, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. APRlL 1975
25
Aðhjálpa til að lifa
EINS og oft áður er Skírnir
1974 allmikil bók með fjöl-
breyttu lestrarefni. En "það er
síður en svo að Skírnir sé veru-
leg úttekt á því, sem er að ger-
ast í íslenskum bókmenntum og
fræðum þrátt fyrir góða við-
leitni ritstjórans Ölafs Jónsson-
ar til að færa út landamærin.
Helst mætti finna að þvi að
Skírnir sé um of háður Háskól-
anum, greinarhöfundarnir eru
flestir tengdir Háskólanum, en
minna er um að leitað sé út
fyrir hinar akademísku raðir.
Skírnir á að vísu að vera vett-
vangur fræðimanna um fslensk-
ar bókmenntir og sögu, en ekki
held ég að hann tapaði á því að
reyna stöku sinnum að ná út
fyrir hinn hefðbundna ramma.
Sömu greinarhöfundarnir, lík
viðfangsefni, ganga aftur á
blöðum Skirnis. Fátt kemur á
óvart. Ritstjórinn á hér við
vanda að glíma vegna þess hve
ritinu er sniðinn þröngur stakk-
ur, en þvi verður ekki neitað,
eins og fyrr var nefnt, að hann
virðist hafa fullan hug á því að
gera ritið þátttakanda í lifandi
umræðu.
Með því athyglisverðasta i
Skírni að þessu sinni eru rit-
dómar um Norræn ljóð
1939—1969 i þýðingu Hannesar
Sigfússonar (Heimskringla
1972). Nokkrir menntamenn
frá Norðurlöndum segja álit
sitt á bókinni: Peter Rasmussen
frá Danmörku, Ingemar
Svantesson frá Sviþjóð, Inge-
borg Donali frá Noregi og Maj-
Lis Holmberg frá Finnlandi.
Auk ýmissa athugasemda um
þýðingar Hannesar Sigfússonar
tekst þessu fólki að draga upp
myndir af stöðu ljóðlistar á
Norðurlöndum, oft með
skemmtiiegum hætti og stund-
um af töluverðri skarpskyggni,
til dæmis Peter Rasmussen,
sem segir okkur frá ljóðlist,
sem við ættum að þekkja, en
erum þvi miður heldur illa að
okkur i.
Þaó eru skrif eins og þessi,
sem vekja áhuga á Skirni og
svipta burt hinum fræðilega
drunga, sem stundum íþyngir
ritinu. Annað efni, sem vekur
forvitni, eru þrjár grein-
ar um verk Gunnars Gunn-
arssonar. Þorleifur Hauksson
nefnir sina grein Glímuna
við engilinn og fjallar í henni
um bölhyggju í verkum Gunn
ars, einkum eins og hún
birtist i Ströndinni, Vargur
I véum og Sælir eru ein-
faldir. I síðastnefndu bók-
inm verða þáttaskil eins og Þor-
leifur bendir á. Þar er tekið
mið af ályktunarorðum Jóns
Oddssonar: Verið góðir hver
við annan. Draumur í sýn. Of-
urlitil athugun á sögulegum
skáldsögum Gunnars Gunnars-
sonar nefnist grein Sveins
Skorra Höskuldssonar. Hún er
að vissu marki andsvar við
þeirri skoðun Kristins E.
Andréssonar, að Fóstbræður,
Jörð, Hvíti-Kristur og Grámann
séu „nærri eyður“ í skáldsagna-
gerð Gunnars. I grein, sem
Kristinn skrifaði i Samvinnuna
1973, segir hann meðal annars:
„Þessar sögur eru að mestu
endursögn fornrita án nýrra
viðhorfa eða tilrauna til að
móta efnið og án sjálfstæðrar
persónusköpunar, auk þess sem
hinum fornu sögupersónum
eru lagðar i munn nútimahug-
myndir sem ekki hljóma eðli-
lega.“ Sveinn Skorri heldur því
aftur á móti fram að ljóst sé að
„nokkurn veginn sanngjarnt og
hlutlægt mat á sögulegum
skáldsögum Gunnars Gunnars-
sonar fæst ekki nema að skoða
þær i því samhengi sem þær
Hannes Sigfússon.
hafa í höfundarverki hans og
jafnframt þeirri stöðu sem þær
hafa í ritun sögulegra skáld-
sagna á íslensku og á Norður-
löndum."
Tómas Guðmundsson.
Gunnar Gunnarsscn.
Hann bætir við: „Slíka könn-
un hefur mér að vísu ekki unn-
ist timi til að gera við samningu
þessa greinarkorns." Olafur
Jónsson skrifar um Blindhús,
Brimhendu og Aðventu í grein
sinni Kasta brauði þinu á vatn-
ið. Ölafi tekst í greininni að
varpa ljósi á gerð þessara
sagna, einkum Aðventu, sem er
eins og hann segir réttilega
„skáldsaga um innri heim, hug-
arlif — en það er heimur sem
settur er niður í raunhæfu
landslagi...“
Margt annað efni er í Skírni.
Sumt er kunnuglegt eins og til
dæmis Ræða á listahátið 1974
eftir Kristján Eldjárn, uppörv-
andi orð um íslenska listmenn-
ingu með hinni ágætlega orð-
uðu setningu um skáidskap,
sem Kristján hefur eftir kunn-
ingja sínum: „Skáldin hjálpa
manni til að lifa." Kristján
minnir á að þjóðfélagið eigi
einnig að hjálpa listamönnun-
um til að lifa.
Þjóðhátiðarljóð að Þingvöll-
um 28. júlí 1974 eftir Tómas
Guðmundsson er birt fremst í
Skirni. Það hefur viða verið
prentað áður, en vel fer á því að
hafa það hér. Það er öllum hollt
að lesa þetta ljóð og ihuga það,
ekki einu sinni heldur oft. Slíkt
ættjarðarljóð verður sennilega
ekki ort i bráð. Ættjarðarljóðin
breyta um svip, en hugurinn er
sá sami á bak viö þau.
Bókmenntaskrá Skirnis tekin
saman af Einari Sigurðssyni
fylgir Skírni að venju. Þessi
skrá er unnin af mikilli sam-
viskusemi og er ómissandi
þeim, sem leita heimilda um
skrif um islenskar bókmenntir
siðari tíma.
lega um stefnu og taki upp þann
hátt að taka greiðslur frá félaga-
samtökum og jafnvel einstakling-
um fyrir það efni, sem þessir aðil-
ar vilja koma á framfæri. Raunar
er alveg ljóst, að blöðin gætu haft
af þessu gífurlegar tekjur, því að
mjög mikið af efni þeirra er ein-
mitt yfirlýsingar og ályktanir,
ásamt aðsendum blaðagreinum
um þjóðmál, minningar- og
afmælisgreinum, svo að nokkuð
sé nefnt.
Ef Timinn og Þjóðviljinn fram-
fylgja þessari nýju stefnu sinni,
hljóta hin blöðin að taka til athug-
unar að feta í fótspor þeirra.
Islenzk blöð hafa átt við að stríða
f járhagserfiðleika, eins og raunar
blöð um heim allan, og þarna er
augljós tekjulind, og hún ekki
lítil. Féð fyrir þá þjónustu, sem
látin er i té við margháttuð
félagasamtök, kæmi þá frá sam-
tökunum sjálfum, en blöðin
hættu að veita þessa þjónustu
ókeypis.
Er þetta
rétt stefna?
Kannski er þessi stefna rétt, og
í öllu falli er æskilegt, að um hana
verði heilbrigðar umræður í stað
skynsemislauss öskurs eins og
gefur að líta í ritstjórnargreinum
bæði Þjóðviljans og Timans um
þetta mál.
Að sjálfsögðu eru meginrökin
gegn þvi, að íslenzku blöóin fari
inn á þessa braut þau, sem áóur
var aðeins að vikið, að hinir efn-
aðri hvort heldur væri um að ræða
einstaklinga eða samtök, hefðu
betri aðstöðu en þeir fjárminni,
til að koma sínum sjónarmiðum á
framfæri. Að vísu er ljóst, að
ýmiss konar samtök, eins og t.d.
verkalýðsfélögin, hafa yfir tals-
verðum sjóðum að ráða og gætu
vafalaust staðið undir þessum
kostnaði, ef niðurstaöan yrði sú,
að blöðin öll neituðu að birta
ályktanir verkalýðsfélaganna, án
þess aö greiðsla fylgdi. Og
væntanlega byggja aðstandendur
Þjóðviljans og Timans þessa nýju
stefnu sína á því sjónarmiði, að
þessi samtök t.d. séu ekkert of góð
að greiða fyrir þá þjónustu, sem
þeim er í té látin.
Hugsanlegt væri, að ritstjórar
blaðanna kæmu sér saman um að
gera tilraun til að framfylgja allir
þessari stefnu, sem Þjóðviljinn og
Tíminn boða, og sjá, hvernig hún
reyndist, t.d. um hálfs árs skeið
eða svo. Þá væri fjárhag blaðanna
áreiðanlega borgið, og vera má, að
mönnum likaði þessi háttur ekki
illa, er þeir kynntust honum í
framkvæmd. En hætt er þó við, að
annmarkar yrðu á og einhverjum
fyndist sinn hlutur lítill. En þá er
líka hægt að breyta til aftur og
taka að nýju upp þá stefnu, sem
blöóin hafa fylgt í áratugi, og
raunar, að þvi er bréfritari bezt
veit, í meginefnum allt frá því, að
dagblaðaútgáfa hófst hé'r á landi.
Lítið hefur breytzt
Fyrir nokkrum dögum var frá
þvi greint, að 34 ára gamall
rússneskur stærðfræðingur,
Plyusch að nafni, hefði verið
fangelsaður í janúar 1972, ásamt
mörgum öórum félögum lítillar
lýðræðislegrar hreyfingar, er
hefði mannréttindi á stefnuskrá
sinni. Plyusch er nú lokaóur inni
á geðveikrahæli, þar sem geðheil-
ir fangar eru neyddir til að deila
klefa meó geðveikum.
Samtökin Amnesty Inter-
national hafa látið mál þetta
til sin taka og reyna að beita
áhrifum sínum til að fá Plyusch
leystan úr „fangelsi". En allar
tilraunir til þess hafa fram að
þessu reynzt árangurslausar.
Islandsdeild Amnesty Inter-
national hefur lika látið mál-
ið til sín taka, og eina vonin um að
bjarga þessum visindamanni er
sú, að raddir umheimsins verði
svo háværar, að rússneskir ráða-
menn treysti sér ekki til að halda
ofbeldisverkunum við þennan
einstakling áfram.
A undanförnum árum hafa
menn verið að vona, að nokkuð
væri tekið að lina á ofbeldis- og
kúgunaraðgerðum yfirvalda í
Ráðstjórnarríkjunum gegn þeim,
sem ekki beygja sig í duftið fyrir
einræðisstjórninni. En þetta
dæmi sannar, að rússneskir ráða-
menn hafa ekkert lært og engu
gleymt. Nauðsynlegt er að Is-
lendingar festi sér þetta i minni,
ekki sízt vegna þess, að ljóst er, að
Ráðstjórnarríkin leggja nú
meginkapp á að seilast til áhrifa í
okkar heimshluta og beita
Norðurlöndin öllum þeim þrýst-
ingi, sem þeim er unnt. Eins og
alkunna er, hefur þeim mikið orð-
ið ágengt í Finnlandi, en nú er
röðin komin að hinum Norður-
löndunum og þegar tekið aó gera
kröfur um, að Rússar fái áhrif i
Norðurlandaráði, auðvitað minni-
háttar áhrif fyrst i stað, en síðan
aukin, unz öllum má ljóst vera, að
Norðurlandaþjóðirnar séu á
áhrifasvæði Ráðstjórnarrikjanna.
Þeir, sem ekki skilja eðli þess-
ara aðgerða, eru blindir. En hitt
er hálfu verra, að sumir þeirra,
sem sjáandi eru, telja, að ekki
megi vekja athygli á þessum stað-
reyndum, vegna viðskiptahags-
muna Islendinga í Ráðstjórnar-
ríkjunum. Slíkur hugsunarháttur
er svo lágkúrulegur, að engu tali
tekur.
Járnblendiverk-
smiðjan samþykkt
Alþingi hefur nú samþykkt, að
járnblendiverksmiðjan á Grund
artanga skuli reist. Að
þessu máli hefur verið unnið i
mörg ár eins og menn vita, og var
fyrrverandi iðnaðarráðherra,
Magnús Kjartansson, aðalhvata-
maóur þess, að samningagerðin
yrði að raunveruleika. Hann barð-
ist af hörku fyrir þvi, að Is-
lendingar héldu lengra inn á þá
braut að koma upp stóriðju í sam-
vinnu við útlendinga og hafði
gengið frá samningsdrögum við
bandaríska fyrirtækið Union
Carbide, er hann lét af störfum
iðnaóarráðherra. Þeir samningar
voru að visu mun óhagstæðari en
sá samningur, sem nú hefur verið
samþykktur, og Gunnar Thorodd-
sen iðnaðarráðherra hefur að
unnið, siðan hann tók við ráð-
herraembætti. Engu að siður er
það Ijóst, að þáttur Magnúsar
Kjartanssonar í þessu máli er
hinn mikilvægasti og hann ber að
þakka, ekki einungis vegna þess,
að verksmiðjan verður að raun-
veruleika mun fyrr en ella hefði
getað orðið og eins af hinu, að
Magnús Kjartansson á ríkan þátt i
þvi að miklu fleiri aðhyllast nú þá
stefnu, sem mörkuð var þegar ál-
verksmiðjan var byggð, en vera
mundi, án þess áróðurs, sem hann
rak, þegar hann kunngerði „iðn-
byltinguna“ og vann stöðugt að
samningum, bæði við þetta
bandaríska fyrirtæki, forystu-
menn Alusuisse og fleiri erlenda
aðila. Þess vegna er Magnúsi
Kjartanssyni nú þakkað.