Morgunblaðið - 27.04.1975, Blaðsíða 34

34 ------------------------ MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. APRlL 197S-
Benedikt Gröndal: □
GANDREIÐIN. 166 bls.
□ Bókaútg. Mennsj. Q
GANDREIÐIN Gröndals tek-
ur ekki yfir nema tvær arkir.
Eíí með ritgerð og skýringum
Ingvars Stefánssonar sem á eft-
ir fylgja verður þetta allvæn
bók. Öllum, sem bókina lesa,
ræð ég til að byrja á ritgerðinni
þó henni sé skipað siðar, en
enda á lei'kritinu. Hví?
Fyrir því að Gandreiðin er
pólitískt leikrit, dægurmála-
verk er höfðar til sins tíma,
skírskotar til málefna og sveig-
ir að persónum sem almenning-
ur þekkti þá en þekkir ekki nú.
Nú eru persónurnar sumar
orðnar nöfn i sögunni, aðrar
gleymdar. Meginatriði þeirra
stjórnmála, sem þær þráttuðu
um, þekkir að vísu hvert barn
af íslandssögunni. En þau smá-
smyglislegu þrætuefni, sem
urðu tilefni þess að Gröndal
samdi Gandreiðina, eru stein-
gleymd að ekki sé talað um
persónulegar dylgjur og ýfing-
ar Hafnaríslendinga á þeim
tímum. Hvort tveggja er þó svo
snar þáttur i efni leikritsins að
án minnstu vitneskju um þessi
gieymdu deilumál hlýtur þessi
„sorgarleíkur í mörgum þátt-
um“ að koma fyrir sjónir sem
hver önnur endaleysa. Eru þvi
varla ýkjur að segja að ritgerð
Ingvars Stefánssonar ljúki hon-
um beinlinis upp. Ingvar leiðir
n.íyi inn í forsal þess leikhúss
sen'^.’-óaðist og mótaðist í ofur-
viðkv^'mum hugarfyigsnum
höfundar og að leiðsögn hans
lokinni er fyrst kominn tími til
að tjald fortfðarinnar lyftist og
persónur Gandreiðarinnar stígi
fram á sviðið. Þá er sumsé búið
að kynna þær fyrir manni og
víst reynir maður þá að sjá
hlutina sömu augum og höfund-
ur. Vitanlega tekst slikt aldrei
fyllilega, en allt um það þykist
maður þó nokkru nær fyrir
bragðið.
En hvert var svo hið pólitíska
ætlunarverk Gröndals með
Gandreiðinni? Jú, hvorki meira
né minna en að verja vin sinn,
Jón Sigurðsson, en lenjja á and-
stæðingum hans (og sinum!).
Meinlegur skáldskapur? Ekki
laust við það. Rætinn kannski?
Tæplega. Gröndal var hrein-
skilinn, sagði kost og löst á
mönnum og kvað sterkt að orði,
sjaldan hlutlaus og hreint ekki
alltaf sanngjarn í dómum um
menn og málefni, en gerði sig
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
4ekki út tii að níða menn. Fynd-
inn? Ja, það er nú svo. Hvað er
annars fyndni? Sú var tíðin á
íslendingur fann sér ekki á
móðurmálinu lesefni, er vekti
meiri kátínu, en Heljarslóðaror
usta. Það var á þeim tima þegar
kóngur í útlöndum og búand-
karl á Fróni voru svo gagngerar
andstæður að það eitt að setja
sér þá fyrir hugskotssjónir, hlið
við hlið, hlaut að valda eins
konar geysisgosi úr djúpum
lungnanna. Nú er þetta liðinn
timi. Kóngur og bóndi — hver
þekkir slíka sundur nú, hvar og
hvernig sem þá kann að bera
fyrir augu? Afleiðing: enginn
skilur lengur grínið í Heljar-
slóðarorustu — nema hann sé
með einhverju móti grunn-
múraður í fortíðinni. Fyndni
hennar er nokkuð sem var en er
ekki lengur — öðruvisi en þá
sem forngripur, skopminjasafn.
Ætli gegni ekki svipuðu máli
um Gandreiðina? Þetta var
revía, til þess samin að fólk
skemmti sér og hlægi, en fyrst
og fremst áróður, ætlaður til að
lækka rostann í þeim sem í aug-
um höfundar höfðu meir en lít-
ið rangt fyrir sér í sjálfstæðis-
baráttunni.
Hefði starfað hér leikhús eða
leikfélag á útkomuári Gand-
reiðarinnar 1866 leikur ekki
vafi á að margir hefðu skemmt
sér og einhverjir hugsanlega
„tekið afstöðu" eins og sumum
er nú tamt að orða það. And-
stæðingar þeirra Jóns og
Gröndals, þeir sem harðasta út-
reið hljóta i leikritinu, hefðu
vafalaust þóst eiga um sárt að
binda og hugsað höfundinum
þegjandi þörfina. En leikhús
var ekki til og höfundurinn var
enginn leikhúsmaður og þvi
verður að ætla að hann hafi
skrifað leikritið sem lestrar-
verk fyrst og fremst þó hann
veldi þarna samtalsformið sem
hentaði óneitaniega vel miðað
til tilefni og tilgang verksins.
Gröndal taldist til þess fræga
þrístirnis sem menn röðuðu svo
fyrst: Steingrímur, Gröndal,
Benedikt Gröndal
Matthias; en síðar: Matthías,
Gröndal, Steingrímur. Hvernig
sem byrinn blés í. segl hinna
tveggja hélst matið á verkum
Gröndals ávallt i miðið. Hann
var alla tið miðjumaðurinn, og
það var eðlilegt. Hann var
allvel menntaður — og ágæt-
lega á sumum sviðum —
snarpur penni, en brast úthald
og persónulegan metnað og var
því ólíklegur til að verða leið-
andi þjóðskáld eins og til að
mynda sr. Matthías, hvað hann
aldrei heldur varð. Ingvar
Stefánsson lýsir skaplyndi hans
vafalaust réttilega er hann seg-
ir, að „maðurinn var svo undar-
lega gerður, að hæfileikar hans
nýttust honum ekki nema að
litlu leyti, hvorki á náms-
brautinni né í barningi lifsins.
Andi hans var ótaminn og hélzt
ekki af neinum böndum. Öll
tilhneiging til einskorðunar og
einbeitingar að vissu marki var
víðs fjarri. Þekkingarþorstan-
um svalaði hann, þar sem hug-
urinn girntist, og nám hans og
fræðaiðkanir urðu fremur leik-
ur en markviss vinna. Hann
glímdi ekki við vandamál veru-
leikans, heldur flúði þau inn í
skáldskapardrauma eða á náðir
Bakkusar."
Fáir lesa nú ljóð Gröndals.
Heljarslóðarorusta erekkileng
ur almennt skemmtiefni eins
og fyrrum. Um önnur skáld-
verk hans má víst segja hið
sama. Þó er það nú svo að við
þekkjum Gröndal betur en
flesta samtimamenn hans. Það
er vegna ævisögunnar, Dægra-
dvalar. Hún á fáa sína lika.
Nema þá ævisögu sira Árna,
skráða af Þórbergi. I Dægra-
dvöl birtast flestir kostir
Gröndals. Þar tókst honum í
fyrsta og síðasta skipti, kapnski
allsendis óvart, að veca fyndinn
svo um munaði. Um hitt er þó
meira vert hve hiklaust og
teprulaust hann rekur þar þráð
síns tilbreytinga lífshlaups.
Gröndal var alla tíð persónu-
legur. Það er hann í Gandreið-
inni. Og það var hann líka i
Dægradvöl, sagði meining sina
um menn og málefni, dró taum
sumra en lýsti vanþóknun á
öðrum, og þeir munu vera
fleiri. Ingvar Stefánsson bendir
réttilega á að skopskyni
Gröndals hafi verið „að því
leyti áfátt, að það náði ekki til
hans sjálfs. Hann var ekki
gæddur þeim eiginleika hins
sanna húmorista að geta skop-
azt að sjálfum sér og var hald-
inn mikilli viðkvæmni fyrir eig-
in persónu."
En á þvl byggðist einmitt
næmleiki hans fyrir öðru fólki.
Kannski var það þá eftir öðru
gengi hans í lífinu hversu enda-
slepp gamansemi hans gat verið
Framhald á bls. 26
Gandreið Gröndals
Reykjavík ’75
Fjölmennt norrænt kristilegt stúdentamót í Reykjavík
— Nú er ljóst, að nær 1500
mótsgestir verða á Keykja-
vík ’75 og við úthýsum engum
sagði sér Jón I). Ilróbjai tsson í
viðtali við Morgunblaðið. Reykja-
vík ’75 er sem sé norrænt kristi-
legt stúdentamót, sem Kristilegt
Stúdentafélag mun halda í höfuð-
borginni 6.—12. ágúst á sumri
komanda.
Skólaprestur, var vígður á síð-
astliðnu hausti og réðst þá til
starfa hjá kristilegu skóla- og
stúdentasamtökunum, KSS og
KSF.
STÚDENTAFÉLAG —
STÚDENTAMÓT,
KRISTNI A ÍSLANDI TIL
BLESSUNAR
I upphafi var séra Jón spurður
hvað Kristilegt stúdentafélag
væri. Hann svaraði, að KSF hefðí
verið stofnað af nokkrum há-
skólanemum árið 1936, en nú
væru meðlimir hátt á annað
hundrað. Starfsemin hefði þvi
vaxið mjög á siðustu árum. Hann
bætti við: — Nú eru regíulegir
fyrirlestrar í H.l. og Kristilegt
stúdentablað hefur fengið and-
litsljftingu og er sent heim tii
ailra stúdenta við Háskólann.
Auk þess heldur félagið fundi í
heimahúsum, efnir til ferðalaga
og móta, sem fjölsótt hafa verið. I
samvinnu við KSS eru messur
haldnar í Hallgrímskirkju og
mánaðarlegar Vökur i Fríkirkj-
unni og Neskirkju. Þaó er mér
ánægja að geta þess, að þær hafa
verið sérlega vel sóttar, — bætti
Jón við. — Stærsta verkefnið
framundan er þó norræna stúd-
entamótið, og fer megnið af okkar
púðri í undirbúning þess.
— Hvert var tilefni þess, að
ákveðið var aó halda mótið á Is-
landi?
— Undanfarin ár höfum við i
vaxandi mæli tekið þátt i sam-
starfi með systurhreyfingum okk-
ar á norðurlöndunum, sem starfa
allar á sama kenningargrundvelli
og þjóðkirkjur þessara landa, hin-
um evangelísk-lútherska. Norræn
stúdentamót eiga rætur sínar að
rekja til ársins 1924, og héldu
íslendingar eitt slíkt árið 1950.
Sökum þess, að félög okkar hafa
eflzt mjög undanfarið, sáum við
okkur fært að leggja út í þetta
stórfyrirtæki. Astæðan er einfald-
lega sú — að við vonum, að það
verði Guðs kristni á Islandi til
eflingar og blessunar. Ég vona, að
mótið verði til að vekja náms-
menn til umhugsunar um gildi
kristindóms og grundvallaratriða
hans. Þess vegna mun Bo Giertz
biskup halda biblíulestra um
greinar trúarjátningarinnar. —
í MÖRG HORN AÐ LÍTA
— Hvernig hefur undirbúningi
verið háttað?
— Eftir að undirbúningur hófst
fyrir rúmu ári var fljótlega mynd-
uó undirbúningsnefnd, sem nú
eru i 17 manns. Auk þeirra hefur
fjöldi manns tekið þátt í undir-
búningi. Þá munu nær huhdrað
sjálfboðaliðar starfa meðan á mót-
inu sjálfu stendur. Þvi er i piörg
horn að líta. Samið hefur verið
við Islenzku flugfélögin um
mannflutninga milli landa, við
stjórnvöld um skólahúsnæði I
barna-og gangfræðaskólum. Þá
höfum við nýlega sent 23000 dag-
skrár og bæklinga til Norðurland-
anna, sem er gífurlegt magn.
Einnig hefur verið prentaður ís-
lenzkur bæklingur i stóru upp-
lagi, sem er fáanlegúr í öllum
æðri menntastofnunum. Reyndar
má fullyrða að undirbúningur
hefur verið mun umfangsmeiri en
tiðkazt hefur undanfarin ár. Er
það einkum vegna legu okkar ást-
kæra lands hér á hjara veraldar.
GúÐS ORÐ TIL ÞÍN —
ÓFAA FÝSIR TIL
ÍSLANDS
— Við hve mörgum þátttakend-
um býst skólapresturinn?
— Allur undirbúningur mið-
aðist við 600—800 erlenda gesti
auk islenzkra gesta. Hins vegar
er nú ljóst, að fjöldinn verður
nær 1500. Ekki er þó hægt að
vita neina ákveðna þátttakenda-
tölu fyrr en eftir 15. maí, sem er
síðasti skráningardagur á íslandi.
Ljóst er þó af undirtektum er-
Jón D. Hróbjartsson
lendis, að ófáa fýsir til Islands-
feróar. —
— Hver er þá tilgangur með
mótinu?
— Yfirskrift mótsins er einfald-
lega „Orð Guðs til þin“. Það er í
rauninni tilgangur, og með því
viljum við, aðstandendur þessa
móts, leggja áherzlu á, að orð
Guðs er hið þýðingarmesta, sem
nútímamaðurinn þarf að heyra og
gefa gaum að. Orð Guðs er að
finna í heilagri ritningu, sakra-
mentunum 2 og í lifandi vitnis-
burði hins kristna. Mótsgestum
viljum við flytja þetta orð og þá
einnig Islendingum á samkomum
í Reykjavík og út um landsbyggð-
ina.
— Hvað er helzt á dagskrá móts-
ins?
— Samkomuhaldið skiptist eigi-
lega í þrennt. 1 fyrsta lagi má
nefna biblíulestra, sem verða um
trúarjátninguna, sem fyrr segir.
Þá eru í öðru lagi 15 umræðuhóp-
ar I þeim verða tekin fyrir hin
ýmsu efni, svo sem vandamál
þjáningarinnar, trúarlífið
sálarlifið, get ég trúað,
menningargreining, hugmynda-
fræði og myndugleiki bibliunnar
o.fl. í þriðja lagi eru svo kvöld-
samkomur, sem opnar verða al-
menningi. Einnig verður farið i
ferðalag til Skálholts. Þar mun
biskup Íslands, herra Sigurbjörn
Einarsson, syngja messu. 1 heild
má segja, að margir mjög þekktir
ræðumenn verði á mótinu, inn-
Iendir og erlendir Tveir biskupar
hafa þegar verið nefndir. Auk
þeirra munu koma leiðtogar allra
norrænu kristilegu stúdenta-
hreyfinganna.
— Hvað er aó segja um ferðir
eftir mótið?
— Eftir mótið er boóið upp á 8
ferðir um landið, til að gefa
norrænu stúdentunum kost á að
kynnast betur landi og þjóð.
Einnig munu nokkrir sönghópar
og ræðumenn ferðast um og halda
samkomur.
LÖNGUN, ÞÖRF OG
KRISTUR UPPGÖTVAÐ-
UR
— Hvernig leggst svo mótið í
þig sem átt aó stjórna því?
— Mér sýnist engin ástæða til
að vera með nokkurn barlóm —
fullvissaði skólapresturinn —
Mikill áhugi er meðal námsmanna
hér heima á þessu móti, og það
lofar góðu.
— Ertu þá einnig bjartsýnn á
framtíðarstarf KSS og KSF?
— Áhuginn er vaxandi meðal
námsfólks. 1 starfi mínu sem
skólaprestur hef ég orðið var við
löngunina og þörf eftir að
kynnast sannindum kristindóms-
ins. Aukning hefur verið stöðug í
KSS og KSF og tel ég það ótvírætt
merki áhuga. Fjöldi ungs fólks
uppgötvar Jesúm Krist og gefst
honum. Ég vona að þannig verði
framtíðin einnig í okkar starfi —
sagði skólapresturinn, Jón D.
Hróbjartsson, að lokum og minnir
á að skráningu á stúdentamótið
lýkur 15. maí. sáþ