Morgunblaðið - 03.08.1975, Síða 39

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. AGÚST 1975
39
Ford talar við geimfarana f sfma og fylgist með þeim f sjönvarpinu.
Brezhnev fylgist með tengingunni f Kreml.
GeímsKutla kemur lil sðgunnar eftlr 4 ár
Thomas P. Stafford og Alexei N. Leonov f göngunum milli Apollo og Soyuz.
• Lfkan af fyrirhugaðri geimskutlu Bandarfkjamanna.
Hlé 14 ár
Við tekur fjögurra ára hlé á
mönnuðum geimferðum Banda-
ríkjanna og sá tími verður
notaður til að smiða og prófa
nokkurs konar eldflaugarflugvél,
svokallaða geimskutlu, sem tekur
við hlutverki Apollos og á að vera
hægt að stýra og lenda að miklu
leyti eins og venjulegri flugvél.
Rússar munu halda áfram að nota
Soyus-geimfar sitt sem er litið og
notað til að flytja sovézka geim-
fara til geimstöðvarinnar Salyut.
En þegar geimskutlan kemur til
sögunnar 1979 er gert ráð fyrir
sameiginlegum geimferðum
Bandaríkjamanna, Rússa og fleiri
þjóða og þær ferðir munu nema
tugum.
Björgun úr
gelmsklpum
Einn helzti tilgangur tengingar
Apollos og Soyuzar var að gera
Bandaríkjamönnum og Rússum
kleift að hjálpa hver öðrum að
bjarga geimförum sem stranda
úti í geimnum. Til þess að gera
það mögulegt í framtiðinni
verður að smiða ný tæki því að
þau tæki sem voru notuð við teng-
inguna að þessu sinni verða ekki
notuð aftur þar sem Bandarikja-
menn hafa hætt við að nota
Apollo-geimför sín. Tækin sem
voru notuð við tenginguna nú
voru ekki smíðuð í sameiningu og
Bandaríkjamenn og Rúss^r hafa
ekki skipzt á upplýsingum um
smíði þeirra.
Þetta sýnir að enn hvilir leynd
yfír geimvisindaáætlún Rússa
þótt hún hafi minnkað við ferð
Apollos og Soyuzar. Rússar hafa
aldrei áður skýrt eins ítarlega frá
geimferð sem þeir hafa farið og
starfsmenn bandarisku geimvís-
indastofnunarinnar NASA hafa
■ kynnt sér geimvfsíndastarf Rússa
í Sovétríkjunum þvi fylgdu þó
takmarkanir og þeir fengu til
dæmis ekki að skoða Soyuz-farið
þegar það var smíðað. Rússar
hafa á hinn bóginn lært heilmikið
af Bandaríkjamönnum og reynsl-
an sem fékkst af sameiginlegri
stjórn tilraunarinnar var báðum
aðilum ómetanleg.
250 mllllönlr
Ferð Appollos og Soyuzar kost-
aði Bandaríkjamenn 250 milljónir
dollara og Rússa álíka mikla upp-
hæð. Af þessari upphæð vörðu
Bandaríkjamenn aðeins 16 millj-
ónum dollara til vísindaathugana
sem er minni upphæð en í fyrri
geimferðum. Hins vegar var varið
4 milljónum dollara til sjónvarps-
kerfisins f Apollo. Sjónvarps-
myndavél var komið fyrir aftast í
stjórnklefanum í fyrsta skipti og
svipaðar ráðstafanir voru gerðar
að beiðni Bandarfkjamanna um
borð i Soyuzi. Sjónvarpskerfinu
var breytt með töluverðum til-
kostnaði á þann veg að þvf var
hægt að stjórna algerlega frá
jörðu svo að engar takmarkanir
yrðu á notkun þess. Hingað til
hafa geimfararnir sjálfir stjórnað
sjónvarpsmyndavélunum og haft
lítinn tima til þess.
Flestar vísindatilraunirnar sem
voru gerðar f ferðinni hafa verið
gerðar áður og þrátt fyrir allt
hvilir enn svo mikil leynd yfir
sovézkum geimvisindum að Rúss-
ar ætla ekki að segja fyrr en að
ári liðnu frá þeim upplýsingum
sem þeír öfluðu sér í tveimur til-
raunum af fimm sem geimfararn-
ir gerðu i sameiningu. Ein til-
raunin var I þvf fólgin að Apollo
kallaði fram nokkurs konar sól-
myrkva I sjónvarpsmyndavélum
Soyuzar með því að byrgja fyrir
sólina, en bandarískir geimfarar
gerðu svipaða tilraun með ná-
kvæmari tækjum f Skylab-
stöðinni fyrir einu og hálfu ári.
Svipaða sögu er að segja um til-
raunir sem voru gerðar til að
ákvarða magn köfnunarefnis og
súrefnis í efri lögum andrúms-
loftsins og hvað það tekur gerla
langan tíma að vaxa um borð í
geimskipum. Slfkar tilraunir er
líka erfitt að gera í geimskipum
sem eru tengd saman og geimfar-
arnir höfðu í mörg horn að líta.
Athuganlr
Bandarísku geimfararnir ljós-
mynduðu einnig staði á jörðu
niðri og athuganir þeirra geta
aukið skilning manna á veður-
farsbreytingum, á því hvernig ís-
jakar og eyðimerkur myndast og á
hafstraumum, en upplýsingar um
þá geta verið mikilvægar með til-
liti til fiskveiða. Þeir könnuðu
auk þess áhrif geimgeislunnar á
lfkamann og áhrif ljósblossa sem
stafa frá ósýnilegum hlutum í
geimnum hlöðnum mikilli orku.
Þessar athuganir eru mikilvægar
vfsindamönnum sem vilja vita
hvernig skýla skuli mönnum sem
ferðast til annarra hnatta.
Bandarfsku geimfararnir
reyndu að kortleggja hafstrauma
sem sáust úr Skylab vegna þess að
þeir eru kaldari en hafið í kring-
um þá. Straumarnir sýnast
grænni en hafið i kring vegna
lffvera í þeim og aðrar lffverur
gera það að verkum að hafið get-
ur sýnzt rautt, á sumum stöðum,
til dæmis undan ströndum Flór-
ída og Nýja-Englands. Banda-
risku geimfararnir rannsökuðu
einnig jökla og snæhettur á fjalls-
tindum í ölpunum, Andesfjöllum,
vesturhlutum Bandaríkjanna og
Himalayafjöllum. Myndir þeirra
verða notaðar til að mæla is- og
snjóþykknið og þær upplýsingar
geta meðal annars komið að haldi
í sambandi við vatnsveitu-, raf-
orku- og áveituframkvæmdir og
eftirlit með flóðum. Þá tók áhöfn
Apollos ljósmyndir af veðrabelt-
inu við miðbaug með tilliti til
fárviðris og athuguðu olíuleka á
úthöfunum.
í ilishættu
Eini skugginn á ferðinni var
lending Apollo, þar sem geimfar-
arnir kveiktu ekki á réttum rof-
um á réttum tíma svo minnstu
munaði að það kostaði þá lífið.
Eitthvað virðist hafa truflað
geimfarana, ef til vill hávaði um
borð þegar farið var yfir lista um
það sem þeir áttu að gera við
lendinguma. Eiturgas lak inn f
stjórnklefann en geimfararnir
settu á sig súrefnisgrímur. Þá leið
yfir Vance Brand, en félagar hans
löguðu á honum grímuna og
hlúðu að honum og hann náði sér
að stuttri stundu liðinni. „Ef eitr-
ið var svo mikið að Brand missti
meðvitund, hafa þeir allir þrír
verið í mikilli lífshættu," sagði
sérfræðingur NASA.
Þangað til geimskutlunni verð-
ur skotið eftir fjögur ár mun
NASA sem fyrr senda ómannaða
fjarskipta- og vísindahnetti á
braut og flaugar til Marz, Venus-
ar, Júpiters og Satúrnusar. Gert
er ráð fyrir að 11. og 21. ágúst
verði skotið tveimur Viking-
förum samkvæmt áætlun um að
koma fyrir tveimur vfsindastöðv-
um á yfirborði Marz, og tveimur
athugunarstöðvum á braut um-
hverfis reikistjörnuna, en í Vik-
ing verða tæki sem eiga að leita
að lifi. Kostnaðurinn við gerð
geimskultunnar á ekki að fara
fram úr 5,2 milljörðum dollara
miðað við gengi dollarans 1971.
60 ferðir
á árl hverlu
Geimskutlan á að fara í loftið eins
og eldflaug og Ienda eins og flug-
vél. Hún á að geta komið gervi-
hnöttum á braut og náð f og gert
við gervihnetti á braut umhverfis
jörðu, hún á að geta borið rann-
sóknarstöð ásamt áhöfn (slík stöð
mun kosta 400 milljón doliara) og
þeytt visindaflaugum til reiki-
stjarnanna og kyrrstæðum fjar-
skiptahnöttum á fyrirfram
ákveðna braut í 22.300 mílna hæð
yfir miðbaug. Frá 1984 er gert ráð
fyrir 60 skutluferðum á ári.
Hverja geimskutlun á að vera
hægt að nota 100 sinnum og menn
til að stýra þeim verða ráðnir
1978. Hver leiðangursstjóri og að-
stoðarmaður hans eiga að fara sex
ferðir á ári, en auk þeirra verður
sérfræðingur i hverri skutlu og
gert er ráð fyrir að hver þeirra
fari þrjár ferðir á ári. Þar við
munu bætast minnst einn og mest
fjórir aðrir sérfræðingar á öðrum
sviðum en geimferðum. Þannig
verða allt að sjö menn f hverri
geimskutlu en þótt þeir verði svo
margir á geimskutlum að geta
bjargað þremur mönnum úr geim-
fari sem er í nauðum statt.
Bandarikjamenn virðast þvi
ekki þurfa hjálp frá Rússum við
björgun manna úr geimnum í
framtíðinni. Þó var það einn aðal-
tilgangur tengingar Apollos og
Soyuzar að gera slíkar björgunar-
aðgerðir mögulegar, í beggja
þágu, og það var liður i því marg-
yfirlýsta markmiði tengingar-
innar að láta hana marka upphaf
samvinnu í geimnum. En slík
samvinna getur auðvitað spannað
yfir stærra svið. Miklu minni
áherzla var lögð á vísindalegan
tilgang tilraunarinnar. Aðaltil-
gangurinn var að sjálfsögðu póli-
tískur og sjálfsagt hefur ferðin
eflt friðsamlega sambúð Banda-
rikjamanna og Rússa og hún
verður eftirminnileg.