Morgunblaðið - 21.12.1976, Síða 37

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. DESEMBER 1976
37
24% aukningu á sama tíma í
fyrra. Allt fram á haust hefur
peningamagn aukizt jafnt og þétt
og hefur ársaukningin yfirleitt
verið meiri en aukning peninga-
launa, einkum þó um miðbik árs-
ins. Peningamagn hefur hins veg-
ar ekki aukizt í sepember og
október og því haft á þeim tima
aðhaldsáhrif á eftirspurn.
Reiknað er nieð, að fyrir árið í
heild aukist peningamagn um
32% samanborið við 37% aukn-
ingu í fyrra. tJtlán innlánsstofn-
ana eru talin aukast um 34% í ár
(22!4% 1975) á móti 36—37%
aukningu heildarinnstæðna (29%
í fyrra) og er þetta talsvert óhag-
stæðara hlutfall innláns- og út-
lánsaukningar en á sl. ári. Heild-
arútlán bankakerfisins eru talin
aukast um 25—26% i ár (33!4%
1975) á móti 36—37% aukningu
sparifjár (26% 1975). Hagstæð
þróun ríkisfjármálanna og lána-
hreyfinga fjárfestingarsjóða og
annarra sjóða í opinberri vörzlu
virðast því orka til aðhalds á pen-
ingamýndun í landinu í ár.
Samneyzla
og búskapur
hins opinbera
Utgjöld hins opinbera má
skipta í tvennt eftir því hvort hið
opinbera ráðstafar sjálft fénu til
kaupa á vörum og þjónustu eða
fær það einkaaðilum, einstakling-
um eða fyrirækjum til ráðstöfun-
ar. Við kaup hins opinbera á vör-
um og þjónustu gengur féð ýmist
til greiðslu sameiginlegra neyzlu-
þarfa, samneyzlu, eða til ýmissa
framkvæmda, en þau útgjöld eru
talin til fjármunamyndunar við
uppgjör þjóðarframleiðslu og ráð-
stöfunar hennar. Þegar hið opin-
bera ráðstafar ekki sjálft fénu til
endanlegra nota, þ.e. neyzlu eða
fjárfestingar, eru slík útgjöld
nefnd tilfærsluútgjöld eða til-
færslur. Má þar t.d. nefnda fram-
lög hins opinbera til almanna-
trygginga, niðurgreiðslur og
framlög til f járfestingarlána-
sjóða.
Um tveir þriðju hlutar sam-
neyslunnar eru laun opinberra
starfsmanna, en aðrir helztu liðir
samneysluútgjalda eru kaup vöru
og þjónustu, auk viðhalds og af-
skrifta opinberra bygginga og
mannvirkja. Á siðustu árum hef-
ur samneyzlan numið 26—28% af
öllum opinberum útgjöldum. Er
þá átt við útgjöld á A-hluta ríkis-
reiknings og heildarútgjöld sveit-
arsjóða á rekstrar- og eignabreyt-
ingareikningi auk ráðstöfunar
sérstakra skattheimtu til Viðlaga-
sjóðs, olíusjóðs vegna húsahitun-
ar og sjúkratrygginga.
Fjárfesingarútgjöld hafa senni-
lega numið um 14—15% af opin-
berum útgjöldum, en afgangur-
inn, nær 60% heildarútgjalda,
eru tilfærslur. Að nokkrum hluta
renna þær til opinberra stofnana
og fyrirtækja utan A-hluta ríkis-
reiknings, en að langmestu leyti
til einkaaðila. Sem dæmi um
þessa skiptingu opinberra út-
gjalda má taka A-hluta ríkis-
reiknings 1975 og fjárlagafrum-
varps 1977, en þar eru færðir
rúmir þrír fjórðu hlutar allra op-
inberra útgjalda.
Samneyslan, eins og hún er skil-
greind í íslenzkum þjóðhagsreikn-
ingum, hefur verið nokkuð stöð-
ugt hlutfall af vergri þjóðarfram-
leiðslu um langt árabil. Hlutfallið
v-ar að meðaltali 8,9% áratuginn
1950—60, 9,1% áratuginn
1960—70 og síðustu árin hefur
samneyzlan verið nálægt 10% af
vergi þjóðarframleiðslu. Sú hlut-
fallslega aukning, sem orðið hef-
ur í umsvifum hins opinbera síð-
ustu 15 árin hefur þvi ekki komið
fram í aukinni samneyzlu nema
að litlu leyti. Hlutur samneyzlu i
vergri þjóðarframleiðslu er mun
minni hér á landi en í nálægum
löndum og raunar minni en i
flestum öðrum aðildarríkjum
OECD. Á öðrum Norðurlöndum
var þetta hlutfall frá 16,5% í
Noregi upp i 23% í Svíþjóð árin
1973 og 1974.
Að nokkru á þessi munur sér
ákveðnar skýringar og kemur þar
einkum tvennt til greina. Annars
vegar er hluti útgjalda til her-
mála talinn til samneyzlu og mun-
Hlutfallsleg skipting ríkisútgjalda j
Ríkisreikningur Fjárlagafrumvarp I
1975 1977 1) 1
m Samneyzla 29,7 32,7 |
1 F járfesting 8,0 6,8 |
■ Tilfærslur 62,3 60,6 1
1 AlmannatrygginFar 28,5 30,3 1
1 Niöurgreiöslur | Opinberir aöilar ' 9,3 6,0 1
16,6 16,9 I
| Annaö 7.9 7,2 i
■l) Framlög til ríkisspítala eru talin sem samneyzluútgjöld á A-hluta fjár- 1
lagafrumvarps 1977, en eru her færö sem tilfærslur til samræmis viö 1
1 reikningstölur 1975 og færslu í þjóöhagsreikningum.
■ 2) T.d. framlög til sveitarfélaga og 'fjárfestingarlánasjóöa.
ar nokkuð um það í flestum lönd-
um. Hins vegar eru næstum öll
útgjöld hins opinbera til heil-
brigðismála að frátöldum sjúkra-
húsbyggingum talin til tilfærslna
til einstaklinga og því endanlega
sem einkaneyzla hér á landi, en
víða annars staðar telst megin-
hluti þessara útgjalda samneyzla.
Ef þessi tilfærsluútgjöld væru tal-
in til samneyzlu hér á landi, sem
fyrirhugað er að gera við endur-
skoðun þjóðhagsreikninga til
samræmis við nýtt alþjóðlegt
þjóðhagsreikningakerfi, má ætla,
að hlutur samneyzlu í vergri þjóð-
arframleiðslu yrði um 15—16% i
stað 10% nú. Sé útgjöldum til
hermála í öðrum ríkjum sleppt
lætur nærri, að hlutdeild sam-
neyzlu í þjóðarframleiðslu sé
svipað á Islandi og i Finnlandi og
Bretlandi og heldur meiri en í
Noregi. í Danmörku og Sviþjóð er
þetta hlutfall hærra, 19—20%.
Samanburður sem þessi er ætíð
nokkuð óviss, t.d vegna mismun-
andi skilgreiningar hinna ein-
stöku stærða.
Erfitt er að finna umsvifum
hins opinbera í þjóðarbúskapnum
hentugan kvarða, sem einnig má
nota i samanburði við önnur lönd.
Einn helzti mælikvarðinn eru
skatttekjur hins opinbera sem
hlutfall af vergri þjóðarfram-
leiðslu. Af eftirfarándi yfirliti má
sjá, að þetta hlutfall hefur vaxið
úr 23—24% á árunum 1950—54 í
um 32% árin 1970—74. Hlutfallið
hefur þó ekki vaxið jafnt og þétt.
Árið 1967 var það 32,2%, lækkaði
í 28,9% árið 1969, en fór síðan
hækkandi á ný og var orðið 33,0%
árið 1974.
Sé litið á bætur lifeyristrygg-
inga og niðurgreiðslur sérstak-
lega, þ.e. tvo stóra þætti tilfærslu-
útgjalda, kemur i ljós, að hækkun
skatthlutfalls frá árunum
1950—54 til áranna 1970—74
skýrist að talsverðu leyti af aukn-
ingu þeirra. Nettóskatthlutfall,
þ.e. þegar þessir liðir eru dregnir
frá, hefur því hækkað minna en
heildarskatthlutfallið.
Árið 1975 og 1976 hækkar skatt-
hlutfall nokkuð en á næsta ári er
spáð óbreyttu skatthlutfalli frá
því í ár. Ástæður hækkunar skatt-
hlutfalls að undanförnu eru m.a.
Framhald á bls. 30
| Skatttekjur hins opinbera, bætur lífeyristrygginga og niöurgreiöslur |
' vöruverös sem hlutfall af vergri þjóöarframleiöslu 1950-1977. '

| Heildar- Bætur lífeyris-
skatt- trygginga og
tekjur niöurgreiöslur Nettóskattar
Meöaltal 1950-54 23,4 3,6 19,8
i 1955-59 24,4 4,0 20,4
[ 1960-64 27,4 7,1 20,3
I 1965-69 30,3 6,3 24,0
I 1970-74 31,8 6,6 25,2
f 1975 34,8 6,6 28,2 1
;• 1976 áætl. 36,1 5,8 30,3 1
1977 spá 36,1 5,5 30,6 |
N 2412 Segulbandstæki með
magnara og 2. hátölurum.
Stereo. 2 gerðir.
Sjálfvirkar kaffikönnur
m/nylon- eða bréffilter. 3
gerðir.
Ferða útvarpstæki fyrir rafhlöð
ur og 220 V. 8 gerðir.
Straujárn 7 gerðir
N 2218 Cass
ettusegul-
bandstæki
með inn-
byggðum há
talara og mik
rófón. Fyrii
rafhlöður og
220 V.
Sambyggt útvarps og cassettu
tæki. 10 gerðir.
Þeytari á standi
Beauty
set,
nuddtæki
— rakvél
óskatæki
konunnar
Handhárþurrkur
—- fljótvirkar
Brauðristar, sjálfvirk litstilling
á brauðinu — nýjung.
heimilistæki sf
Sætúni 8 -15655 Hafnarstræti 3 - 20455
r — —
‘ZD
PHILIPS kanntökinátækninni