Morgunblaðið - 07.03.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. MARZ 1978
Sjómennskan
er ekkert grín
Það væri kannski ekki úr vegi í
þessum fyrsta þætti, að fjalla lítil-
lega um hlutverk hins ritaða orðs í
tónlistarlífi okkar. Tónlistarskrifum
má skipta í þrjá flokka: tónleika-
gagnrýni dagblaða. fræðilegar rit-
smíðar um afmörkuð sérsvið og loks
almenn tónlistarskrif i tímarit Ut-
gáfa almennra tónlistartimarita á sér
alllanga forsögu á íslandi, enda
höfða þau til stærri hóps tónlistar-
unnenda en tónlistargagnrýni og
fræðimennska Um þetta verður nú
fjallað.
Á hundrað ára ártíð Péturs Guð-
jónssónar, þess merka brautryðj-
enda i „söngfræðum”, gerðust þau
undur og stórmerki, að hafin var
útgáfa tónlistartimaritsins Hljómlist-
in. Mig skortir þekkingu til að segja
hvort þetta muni vera fyrsta timarit
sinnar tegundar á íslandi, enda
skiptir það kannski ekki öllu máli í
þessu samhengi Hvað um það,
Hljómlistin varð fámenninu og perv
mgaleysinu að bráð. þó greinilegt
sé, að hart hefur verið barist við að
halda þvi á floti Þar má finna marg-
ar vandaðar, og á stundum. sérstak-
lega fróðlegar greinar Eg rak til að
mynda augun i „Drög að songsögu
að þvi er snertir Húsavik i Suður-
Þmgeyjasýslu 1880—1912”. og
„Nokkur orð um söng einkum i
Hrútafirði” Nú, svo má i Hljómlist
inni finna fréttaþætti um það sem
„modernistarnir” í Danmörku og í
öðrum menningarplássum voru að
gera sér til dundurs á þessum árum
Þrátt fyrir kjarkinn dó Hljómlistin
drottni sinum, sökk með allri áhöfn
Og aðrir útgerðarmenn tóku við
Hverju skipinu á fætur öðru var siglt
i strand
Til fróðleiks skulum við nú rifja
upp sum þeirra orða er fallið hafa er
tónlistartimaritum islenskum hefur
verið hleypt af stokkunum Það er
holl lesning sem ber vott um dug
brautryðjendanna Rifjum upp orð
hraustra manna og brennandi
menningarvita Hvaða tilgang sáu
þeir í útgáfu tónlistartimarita. og við
hvaða vandamál áttu þeir að glima?
Efni þessu verða að sjálfsögðu ekki
gerð full skil að þessu sinni. þvi
siður að fjallað verði um alla aðila
sem komið hafa við sögu
Seglskútur, gufuskip og
togarar
Gefum Jónasi Jónssyni ritstjóra
H Ijómlistarinnar orðið Hahn segir í
fyrsta tölublaði timaritsins árið
1912:
„Hljómlistin er ætlast til að verði
mánaðarblað og komi út til október-
mán næsta árs. verði í því myndir
islenskra söngfræðinga öðru hvoru,
Fastir
liðir
eins og
venjulega
TVEIR fastir þættir verða
væntanlega i Tónhvísli framtiðar
mnar Tónleikar framundan, og
Lesendur skrífa. Þeim fyrrnefnda
er ætlað það hlutverk. að verða
einskonar tónlistar-almanak. eða
yfirlit yfir tónleikahald i landinu.
jafnt tónleika áhugafólks sem at
vinnumanna Því er hér með
komið á framfæri við alla
„impressarióa sem hlut eiga að
máli. t.a.m tónlistarskólastjóra.
söngstjóra. hlóðfæraleikara og
emsongvara, að senda Morgun-
blaðinu upplýsingar um allt tón-
leikahalds
Heiti hins þáttarins Lesendur
skrifa. skýrir sig sjálft Mun rit
stjóri Tónhvísls leitast við að
birta oll slík skrif, svo fremi þau
varða ekki við landsiög! Væri
sérdeilis áhugavert að fá fréttir
utan af landi. og er hér með
heitið á tónnlistarunnendur
landsbyggðarinnar að gerast
sjálfskipaaðir fréttaritarar síns
héraðs Sendið Tónhvíslmu tón-
inn Með fyrirfram þokk
— G.E.
og ef til vill, lög nokkrum sinnum.
en þó að likindum oftast útlend
Annars verður hún aðallega sundur-
lausar hugsanir og greinar sem eiga
að vera fræðandi. þó um
„músik”. . . Fjarri fer því, að sönglif
og söngmennt hjá oss islendingum
sé svo langt á leið komin. að slikt
blað geti þrifist eða orðið að nokkr-
um verulegum notum; til þess þurfa
að vera komin á fót fullkomin söng-
félög. og meiri framför i hljóðfæra-
list, en nú er orðið — . En þeirri
töf. sem orðið hefir á framför söng-
listarinnar, veldur að mestu leyti
efnaleysi og fjarlægð milli þeirra,
sem þó hafa áhuga á henni.”
stóð fyrir sinu til ársins 1946 í
inngangsorðum segir ritstjórn:
„I fyrstu var ætlunin að hafa blað
ið aðeins félagsblað, þ.e.a.s. blað.
sem eingöngu fjallaði um félagsmál.
og þá að sjálfsögðu fyrir félagsmenn
eina Seinna var svo horfið frá þvi
og ákveðið að blaðið skyldi starfrækt
á víðari grundvelli. þ e verða al-
menningseign, og flytja auk félags-
mála greinar og fréttir um tónlistar-
mál almennt. Þessu réð aðallega
fjárhagshlið málsins og ekki sizt hitt,
að nú er ekkert blað útgefið i Reykja-
vik, og að likindum á öllu landinu,
sem fjallar um tónlistarmál ein-
göngu."
var svipaðs eðlis Loks skal geta
Nemendafélags Tónlistarskólans i
Reykjavik, sem hefur staðið að út-
gáfu skólarits um tónlist Ýmir hefur
dáið drottni sínum og vaknað á vixl
eftir atvikum Eru dagar hans nú
sennilega taldir þar eð mjólkurfram-
leiðendur hafa tekið þetta ágæta
heiti, sem Jón tónskáld Þórarinsson
á heiður að. traustataki Má segja að
alþjóð eti skólarit Tónlistarskólans
daglega Og með þeim orðum látum
við lokið upptalningu á skipstöpum.
Skemmtiferðaskip
Alls ekki má gleyma að minnast á
tímarit þau sem eingöngu hafa fjall-
að um jazz, jass eða djass, og eru
þau fjögur Fyrst skal nefna timaritið
Jazz sem kom út árið 1947. Ekki
kemur þar fram hver. eða hverjir,
eru ritstjórar eða útgefendur
Jazz-Blaðið hóf göngu sina 1948
undir stjórn Halls Simonarsonar og
Svavars Gests, og lifði timaritið
hvorki meira né minna en fimm ár.
eða til ársins 1953. Jazzklúbbur
Reykjavikur hóf útgáfu timaritsins
Jazzmál, undir ritstjórn Vernharðar
Linnets, árið 1967, en Vernharður
hefur nú i seinni tið séð um útgáfu

Timaritið Heimir, sem dr. Páll
ísólfsson ritstýrði. og gefið var út
1935—39 á vegum Sambands ís-
lenskra Karlakóra. litið i broti en fullt
af stórhug, varð næsta fórnarlamb á
altari tónlistar á íslandi. En nokkru
seinna. eða 1 938, hefur göngu sina
Timarit tónlistarfólagsins. Þar er
Páll enn með í ráðum og segir m.a i
inngangsorðum
„Þessu blaði mun fyrst og fremst
ætlað það hlutverk að berjast fyrir
tilgangi Tónlistarfélagsins. sem er
sá, að skapa grundvöll að aukinni
fræðslu og skilningi manna á góðri
tónlist i landinu Kann ég enga ósk
betri blaðinu til handa en þá, að þvi
megi auðnast að dreifa þoku varv
þekkingar og hleypidóma — að það
megi verða í senn forvörður og leið-
beinandi í tónlistarmálum þjóðarinn-
ar "
í kjölfar Heimis sigldi Tónlistin,
eða árið 1942, en þvi timariti rit-
stýrði dr Hallgrinnrur Helgsson, en
útgefandi Félag islenzkra tónlistar-
manna í fyrsta tölublaði 1 árgangs
kemst Hallgrimur svo að orði:
„Þá er "Félag islenzkra tónlistar-
manna" var stofnað, í marz 1940,
vöktu nokkrir félagsmenn máls á því
að bráð nauðsyn væri á þvi, að
timarit um tónlistarmál hæfi göngu
sina Til skamms tima hafði þá kom-
ið út tónlistartimarit, en fresta hafði
útgáfu þess vegna ýmissa örðug
leika, og var þvi ekkert timarit til á
landinu. er fjallaði um þessi mál
Þetta rit. sem hér kemur fyrir al-
mennings sjónir, á að ráða bót á
þessan vöntun Það á að birta grem-
ar um tónlist til fróðleiks og ánægju
fyrir alla hljómelska lesendur; það á
að vekja til umhugsunar um þýð
ingu tónlistarmnar i mennmgarlegu
samfélagi og bæta hag hennar
hækka hana í sessi það vill standa á
verði gegn skaðlegum áhnfum og
stefnum. auka skilning á þjóðlegri
tónlist og stuðla að varðveislu og
eflmgu þjóðlegra tónlistar-
argeymda
Tónlistarblaðið, útgefið að Félagi
islenzkra hljóðfærale«kara. undir nt
stjórn Gunnars Egilssonar Björns R
Einarssonar og Vilhjálms Guðjóns
sonar, hóf göngu sina 1942, og
Næst á eftir Tónlistarblaðinu
kom svo Musica, eða árið 1948.
Ritstjóri þess, hinn dugmikli Tage
Ammendrup, hét á lesendur sina
„að leggja sinn skerf til að skapa
gott og læsilegt blað,” sem og varð
raunin Ekki varð þess þó langt að
biða að það færi sömu leið og
forverarnir Nú, timaritið Lrf og List,
sem kom út 1950—53 „leitaðist
við að taka allar Músurnar til yfir-
vegunar" sem það gjörði, en tónlist
að sjálfsögðu ekki i fyrirrúmi þar.
Einnig kom út timaritið Birtingur, er
annars timarits er kallast Lystræn
inginn þar sem eitthvað hefur verið
fjallað um tónlist, jafnvel prentuð
frumort lög Lystræninginn hefur
þó fremur fjallað um jazztónlist en
svokallaða „klassik”
Skipastóllinn í dag.
í dag eru við liði tvö tónlistartima-
rit, OrganistablaðiS og Tónamál.
Organistablaðið. er gefið er út af
fámennum. en að þvi er virðist dug-
miklum samtökum. þ e Félagi ís-
Enn um
strandhögg
víkinga
Það er varla mikið púður i
brandara sem bera þarf eld að
tvisvar. enda segir máltækið:
ekki er gaman nema gott sé Eg
verð nú engu að siður að láta
mér það lynda að þessu smni í
pistli minum fyrir um viku, þar
sem TónhVislinu var hrundið af
stað. vildi ekki betur til en svo.
|að efni hans og tilgangur fór fyrir
ofan garð og neðan hjá allt of
mörgum. Héldu sumir að þar
væri ég að veitast að em-
hverjum starfsbræðra minna,
einhverjum tón-vikingi, og gerð-
ist það reyndar oftan en einu
sinni á umliðnum dögum. að
menn drógu mig afsiðis og
vildu ólmir fá vitneskju um hver
ófriðarseggurinn væri Til að
svara forvitni lesanda skal þess
getið. þó það skipti ekki máli að
berserkurinn er ég sjálfur' Og nú
ncyðist ég tii að bera elda að
brandaranum á ný Þó slikt særi
óneitanlega stolt mitt í pistlm-
um tókust á þrjú ofl Sækjand
mn. sem af mannvonsku emm
saman yerði aðsúy að voiundai
hýsi íslenskra tónmennta og tal
aði um leynileg þagnarheit verj
andinn sem 'kallaði slik strand
hogg terror og landráð, sem likt
ust mest nasisma ef ekki oðru
enn verra; og loks sáttasemjar-
inn, sem lagði til, að siglt væri
milli skers og báru; að tónlistar-
menn sameinuðust til að vinna i
sátt og samlyndi að viðgangi
tónlistar i landinu Sáttasemjar-
inn benti á nauðsyn raunhæfra
úrbótatillagna,’og er tilurð Tón-
hvísls bein afleiðing af þvi Hér
er nú loks vettvangur i stærsta
blaði landsins þar sem hver sem
er getur vakið máls á þvi sem
ábótavant er i tónlistarlífi okkar
Verða dramatiskar útskýringar á
leikþættinum Strandhögg vik-
inga i landi leynilegra þagnar-
heita ekki fleiri að smm
Að lokum þetta í einu hinna
fjolmoigu tónlistartimanta er
lifnað hafa ny dáið fiér á laridf
segir á emum stað „Blaðaútgáfa
er oft erfiðleikum bunriin ekki
sizt fyrir þá menn. sem fremur
eru vanir að handleika hljóðfæri
sín en penna blaðamannsins
Ég leyfi mér að bera þessi orð
fyrir höfuð mér, og biðst velvirð
ingar ef tilburði til skáldlegs mál-
flutnmgs hafa sett menn útaf
laginu
TÚNHVÍSL
eftir GUÐMUND
EMILSSON
lenskra organleikara Gústaf Jó-
hannesson organleikari, sem starfað
hefur að útgáfu blaðsins ásamt öðr-
um, segir mér að Páll Halldórsson
organleikari i Hallgrimssókn, hafi nú
um langt skeið verið stoð og stytta
blaðsins, og ber að þakka það af
alhug Um tilgang ritsins segir Páll
ísólfsson i inngangsorðum fyrsta
tölublaðs:
„Organistablaðið á að sjálfsögðu
fyrst og fremst að vera málgagn
organista landsins, tengiliður milli
þeirra og fólksins i landinu, aðallega
þess hluta landsmanna. sem áhuga
hefur á tónlist, einkum kirkjutón-
list . . . Það er langt siðan til tals
kom að stofna hér timarit er helgað
væri að miklu leyti orgeltónlist og
þvi sem tengdast er henni, en alltaf
dregist vegna margvíslegra örðug-
leika i fámennum borgum og sveit-
um En mér er sönn ánægju að fá nú
tækifæri til að fylgja úr hlaði sliku
riti” Næst ber að nefna Tónamál,
timarit Félags islenskra hljómlistar-
manna, sem hóf föngu 1970 undir
stjórn Ólafs Gauks Blaðið höfðar
fyrst og fremast til félagsmanna. er
þarft stéttarbarátturit. enda segir rit-
stjórinn í fyrsta tölublaði að höfuðtil-
gangur þess sé „að sameina hpana
tvo (þ.e virka og óvirka félags-
menn), gera úr þeim einn stóran og
sterkan hóp, sem stendur saman um
félagsmálin ” Blaðið birtir engu að
siður tónlistargreinar er erindi eig til
almennings, og er sömu sögu að
segja um Organistablaðið. Þessi rit,
þó ólík séu, eiga annað sameigin-
legt En það er, að fámennir og
afmarkaðir hópar standa að útgáfu
þeirra Og kem ég þá loks að kjarna
þessara hugleiðinga um útgáfu tón-
listartimarita á íslandi
Að sigla í heila höfn?
Ég ætla að leyfa mér að koma á
framfæri raunhæfri (?) úrbótatillögu
hvað útgáfu tónlistartimarita á ís-
landi áhrærir En hún er þessi Að
öll félagasamtök, er starfa á íslandi í
nafni tónlistar, sameinist um að
Ijúka loks þvi brautryðjendastarfi er
hafið var fyrir meira enhálfri öld við
lélegar og raunar engar aðstæður
Að sameinast (til tilbreytingar) um
útgáfu timarits um tónlistarmál al-
mennt. þar sem teknir verði til um-
fjöllunar þeir þættir tónlistarmála
sem eiga sérstöðu hér vegna legu
lands og dreifbýlis. Það að eignast
sameiginlegan vettvang, eða fundar-
stað, er brýnasta framfaramál tón-
mennta — að rjúfa þögnina, að
skiptast á skoðunum Þeir eru ekki
fáir i dag sem á einn eða annan hátt
eru tengdir tónlistarmálum Það er
af sem áður var. Við getum nefnt
félög hljóðfæraleikara, tónskálda,
organista. piano kennara, tón-
menntakennara, einsöngvara, eig-
endur flutningsréttar (STEF), svo
ekki sé talað um karlakórasamtök,
krikjukórasamtök, lúðrasveitasam-
tök, og tónlistarfélög um land allt.
Um daginn var meira að segja stofn-
að félag harmónikkuleikara Er hægt
að biðja um meira? í þessari upp-
talningu á atvinnu- og áhugamönn-
um i tónlist var ekki minnst á
stærsta hópinn sem gæti lagt okkur
lið, en það er hinn almenni tónlistar-
unnandi Tónlistarhátíðir og aðrar
samkomur hafa sýnt og sannað að
hér um ræðir tryggan kjarna sem vel
má virkja Okkur hefur vaxið fiskur
um hrygg Stuðningsmenn tónlistar
skipta ekki hundruðum hér á landi.
heldur þúsundum
Fæ ég ekki annað séð. en að nú sé
staður, stund, og aðstæður til að
hrinda timaritsútgáfu i framkvæmt,
sem gæti höfðað til alls þessa fólks
Dr Róbert A Ottósson heitinn sagði
mér einu sinni, að sér fyndist það
veita mesta ánægju i starfi hér á
landi, hversu fjölbreytt það væri
Hann sagði „Hér er ég hljómsveitar-
stjóri, tónskáld, organleikari, kenrv
ari í tónfræðum, pianóleik. söng og
kórstjórn Ur Robert var og er ekki
einn á báti i þessum efnum Timarit
sem fjallaði um allar hliðar tónlistðr-
mála yæti komið að miklum notum
hjá” okkur sem erum allt í öllu. Ég
leyfi mér að skora á forystumenn
hinna ýmsu tónlistarfélaga landsms
að taka þessa hugmynd til athugun
ar Að lokum get ég ekki stillt mig
um að benda á, að til er á íslandi
tirnaritið Sementspokmn. oy annað
ollu merkilegra sem kallast Sendi
sveinablaðið Við verður greinilega
að taka okkur á!