Morgunblaðið - 11.10.1979, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. OKTÓBER 1979
25
bann
vaxa

Öf
orkuna styrkja, viljann hvessa.
Vonina glæða, hugann hressa,
farsældum vefja lýð og láð.
Tífaldar þakkir því ber færa,
þeim sem að guðdómseldinn skæra
vakið og glætt og verndað fá
vizkuna helga fjalli á.“
Um þessar mundir nálgast sú
stund að hundrað ár séu frá því að
lagður var hornsteinn að þinghúsinu
í landi laukagarðs Halldórs Frið-
rikssonar, þann 9. júní 1880, ásamt
lesningu um virðingarmenn þessa
tíma frá kónginum í Kaupmanna-
höfn við Eyrarsund niður til próf-
astsins í Görðum við Hafnarfjörð.
Við undirskrift úr Jóhannesar-
guðspjalli 8, 32. Orð meistarans:
„Sannleikurinn mun gera yður
frjálsa."
Sú sögn er til, að einhverju sinni
um hábjartan daginn gekk öldungur
einn með ljósker í hendi um götur og
torg í ættborg sinni. Lýstu menn
furðu sinni á þessu háttalagi og
spurðu vitringinn hverju þetta sætti.
Hann kvaðst vera að leita að manni
meðal fjöldans. En er þetta ekki það
sem þjóð vorri er boðið með kosningu
manna til starfa fyrir alþjóð. Þá
hefst leit að leiðtogum og vitringum
fyrir héruð og bæi er kalla skal til
þingmennsku.
Prófessor Magnús Jóhsson, sem
var kennari og þingskörungur, sagði
einhverju sinni við nemendur sína í
góðu tómi, að til að þreyta guðfræði-
próf þyrfti dágóða þekkingu og gott
' brjóstvit. Það þarf áreiðanlega nokk-
uð til að verða góður og gegn
þingmaður, er menn finna bezt er
þeir fara að starfa í þingsölum og
nefndum. En starfið þjálfar menn,
skólar þá á marga vegu og gjörir þá
vitra í mannlífinu er öðlast lotningu
fyrir því fagra, góða og fullkomna.
Með öðrum orðum, að starfið sé rækt
Gengið úr Dómkirkjunni að guðsþjónustu lokinni. (Ljósm. Kristján).
af alúð, ábyrgðartilfinningu og
djúpri vitund um framvindu mála.
Samanber orðtak Páls lögmanns
Vídalíns:
„Fram skal meðan rétt horfir, það
skal fram sem fram horfir meðan
rétt horfir."
Starfið á Alþingi skal vera þegnum
þjóðfélagsins til góðs og takist vel
um þá hluti er ekki til einskis barist.
Sumir halda jafnvel að þing-
mennskan sé létt verk og eigi mikið
strit, enda hefur eigi verið talað um
að setja þyrfti vökulög fyrir þing-
menn vora. Ég minnist þess nú, er ég
gekk um farinn veg í kvosinni með
skólabróður mínum, sem er gáfu- og
dugnaðarmaður, ég hef sagt að hann
stjórnaði einu valdamesta embætti í
landinu með fjölda manna í þjónustu
sinni. Hann gekk í verkin, sem
vandasömust voru og gátu stundum
eigi verið neitt skemmtileg. Honum
fannst álagið oft mikið. Ég innti
hann eftir því í fáfræði og einfeldni
minni hvort það væri ekki hvíld að
sitja á Alþingi. Hann kvað svo ekki
vera, starfið þar væri sízt minna ef
ekki meira. Mér þótti þetta góður
lærdómur um störf manna á Alþingi,
sem án efa eru oft mikil.
En nú koma mörg vandasöm úr-
lausnarefni fyrir Alþingi úr öllum
áttum svo margur er felmtri sleginn
og spyr hvað er sannvirði hlutanna
mitt í velgengni vorri með fullan
búskap á sjó og landi. Nú eru hinar
huldu lendur landsins að koma í ljós
svo við hugsum þar jafnvel á land-
vinninga. Við lifum því á gullöld
Islendinga eins og stundum var talað
um í fyrri daga. Jafnvel berumst á í
útlöndum, sem hent hefur Islendinga
áður og endaði þannig um skeið, að
íslenzkir höfðingjar í útlöndum áttu
vart málungi matar né föt nema af
konungsborði.
Þessa dagana blasir við, að fólk
kemur hingað sem flúið hefur land
sitt og yfirgefið starf sitt og sinna
kynslóða til að fá lífi að halda. Við
skulum vera minnug þess, að fyrir
100 árum var mikill flutningur fólks
af landi burt eftir margra ára
hallæri af því að því bauðst ókeypis
far til Vesturheims og lönd þar.
Þetta var mikil vogun að fara
mállaus til ókunnugs lands að þjóð-
lífi og umhverfi. Neyðin rak á eftir.
íslenzki kynstofninn reyndist mikill
og goður í þessu nýja landi og hlaut
virðingu þarlendra manna. í blá-
móðu fjalla er sagt, er gamlir
íslendingar hugsi heim á elliheimili
vestra, horfi þeir þá jafnan í austur-
átt heim til íslenzku byggðanna þar
sem þeir gengu sín fyrstu spor. En
við höldum því er Guð gaf forfeðrum
vorum í árdaga, landi voru, og arfur
okkar er mikill á síðustu hundrað
árum.
En þá voru að verki þing- og
þjóðmálaleiðtogar er trúðu á framtíð
lands og þjóðar. Þeir sáu ísland að
vísu aldrei sem fullvalda ríki, en
marga réttarbót rætast, svo sem Jón
Sigurðsson, Hannes Hafstein og Jón
Magnússon. En þeir sáu þessa
draumsýn aðeins í hillingum og
stundum urðu þeir fyrir miklum
vonbrigðum og jafnvel mótgangi
sinna landsmanna, en þeir gáfust
aldrei upp. Margir þeirra hafa vaxið
af gjörðum sínum þegar tíminn hefur
leitt í ljós ágæti ýmsra verka þeirra
og forystuhæfileika fyrir þjóð og
heimahéruð. Starf þessara manna
var meira og átti sitt sannvirði, sem
þjóðinni var ekki með öllu auðsætt á
þeirra dögum. Er það ekki einmitt
oft með vora beztu menn að auðna og
orðstír eykst við nánari kynni er
sagan veitir oss.
Við höfum lifað góðæri og hallæri
meðal vor, sem eru í fersku minni
vorra elztu kynslóða. Sjö góð ár frá
1924—31 og sjö erfið ár frá 1931—38.
Þið þingmenn, ráðherrar og forystu-
menn þjóðar vorrar hafið mikil áhrif
með hugsunum ykkar og gjörðum á
jarðreisu þjóðar okkar. Þjóðarsálin
stendur á bak við ykkur.
Oft er þingheimi mikill vandi á
höndum hversu standa skal að mál-
um svo þau leysist þjóð vorri til
blessunar og heilla. Margar ákvarð-
anir verður að taka, sem eigi sér
fyrir endann á um áhrif og ávöxt
fyrir þjóðarheildina, né heldur hitt-
það sé landslýðnum fagnaðarboð
skapur er ykkur skal hollustu veita
til brautargengis,er nefnist á vorri
feðratungu kosningar. Stundum eru
erfiðleikarnir slíkir að veltur á
lífskjörum og framtíö ættstofns vors
sem frjálsrar þjóðar. Mitt í fárviðri
mála meðal vor finnst mér eins og
ljósgeisli frá hugarfari fólksins á
Norðausturlandi, sem verst árar hjá
um hagi manna nú. Trúin er þar
mikil að öll él muni birta upp um
síðir í anda orða skáldsins:
„I sannleika hvar sem sólin skín
er sjálfur guð að leita þín.“
Hér finnum við þá trú í kristnum
sið er var máttug í orði og verki
meðal landnemanna vestan hafs, en
þá voru trúin og kirkjan þeirra
leiðarljós og einingartákn. Ráða-
mönnum vorum og þingheimi er
andleg nauðsyn að finna trú þjóðar-
innar á land sitt, hollustu hennar við
góð mál og þakklæti hennar þegar
vel úr vanda ræðst. í anda þessa
raunsæis, er hornsteinninn hér
geymir, „sannleikurinn mun gera
yður frjálsa." Því sagði Móses: „Því |
er ekkert hégómamál fyrir yður,
heldur er það líf yðar, og fyrir hið
sama munuð þér lifa langa ævi í
landinu."
„Breytni eftir Kristi" er sögð
útbreiddasta bðk í heimi hér næst á
eftir heilagri ritningu, margt er þar
gott að finna sem vænta má. Mér
finnst nú á þessari stundu er þið
alþingismenn eruð sungnir úr hlaði
að fornri siðvenju í húsi Drottins og
þér skuluð ganga til þinghúss handan
götunnar og hefja þar ykkar skyldu-
störf. Þá sé þessi setning holl leið-
sagnar er margt kallar að. Setningin
úr fyrrnefndri bók er á þessa leið:
„Til viðnáms strax, þann voða flýrð
þú ei, sem vaxa fær af alltof langri
töf.“
Megi þingheimi vorum gefast ein-
ing andans til hollrar ráðstefnu er
verði landi og lýð til blessunar og
ykkur til sæmdar er áhrif þeirra
koma í ljós. Til þess hjálpi yður
Drottinn allsherjar, yðar vizkugnótt
og horskur hugur.
Amen.“
Ólafur Jóhannesson, forsætisráöherra, var hugsi viö þingsetninguna í gær.
ráöherra biöjist lausnar fyrir sig
og ráöuneyti sitt og ríkisstjórn-
in verói viö tilmælum forseta
um aö sitja sem starfsstjórn.
Samhliða þessu verði þing rofið
í samræmi viö meirihlutavilja
Alþingis og efnt til kosninga í
desember. Stjórnin sæti fram
yfir kosningarnar eöa þar til ný
stjórn yröi mynduö að þeim
loknum. Þannig var þróunin
1956, en þá sat ríkisstjórn
Ólafs Thors sem starfsstjórn
frá 27. mars 1956 til 24. júlí
1956 eöa í tæpa fjóra mánuði,
þangaö til fyrsta vinstri stjórnin
var mynduð.
Biðjist Ólafur Jóhannesson
lausnar fyrir sig og ráðuneyti
sitt, veröur að telja, að ráðherr-
unum sé skylt aö sitja þar tii
eftir kosningar verði til þeirra
boðað eða á meöan forseti
kannaöi möguleika á nýrri
stjórnarmyndun. Það felst í
embættisskyldum ráðherra, að
þeir hlaupi ekki þannig frá, aö
þeir skilji landið eftir stjórn-
laust.
Framsóknarmenn hafa lýst því
yfir, aö þeir muni ekki standa í
vegi fyrir nýjum kosningum í
vetur en Alþýöubandalags-
menn eru andvígir slíkum
kosningum. Nú má setja dæm-
iö þannig upp, aö augljóst sé,
að þingiö muni mæla svo fyrir,
að starfsstjórn, sem þessir
flokkar sitja í, rjúfi þing og boöi
til nýrra kosninga. Forsætisráö-
herra úr Framsóknarflokknum
mundi í samræmi við vilja
þingflokks síns flytja slíka til-
lögu áfram til forseta íslands.
Hvað um Alþýðubandalagið?
Það yrði að sætta sig við vilja
meirihluta þingsins. Hins vegar
kynnu ráðherrar þess að krefj-
ast þess að vera leystir tafar-
laust undan störfum í starfs-
stjórninni. Þeir flokkar, sem aö
þingrofinu stæöu, yröu þá að
standa aö því með meirihluta
sínum á þingi, að starfhæf
stjórn yrði fram yfir kosningar
og þangað til ný stjórn yrði
mynduð aö þeim loknum.
Miðað viö þaö mikla öngþveiti,
sem nú er við aö etja í
þjóömálunum, virðist síst tilefni
til þess, að stjórnmálamennirn-
ir eyði löngum tíma í skylm-
ingar og skak um matsatriði og
króka, sem unnt er að tína til
við stjórnarslit.
XXX
Starfsstjórnir, þaö er aö segja
þær stjórnir, sem veitt hefur
veriö lausn en sitja að ósk
forseta, þar til ný stjórn, sem
nýtur meirihlutastuðnings á Al-
þingi hefur verið mynduö, hafa
setið alls 9 sinnum hér á landi
síðan 1944. Þessar stjórnir
geta sinnt öllum sömu störfum
og skipaðar ríkisstjórnir nema
þær takast ekki á við pólitísk
úrlausnarefni. Til dæmis má
geta þess, aö í tíö slíkra stjórna
hefur Alþingi aldrei samþykkt
fjárlög. Vegna stjórnarkrepp-
unnar 1946—47 voru fjárlögin
fyrir 1947 ekki samþykkt fyrr
en 27. apríl 1947. Veturinn
1949—50 þegar stjórn Stefáns
Jóh. Stefánssonar sat sem
starfsstjórn og síðan minni-
hlutastjórn Sjálfstæðisflokksins
voru fjárlög fyrir 1950 ekki
samþykkt fyrr en 12. maí 1950.
Fjárlög fyrir áriö 1959 voru ekki
afgreidd af Alþingi fyrr en 29.
apríl 1959 vegna stjórnarskipt-
anna, sem urðu þá um vetur-
inn. Það þarf því engum aö
koma á óvart, að afgreiðsla
fjárlaga dragist nú fram eftir
öllum vetri.
XXX
Samkvæmt stjórnarskránni
skulu bráöabirgöalög útgefin
milli þinga ætíð lögð fyrir
næsta Alþingi á eftir. Samþykki
Alþingi ekki bráðabirgöalögin
falla þau úr gildi. Þetta ákvæöi
hefur verið skýrt á þann veg, að
lögin haldi gildi sínu, á meðan
næsta þing eftir að þau eru
gefin út situr. Síðan falli lögin
úr gildi hafi þau ekki hlotið
samþykki þingsins. í upphafi
þess þings, sem nú er hafið
munu lögð fyrir Alþingi nokkur
bráöabirgðalög frá því í sumar.
Þingiö veröur aö sitja nægilega
lengi til aö fjalla um þau, að
minnsta kosti það þeirra, sem
mælti fyrir um 2% hækkun
söluskatts og hækkun vöru-
gjalds. Á liðnu voru lýsti for-
sætisráðherra því yfir við þing-
heim, aö í þinghléi yröu engin
bráöabirgöalög útgefin af
stjórninni, sem ekki nytu
örugglega stuðnings meirihluta
þingmanna. Ekki er dregiö í
efa, aö viö þessa yfirlýsingu
hafi verið staðið, þannig aö
ekki ætti að taka langan tíma
aö afgreiða þessi mál í þinginu.
XXX
Þessar vangaveltur hafa byggst á
því, aö Ólafur Jóhannesson
velji einfaldasta og eðlilegasta
kostinn, segi af sér, sitji í
starfsstjórn fram yfir kosningar
í desember og þangaö til ný
stjórn veröur mynduö aö þeim
loknum. Þingið veröur að sitja
aö minnsta kosti í nokkra daga
til aö afgreiða bráðabirgðalögin
frá því í sumar, en ekkert
verður fengist við fjárlögin og
hin stærri pólitísku vandamál
fyrr en ný stjórn hefur veriö
mynduð. Hugsanlegt, aö sam-
staöa takist um breytingar á
kosningalögum, sem unnt er að
framkvæma án stjórnarskrár-
breytingar.
Auðvitað er unnt að koma mál-
um þannig fyrir, að forseti
íslands veröi nú þegar að hefja
viöræður við stjórnmálaleið-
toga um myndun nýrrar stjórn-
ar, sem nýtur meirihluta á
Alþingi. Eins og áöur segir eru
engar líkur á hreinni meirihluta-
stjórn. Framsóknarflokkur og
Alþýöubandalag gætu setið
áfram við stjórnvölinn sem
minnihlutastjórn, ef flokkarnir
nytu til þess stuðnings Sjálf-
stæöisflokks og Alþýöuflokks.
Eru líkur á því? Sjálfstæðis-
flokkurinn og Alþýðuflokkurinn
eru sameinaðir um aöeins eitt
mál — þingrof og nýjar kosn-
ingar — til að ná því fram gætu
þeir oröiö aö standa að minni-
hlutastjórn eða utanþings-
stjórn. En eins og áöur er rakið
knýr Framsóknarflokkurinn þá
ekki lengur til þess, forsætis-
ráðherra úr þeim flokki hefur
þau fyrirmæli frá þingflokki
sínum aö standa ekki í vegi
fyrir þingrofstillögu.
Björn Bjarnason.