Morgunblaðið - 08.05.1980, Page 35

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. MAÍ1980
35
bera, en ekki er rúm til að rekja
það nánar.
Harðari kröfur
um tæki en
mannslíkamann
Þá talaði Drífa Farestveit,
heimilisfræðakennari um viðhorf
og vitund neytenda og tók við-
fangsefnið í þremur meginköflum,
þ.e. 1) Vitund og viðhorf hins
almenna neytanda gagnvart mat-
vælum og neyzluvörum 2) gagn-
vart annarskonar nauðsynjavör-
um, m.a. fatnaði og 3) gagnvart
hinu opinbera.
M.a. gagnrýndi hún eftirlits-
leysi með innfluttum matvælum,
og sagði: Til gamans má geta þess
að raftæki sem flutt eru til
íslands verður að fá samþykkt hjá
opinberum aðilum, þ.e. raflagna-
prófun Rafmagnsveitna ríkisins.
En matvæli, sem oft geta orðið
miklu hættulegri heilsu manna en
nokkurt raftæki, þurfa ekki að
gangast undir neins konar skoðun
eða viðurkenningu. Eg verð að
segja að mér finnst þetta ákaflega
öfugsnúið, þó ekki sé meira sagt.
Það er skoðun mín að flokka ætti
innflutt matvæli í ákveðna flokka
og hver ný eining, sem flutt væri
inn, þyrfti síðan fyrst að fá
viðurkenningu íslenzks matvæla-
eftirlits, áður en almennur inn-
flutningur væri leyfður. Neytand-
inn á rétt á að geta treyst því, að á
boðstólum séu neyzluvörur, sem
séu ekki stórhættulegar heilsu
hans.
I síðasta hluta erindisins sagði
Drífa m.a.: Málaflokkurinn sem
snertir samskipti neytenda og
hins opinbera er svo víðfeðmur og
pólitískur að ég ætla ekki að
hætta mér inn á þau svið. En mig
langar til þess að nefna hér lítið
dæmi um mismunandi kröfur hins
almenna neytanda. Ef þú kaupir
þér t.d. heimilistæki, sem síðan
bilar eftir einhvern tíma, þá
sættirðu þig ekki við, að viðgerð
dragist um marga daga. Hinsveg-
ar lesum við í blöðunum hvað eftir
annað að sjúkt fólk og jafnvel
sárþjáð verði að bíða vikum,
jafnvel mánuðum saman eftir
Hraln Bragaxon DaviA Oddsson
Geir Hallgrimsson Björg Einarsdóttir
læknisaðstoð og sjúkrarými. Ein-
hvers staðar stóð á prenti fyrir
nokkrum dögum, að 900 manns
biðu eftir að komast í aðgerð á
sjúkrahúsi. Af þessu er ljóst að
hinn almenni neytandi gerir miklu
harðari kröfur um góða þjónustu á
hverskonar tækjum en til heil-
brigðisþjónustunnar í landinu. En
við skulum gera okkur grein fyrir
því að heilbrigðisþjónusta er neyt-
endamál.
Við sem starfað höfum að kvört-
unarmálum hjá neytendasamtök-
unum, sagði Drífa að lokum,
höfum orðið vör við það í seinni
tíð, að skilningur fólks og verzlun-
areigenda hefur vaxið stórlega. En
hér þarf samt að gera stórátak.
Aukin fræðsla í skólum á meðferð
efna er tvímælalaust til mikilla
hagsbóta fyrir alla. Það er brýn
nauðsyn að hinn almenni borgari
taki virkari þátt í sameiginlegum
baráttumálum neytenda, sé sífellt
gagnrýninn en jafnframt opinn og
tilbúinn að styðja þá sem vel vilja
gera. Ég tel jafnframt að Neyt-
endasamtökin þurfi að efla stór-
lega til þess að þau geti verið
starfi sínu vaxin og gæta hags-
muna hins almenna neytanda í
þessu flókna og harða þjóðfélagi
sem við byggjum.
Neytendasamtök
sem víðast
Salome Þorkelsdóttir, alþingis-
maður talaði um neytenda- og
byggðamál. Hún sagði það stefnu
sjálfstæðismanna að skapa eigi
jafnvægi í byggð landsins með því
að stórbæta samgöngur, einnig
mili einstakra byggðalaga. Við
viljum, sagði hún, tryggja ein-
staklingnum möguleika á að velja
búsetu og atvinnu, þar sem hann
kýs að vera. Við viljum færa
valdið heim í byggðarlögin, þegar
um staðbundin verkefni er að
ræða, efla sjálfstæði sveitarfélag-
anna. Við viljum jákvæð viðhorf
og skilning milli þeirra sem búa í
dreifbýli og þéttbýli. Allt þetta
eru þættir sem snerta neytenda-
mál. í minum huga spanna þau
ekki aðeins verzlun og vöruverð
eða gæði, þótt sá þáttur sé einn sá
veigamesti, heldur einnig hvers
konar þjónustu t.d. sem er veitt af
hinu opinbera, svo sem sala á
heitu og köldu vatni, þjónusta
pósts og síma, sala á raforku,
sjónvarp, jafnvel gatnagerð og
götulýsing, að ekki sé minnst á
fræðslumál og neytendamál.
Um verzlunarmál sagði Salome
m.a.: Það er óhætt að slá því föstu
að verzlun í dreifbýli situr á engan
hátt við sama borð og verzlun hér
á höfuðborgarsvæðinu eða í þétt-
býli, og er ógerlegt að halda uppi
sömu þjónustu, hvað varðar vöru-
val og verðlag. Markaðurinn er
miklu takmarkaðri og því erfitt að
hafa vöruval við allra hæfi. Ýmis
kostnaður er miklu meiri, eins og
t.d. símakostnaður og víða upphit-
unarkostnaður, þar sem olíuhitun
er. Samkeppnisaðstaða er víða
mjög takmörkuð og sums staðar
engin, í fámennum byggðalögum,
sem bera ekki uppi nema eina
verzlun. Slík einokunaraðstaða
getur sjaldan orðið neytandanum
hagstæð. Hann kemur engum
vörnum við, nema að fara í
innkaupaferðir til þéttbýlisstaða
t.d. vegna kaupa á tilbúnum fatn-
aði, tízkufatnaði, heimilistækjum
og öðrum húsbúnaði, yfirleitt
þeim vörum sem eru í dýrari
verðflokkum. Þannig missir
heimaverzlunin viðskiptin, svo að
þarna verður hálfgerður víta-
hringur. Verðlagseftirlit er víða
mjög takmarkað í dreifbýli og
eftirlit með vörugæðum.
Síðar sagði Salome: Neytenda-
samtökin hafa unnið þarft verk,
þar sem þau hafa komið upp
deildum víðsvegar um landið, því
að neytandinn sjálfur hlýtur alltaf
að vera raunhæfasti eftirlitsaðil-
inn og því mikilsvert að neytenda-
samtök séu sem víðast starfandi.
Eftir upplýsingum sem ég hefi
fengið munu nú vera starfandi 11
deildir úti á landsbyggðinni eða
utan Reykjavíkur. Og hún lauk
ræðu sinni með því að segja:
Hagsmunir neytenda eru hags-
munir þjóðarinnar. Hjöðnun verð-
bólgu er besta kjarabótin fyrir
neytendur, hvar sem þeir búa. Það
er víst langt í land með að við
neytendur tökum af skarið í þeim
málum. Því miður höfum við valið
þá leið að halda áfram að fljóta að
feigðarósi, erum hætt að velta
vöngum yfir verðhækkunum. Þær
eru orðnar fastur liður í okkar
daglega lífi. Verðið í dag heitir
„gamla verðið“ á morgun.
Neytendur hafa betri
upplýsingar erlendis
Jónas Bjarnason, verkfr. flutti
erindi um stöðu neytenda á
íslandi borið saman við aðstæður
erlendis. Hann sagði m.a.:
Gæði vöru og þjónustu eru hér á
flestum sviðum sambærileg við
það, sem erlendis gerist. Þó er selt
hér mikið af gallaðri matvöru,
sem er hér á boðstólum vegna
eftirlitsleysis. Grunur leikur jafn-
vel á, að hingað séu sendar
gallaðar vörur að utan vegna
eftirlitsleysisins. Viðgerðarþjón-
usta fyrir margvísleg tæki er hér
alveg í lámarki og mun verri en
gengur og gerist erlendis. Kartöfl-
ur og grænmeti svo og kjöt
almennt er í mun betra ástandi í
nágrannalöndum. Erlendis eru að
sjálfsögðu einnig vörur í lágum
gæðaflokkum á boðstólum, en
neytendur hafa þar almennt mun
betri upplýsingar. Þekking
afgreiðslufólks er yfirleitt mun
betri í verzlunum erlendis en
tíðkast hér. Það er beinlínis full-
yrt hér, að mál eins og steypu-
skemmdir í húsum okkar hefði
ekki getað komið upp í nágranna-
löndunum.
Merkingar á allskyns vörum eru
almennt í mun betra horfi erlend-
is en hér er. Dagstimplarnir á
viðkvæmum matvörum er almenn
regla og sumsstaðar hefur verið
sett í lög, að merkja skuli fatnað
með tilliti til efnainnihalds og
meðferðar. Merkingum er almennt
mjög áfátt hér og oftast á erlend
um tungum. Merkingar á matvæl-
um fara þó batnandi. Hér geta
fyrirtæki komist upp með drjúgar
auglýsingar með ýkjur um eigin-
leika vörutegunda. Neytendarit
erlendis eru mjög á varðbergi
gagnvart slíku.
Réttarstaða neytenda mun yfir-
leitt vera mun betri erlendis en
hér tíðkast. Almennt gilda fyllri
lög um neytendavernd og sums-
staðar starfa sérstakir umboðs-
menn neytenda. A Norðurlöndum
eru kvörtunarnefndir algengar,
sem útkljá minniháttar ágrein-
ingsmál í viðskiptum. Markaðs-
dómstólar eru líka til á Norður-
löndum. I Bretlandi og V-Þýzka-
landi eru sérstök neytendaráðu-
neyti.
Sérmeðferð minni-
háttar mála
Að lokum gerði Hrafn Braga-
son dómari grein fyrir neytenda-
málum, löggjöf, núverandi stöðu
og hvert beri að stefna. Hann
ræddi nýja löggjöf, sem honum og
Friðgeiri Björnssyni borgardóm-
ara hafði verið falið að undirbúa
um fljótvirkari og ódýrari með-
ferð minni háttar mála fyrir
héraðsdómstólum, svonefndra
neytendamála, en samningu
þeirra er nú að ljúka. Sagði hann
frá tveimur leiðum, sem farnar
hafa verið í grannlöndum okkar.
Sú leiðin, sem farin er í frumvarpi
þessu byggist á því að koma á fót
þjónustu við almenning hjá hér-
aðsdómstólum.
Sú aðferð að gera greinarmun á
meðferð dómstóla á málum, sem
varða minni upphæðum og öðrum
málum á uppruna sinn í Banda-
ríkjunum, sagði Hrafn, og hefur
þróast þar í ýmsum ríkjum á
nokkuð mismunandi veg. Rétt
þykir að geta hér í nokkru aðalat-
riða við meðferð dómstóla á minni
málum skv. frumvarpi.
Við getum tekið lýsandi dæmi af
þessari meðferð. Jón Jónsson, sem
á heima í Hraunbænum, kaupir
sér skó í verzlun. Skórnir reynast
gallaðir og Jón fer með skóna til
verzlunarstjóra skóbúðarinnar og
vill fá nýja skó eða peningana sína
aftur. Verzlunarstjórinn segir það
útilokað, Jón hafi gengið á skón-
um í krapa og saltbleytu
reykvískra gatna og slíkt þoli
engir skór. Jón mótmælir þessu og
heldur því fram að skórnir hefðu
átt að þola smá vosbúð, en verzl-
unarstjóranum verður ekki rokk-
að. Jón vill ekki una við þetta og
leitar upplýsinga um hvernig
hann geti fengið hlut sinn réttan.
Væri frumvarpið orðið að lögum
mundi honum sagt að fara að
Túngötu 14 í Borgardóm Reykja-
víkur og ræða við starfsfólk þar.
Jón mundi útfylla umsókn þar
sem málsstaður hans væri skýrður
og kröfur hans og fullyrt að
verzlunarstjórinn vilji ekki bæta
skóna. Dómari ákveður hvenær
mál Jóns á að koma fyrir, fær
honum eitt eintak umsóknarinnar
áritað um fyrirtökudag, sem verð-
ur að vera innan 20 daga, og Jón
fer við svo búið eftir að hafa skilið
skóna eftir. Starfsfólk Borgar-
dóms sér um að umsókn Jóns sé
birt verzlunareigandanum og
kalla hann til fundar við Jón og
dómara á áður ákveðnum tíma.
Mæti Jón ekki á fundinum fellur
mál hans niður. Mæti verzlunar-
eigandinn ekki fær Jón dóm yfir
honum um að bæta skóna sýnist
dómaranum svo. I þessu tilfelli
mundi dómarinn kalla til sín
mann sem sérfróður væri um skó
til þess að dæma með sér í málinu.
Komi bæði Jón og verzlunareig-
andinn til fundarins mundi reynt
að sætta.þá og dómari kemur með
sérstaka sáttatillögu. Takist sætt-
ir er málið úr sögunni en takist
sættir ekki úrskurðar dómari ef
honum sýnist mögulegt málið þeg-
ar en boðar annars til nýs og
síðasta fundar. Á þeim fundi eiga
aðilar að þessari skódeilu okkar að
koma með frekari gögn hafi þeir
þau og skýra sjónarmið sín enn
frekar. Að því loknu tekur dómari
málið til dóms og dæmir það að
öllum líkindum ásamt meðdóm-
anda sem er sérkunnáttumaður
' um skó. Gjöld af málum þessum
til ríkisins eru lág, ekki er ætlast
frekar til þess að aðilar hafi
lögmenn sér til aðstoðar enda á
starfsfólkið á embættinu og dóm-
arinn að aðstoða aðila. Auðvitað
eykur þetta kostnaðinn við dóm-
stólinn og það er pólitísk ákvörðun
hvort Alþingi vill koma þessu á.
Mál sem fara mundu að þessari
aðferð mega ekki vera um hærri
fjárhæð en 200.000.-. Líkur eru á
að í framtíðinni mundu að þessari
meðferð fara töluvert af málum
sem nú koma ekki til kasta
dómstóla.
Samkvæmt reynslu annarra
þjóða eru það millistéttirnar sem
notfæra sér slika meðferð aðstoð-
arlaust. Sumsstaðar hafa neyt-
endasamtök og félagsmálastofn-
anir verið styrktar af almannafé
til þess að aðstoða fólk sem ekki
treystir sér sjálft til að fara með
slík mál fyrir dómstóla. Þetta
getum við gert hér, en einnig má í
sambandi við lögfestingu frum-
varps um lögfræðiaðstoð við al-
menning, sem nú liggur fyrir
Alþingi, tengja slíka aðstoð og
meðferð smámála, þannig að skv.
slíkum lögum sé fjármunum veitt
til þess að aðstoða fólk við útfyll-
ingu umsókna um meðferð minni
háttar mála.
Almennar- og
pallborðsumræður
Eftir hádegisverðarhlé hófust
pallborðsumræður um neytenda-
mál og það sem fram hafði komið
í erindum. Stjórnaði þeim Davíð
Oddsson, borgarfulltrúi og á palli
voru Jónas Bjarnason verkfr.,
Halldór Blöndal alþm. Jóna Gróa
Sigurðardóttir, húsmóðir, dr. Alda
Möller, matvælafr. og Magnús
Finnsson, frámkvæmdastjóri
kaupmannasamtakanna. Urðu
fjörugar umræður. Fyrirspurnir
bárust framan úr sal sem teknar
voru til umfjöllunar.
Eftir kaffihlé kl. 15.30 hófust
almennar umræður, sem lauk með
samantekt Geirs Hallgrímssonar,
formanns Sjálfstæðisflokksins
sem áður hefur verið sagt frá í
Mbl. Fjallaði hann um það sem
athygli hans hafði vakið í erindum
og umræðum. I almennu umræð-
unum tóku til máls Ólafur Stef-
ánsson, Magnús Finnsson, dr. Pét-
ur Blöndal, Arndís Björnsdóttir,
Árni Bergur Eiríksson, Logi
Björnsson, Reynir Ármannsson,
Logi Björnsson, Elín Pálmadóttir.
Að lokum sleit Björg Einars-
dóttir, formaður Sjálfstæðis-
kvennafélagsins Hvatar neytenda-
ráðstefnunni. Vakti hún m.a. at-
hygli á því að neytendamál séu
mál heildarinnar, þau séu stjórn-
unarlegs eðlis og lagði áherzlu á
mikilvægi þeirra fyrir land og
þjóð. Þakkaði hún ræðumönnum
góð erindi og fundarmönnum
langa fundarsetu í góðviðri á
sunnudegi. g. Pá
Atvinnumiðlim
námsmanna
tekin til starfa
MÁNUDAGINN 5. maí tók til
starfa Atvinnumiðlun náms-
manna. Síðastliðið ár ráku Stúd-
entaráð Háskóla íslands (SHÍ) og
Landssamband mennta- og fjöl-
brautaskólanema (LMF) atvinnu-
miðlunina og gafst það vel. í ár
verður AN starfrækt áfram en
nú hafa Bandalag íslenskra
sérskólanema (BÍSN) og Sam-
band islenskra námsmanna er-
lendis (SÍNE) gengið til sam-
starfs við SHÍ og LMF og munu
þessi fjögur námsmannasamtök
reka atvinnumiðlunina í sumar.
Síðastliðið sumar leituðu um
500 nemendur til miðlunarinnar
og tókst að útvega flestum at-
vinnu. Vegna hins ótrygga at-
vinnuástands nú og aukinnar að-
ildar að AN má búast við að mun
fleiri leiti til AN nú í sumar.
Áætlað er að 2 starfsmenn
starfi við AN í sumar.
AN er til húsa í Félagsstofnun
stúdenta, Stúdentáheimilinu við
Hringbraut. Símanúmer AN eru
15959 og 12055.
Kaffiboð
hjá Félagi
Snæfellinga
og Hnappdæla
ÁRIÐ 1972 hóf Félag Snæfellinga
og Hnappdæla í Reykjavík þá
starfsemi að bjóða til sameigin-
legrar kaffidrykkju á vegum
félagsins öllum eldri Snæfelling-
um. Síðan hefur þessu verið
haldið áfram við vaxandi vin-
sældir þeirra, sem hafa getað
notfært sér boð félagsins. Til-
gangurinn með þessu er fyrst og
fremst sá að gefa eldra fólkinu
kost á að hittast.
Kaffiboðið verður nú haldið í
félagsheimili Bústaðakirkju
sunnud. 11. maí n.k. kl. 15.00 að
lokinni guðsþjónustu séra Ólafs
Skúlasonar, dómprófasts í Bú-
staðakirkju, sem hefst kl. 14.00.
Kl. 18.00 hefst síðan aðalfundur
félagsins, sem einnig verður hald-
inn í félagsheimilinu að loknu
kaffiboðinu. Þar mun kór Snæfell-
ingafélagsins láta til sín heyra, en
honum stjórnar Jón ísleifsson,
kennari. Kórinn hefur æft vel í
vetur. í honum eru nú starfandi
um fjörutíu manns.
Þá er á vegum félagsins verið að
undirbúa sólarlandaferð. Farið
verður að þessu sinni til Mallorka
og dvalist þar í þrjár vikur. Ferðin
hefst 3. okt. Búið verður á íbúða-
hóteli við Magalufströndina.
Æskilegt er að þeir, sem ætla sér
að fara í þessa ferð, láti sem fyrst
bóka sig í hana.
Námsritgerð-
ir um Kommún-
istaflokkinn
INGÓLFUR Á. Jóhannesson hefur
gefið út í bæklingi tvær námsrit-
gerðir sínar í sagnfræði við Háskóla
Islands. Kverið ber heitið Úr sögu
Kommúnistaflokks Íslands og er 64
bls.
I fyrri ritgerðinni er sagt frá
klofningi ungra jafnaðarmanna á
Siglufirði 1930 og lýst stefnu Komm-
únistaflokksins í æskulýðsmálum.
Þar er einnig lýst starfi Félags ungra
kommúnista í Reykjavík og kafli er
um sjálfsgagnrýni. í siðari ritgerð-
inni er greint frá harkalegum átök-
um í Kommúnistaflokki íslands á
árunum 1932—4, þegar um það var
deilt, hvort hafa mætti samstarf við
foringja Alþýðuflokksins.