Morgunblaðið - 23.06.1981, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚNÍ 1981
Hvar er kjarabótin af stór-
batnandi viðskiptakjörum?
Fáum 20—30% meira af vörum innfluttar frá Evrópu
fyrir hvern útfluttan fisk heldur en fyrir ári síðan
Hverjum kæmi það ekki þægi-
lega á óvart, ef hann uppgötvaði,
að núna gæti hann fengið 6 kg af
osti fyrir tímakaupið sitt í stað 5
kg fyrir ári, eða að hann væri 8
mánuði í stað 11 mánaða fyrir ári
að vinna sér inn fyrir kaupverði á
nýjum Fiat-bíl, eða að kaupið
hans fyrir 93 stunda vinnu hrykki
nú fyrir nýrri AEG-þvottavél, sem
hann var 120 klst. að vinna sér inn
fyrir á sl. ári. Þetta væri raun-
veruleg kjarabót og mikil tilbreyt-
ing frá því sem menn hafa átt að
venjast.
Menn hafa e.t.v. ekki veitt því
eftirtekt, en samt er það svo að
íslenzka þjóðarbúinu hefur á einu
ári, án nokkurs tilverknaðar af
íslenzkri hálfu, hlotnast kjarabót
af þessu tagi. Hins kunna menn að
spyrja sig hvernig það megi vera,
að þeir hafi ekki fundið fyrir því,
að þessi kjarabót hlotnaðist þeim
sjálfum.
íslendingar selja stærstan hluta
útflutnings síns í Bandaríkjum
Norður-Ameríku. Stærstan hluta
innflutningsins kaupum við ís-
lendingar hins vegar í Evrópu. Á
einu ári eða frá 15. maí 1980 til 15.
maí 1981 hefur gengi Bandaríkja-
dalsins hækkað um 20—22%
gagnvart myntum Norðurland-
„Einhverjum kynni
að þykja nærtækt að
ætla, að við þessar
aðstæður mætti bara
aí þessum sökum
lækka verðbólguna
um 20—30% á Islandi.
Ég ætla ekki að ger-
ast svo djarfur. Hins
vegar þykir mér harla
einkennilegt, þegar
ríkisstjórnin, sem tók
við í 42% verðbólgu-
hraða, ætlar sér ekki
háleitara markmið en
svo við þessar aðstæð-
ur, að verðbólguhrað-
inn á þessu ári verði
40%.“
anna Danmerkur og Svíþjóðar, um
33% gagnvart franska frankan-
um, 25% gagnvart svissneska
frankanum, um 29% gagnvart
þýzka markinu og 36% gagnvart
ítölsku lírunni. Þetta þýðir að
þjóðarbúið hefur fengið 20—36%
meira af vörum innfluttar frá
Evrópu fyrir hvern útfluttan fisk
bara vegna gengisþróunar. Það
ætti að þýða raunverulega vöru-
verðslækkun á Islandi miðað við
óbreytta stöðu gagnvart dollar.
Það ætti að þýða að við þyrftum
skemmri vinnutíma til þess að
vinna okkur fyrir þeim hlutum,
sem við kaupum.
Einhverjum kynni að þykja
nærtækt að ætla, að við þessar
aðstæður mætti bara af þessum
sökum lækka verðbólguna um
20—30% á íslandi. Ég ætla ekki
að gerast svo djarfur. Hins vegar
þykir mér harla einkennilegt, þeg-
ar ríkisstjórnin, sem tók við í 42%
verðbólguhraða, ætlar sér ekki
háleitara markmið en svo við
þessar aðstæður, að verðbólgu-
hraðinn á þessu ári verði 40%.
Af því verður ekki annað séð en
ríkisstjórnin ætli að láta þetta
einstaka tækifæri til þess að
lækka verðbólguna framhjá sér
fara.
Ofan á þessi einstaklega góðu
skilyrði í gengismálum fyrir til-
verknað ýmissa annarra en ríkis-
stjórnar Islands bætist svo hækk-
eftir Kjartan
Jóhannsson, formann
Alþýðuflokksins
un á útflutningsverði afurða
okkar, sbr. 10—20% hækkun á
saltfiski og skreið og nú nýverið
12—13% hækkun á frystum
þorskafurðum, sem ætti að vega
upp verðbólguna í innflutnings-
löndunum.
Ef saman fara 12% hækkun
verðlags í dollurum og 25% hækk-
un verðs á dollar miðað við gengi á
myntum innnflutningsins þá þýðir
það hvorki meira né minna en
40% verðhækkun á fiski miðað við
innflutningsvörur (því að
1,12x1,25=1,40) á stöðugu verðlagi.
Þetta er það, sem íslenzka
þjóðarbúinu hefur hlotnazt. En
hvar er svo kjarabótin, sem þjóð-
arbúið ætti að skila allri alþýðu
við þessar aðstæður? Við þessar
aðstæður hrósar Alþýðubandalag-
ið sér af því að hafa haft forgöngu
um að skerða kaup um 7%. Hefur
þá kaupmáttur vaxið? Ekki agnar-
ögn. Sumir ríkisstjórnarstuðn-
ingsaðilarnir hrósa sér af því að
hann hafi ekki minnkað sam-
kvæmt einhverjum mælikvarða,
hvað svo sem buddan okkar segir.
Alþýðubandalagið hrósar sér af
því að hafa tekið viðskiptakjara-
viðmiðun launa út úr vísitölunni.
Það var líklega ekki seinna vænna,
ef sjá átti til þess að bati í
viðskiptakjörum kæmi íslenzku
launafólki á engan hátt til góða.
Gengishækkun dollarans gagnvart
Evrópumyntum kemur fram í
viðskiptakjörum. Hækkun á út-
flutningsverði hefur sams konar
áhrif.
Það góðæri, sem nú hefur gefzt í
afurðaverði og gengisbreytingum
án nokkurs tilkostnaðar af ís-
lenzkri hálfu, mætti ætla að nýta
ætti til þess jöfnum hjöndum að
bæta hag íslenzkrar alþýðu og
draga úr verðbólgu. Hvorugt virð-
ist ríkisstjórninni gefið. Kjörin
verða óbreytt. Verðbólguhraðinn,
sem var 42% þegar ríkisstjórnin
tók að sér stjórnvölinn, á sam-
kvæmt hennar eigin markmiðum
að verða svipaður. Þetta ytra
góðæri eitt sér ætti að gefa tilefni
og tækifæri til að minnka verð-
bólguhraðann verulega.
Kjartan Jóhannsson
Stefán Pétursson,
útgerðarmaður frá
Húsavík — 75 ára
Kvöld á Húsavík. Þriðji dagur
jóla um miðjan 6. áratuginn. Ég
lít út um vesturgluggann er veit
að höfninni. Engin umferð. Allt
hljótt. Ljós á bryggjunni og í skini
þeirra sjást fáeinir bátar.
Skyndilega krækja tveir menn
fyrir hornið á garðinum fyrir
framan húsið hjá mér og stefna að
stiganum sem liggur niður bakk-
ann á stéttina framundan. Þarna
eru feðgar á ferð. Sá eldri, hlaðinn
pinklum, þéttur á velli, vaggar
aðeins í göngulagi, líkt og sá er
lengi hefir ölduna stigið. Skrefin
eru föst og ákveðin. Verður senni-
lega ekki svo auðveldlega velt.
„Þeir eru þá að fara,“ hugsa ég,
„og Stefán fyrstur."
Hér má sjá Stefán Pétursson,
skipstjóra á Pétri Jónssyni, eina
ferðina enn á leið á vetrarvertíð til
suðvesturhornsins eins og jafnan
frá því um 1940. Með honum er
sonur hans, Pétur, að fylgja föður
sínum um borð. Jólafríið er stutt
nú sem endranær. Þar eru orðnar
margar ferðirnar sem Stefán hefir
frá fyrstu tíð farið frá Borgar-
hólnum til bryggju, um borð og á
mið um lengri eða skemmri leið.
Um tíma er ekki spurt.
I dag eru 75 ár síðan lífsróður
Stefáns Péturssonar hófst, en
hann fæddist 23. júní 1906.
I viðtali við Stefán, sem nýlega
birtist í Morgunblaðinu, er gerð
grein fyrir lífshlaupi hans, um-
fangsmiklu starfi og þróun at-
vinnurekstrar, allt frá útgerð lítils
árabáts og til margra stórra skipa
og fyrirtækja.
Sú saga skal ekki endurtekin
hér. En fyrir húsvískum eyrum
hljóma kunnuglega nöfnin Skalla-
grímur, Barði, Pétur Jónsson,
Náttfari og Dagfari. Tvö þau
síðustu táknræn fyrir útgerðar-
þátt þeirra bræðra, þar sem löng-
um hefir verið siglt náttfari og
dagfari: Við þau eru tengd nöfn
Borgarhólsbræðra, Þórs og Stef-
áns Péturssona. Hafa hlotið sess í
sögu útgerðar á Húsavík. Sú saga
minnir um margt á ævintýri sem
þó hefir engan veginn gerst af
sjálfu sér.
Faðir Stefáns, Pétur Jónsson,
löngum kenndur við Rauf á Tjör-
nesi, var búfræðingur að mennt,
kunnur af jarðabótastarfi sínu á
Húsavík og nágrenni. Þótti
greindur vel og glettinn oft í
tilsvörum. Kona hans var Hólm-
fríður Eiríksdóttir, greind kona og
mæt, komin af Djúpadalsætt í
Skagafirði. Þrjú börn þeirra hjóna
eru nú á lífi: Þór, Stefán og
Guðrún. Lengst áttu þau hjón
heima að Borgarhóli, Húsavik, á
hólnum þar sem sagnir telja, að
Garðar Svavarsson hafi byggt sér
hús forðum.
I æsku þeirra bræðra bjó fjöl-
skyldan við þröngan kost, eins og
víða var um þær mundir. Snemma
varð að taka til hendi og ekki
undir þá bræður mulið í upphafi.
En samheldnin var mikil innan
fjölskyldunnar og með samstilltu
átaki unnið bug á margvíslegum
erfiðleikum. Óblíð lífskjör geta
leikið menn grátt, en þau geta líka
stælt menn til meiri átaka. Manni
með lund Stefáns og stolt gaf
mótlætið byr. Kjörin setja á
manninn mark. Með hörku, sjálfs-
afneitun og seiglu var barist
áfram og brotist til mikilla um-
svifa og gefur auga leið, að
varirnar flutu þar ekki alltaf í
gælum. Lífið var þeim bræðrum
vinna, en vinnan jafnframt líf.
Samheldni og samvinna þeirra
bræðra var sérstök. Segja má, að
um langt árabil hafi þeir notað
sömu pyngju. I þeim viðskiptum
gætti ekki tortryggni. Bræðralag
eins og best gerist.
Þrátt fyrir vaxandi auðlegð
hafa þeir bræður ekki borist á,
lystisemdir þessa heims aldrei
glapið þá.
Árið 1976 var fyrirtækinu skipt,
enda fleiri aðilar komnir í spilið
þar sem voru börn þeirra bræðra.
Fyrstu persónulg kynni mín af
Stefáni voru þau, að ég var að
ljúka námi í Reykjavík og þurfti
að komast norður. Frétti að bátur-
inn Pétur Jónsson væri að ljúka
vertíð og þann veginn að fara til
Húsavíkur. Ég brá mér um borð
og falaði far.
„Það geturðu fengið, ef þú
stendur vakt um borð frá kl. 6—12
meðan strákarnir fara að
skemmta sér,“ sagði Stefán. Hann
hefir jafnan viljað, að menn ynnu
fyrir mat sínum og oft hefir hann
minnst á menntamenn við mig
síðan, án sérstakrar hrifningar.
Er við fórum fyrir Horn á norður-
leið, var talsverður veltingur og
leiðindasjór. Var ég lengi uppi í
brú hjá Stefáni og spjölluðum við
þá margt.
„Já, svona er með ykkur bölv.
landkrabbana, þið finnið ekki
fyrir sjóveiki, en ég er búinn að
vera áratugi á sjó og aldrei alveg
laus við hana ef vont er,“ sagði
Stefán þá m.a. Jafnframt sagðist
hann eiga við sykursýki að stríða
og þyrfti sjálfur að sprauta sig á
sjónum.
Mér varð ljóst hvílík harka
byggi í þessum manni og ekki
furða þótt skapið gæti stundum
verið eins og ólgandi sjór ef svo
bar undir.
Frá þessari ferð hefir fundum
okkar stundum borið saman.
Mér er minnisstætt svar Stef-
áns eitt sinn er ég var að segja
honum frá miklum athafnamanni
er ég kynntist um skeið. Stefán
hlýddi á hljóður en sagði svo:
„Mikið er þessum körlum bölvað,
en margt haa þeir líka gert fyrir
byggðarlag sitt.“
Stefán var einn af stofnendum
kommúnistaflokks íslands á sín-
um tíma. „Ég lenti þar upphaf-
lega,“ sagði hann eitt sinn við mig,
„og hefi fylgt Alþýðubandalaginu
síðan, þótt ekki hafi ég alltaf verið
ánægður."
Margir hafa undrast hvernig
stórútgerðarmaðurinn Stefán hef-
ur getað sameinað verkalýðsmann
og atvinnurekanda í sjálfum sér.
Hvað segja þeir hvor við annan?
Kannski hefir hvor um sig þurft
á hinum að halda, verkalýðssinn-
inn átt undir högg að sækja hjá
atvinnurekandanum, sem e.t.v.
hefir haft beyg af verkalýðssinn-
anum? Báðum hlutverkum hefir
Stefán gegnt á langri ævi og
gjörþekkir af eigin raun. Orðið þar
að sætta eða reyna a.m.k. Báðir
hafa í Stefáni margt afrekað,
ýmist í harðri baráttu hvor við
annan eða með samvinnu og
sameiginlegu átaki.
Stefán fluttist alfarinn frá
Húsavík 1979 og er nú búsettur í
Reykjavík. Fylgist enn vel með
fyrirtækjum sínum og er þar
þáttakandi. Ég árna honum, konu
hans, Katrínu, og sonum þeirra,
Júlíusi og Pétri allra heilla á
þessum tímamótum í lífi Stefáns.
S.J.
Veggspjöld með
íslenzka hestinum
GEFIN hafa verið út tvö stór
vcggspjöld mcð myndum af ís-
lenzka hestinum. Eru það stækk-
aðar litljósmyndir, annars vegar
meri á stökki ásamt afkvæmi sinu,
hins vcgar af ungu fóiki á tölt-
hestum.
Útgefendur eru tímaritin Eið-
faxi, sem er sérrit um hesta og
„Á tölti“, annað vegg-
spjaldanna sem talað er
um i fréttinni.
hestamennsku, og Iceland Review,
sem gefið er út á ensku. Heita
myndirnar á spjöldunum „Frelsi"
og „Á tölti“. Eru þær báðar teknar
af hinum kunna hestaljósmyndara
Sigurgeir Sigurjónssyni. Spjöldin
eru í stærðinni A-l. Þau eru
litgreind og prentuð í Kassagerð
Reykjavíkur í nýjum og fullkomn-
um prentvélum, sem tryggja full
gæði litmynda.
Veggspjöldin fást í helztu bóka-
og ritfangaverzlunum.