Morgunblaðið - 05.01.1982, Page 12

Morgunblaðið - 05.01.1982, Page 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. JANÚAR 1982 Lokið er sérstöku ári fatlaðra og mun það mál fróðra, að það hafi tekist vel svo sem lesa má í dagblöð- um borgarinnar. Undirritaður fylgdist ekki svo nákvæmlega með gangi mála nema rétt úr fjarlægð, — þó var farið fram á það við mig, að ég lánaði nokkrar myndir á menningarviku þá, er haldin var í n’óvemberlok, og aðstoðaði jafn- framt við val mynda, er uppi skyldu hanga, meðan á öðrum dagskrárlið- um stæði, og var það auðsótt mál. Menn voru strax sammála um að höfuðáherzla skyldi lögð á myndir skapandi athafna og hugarflugs en ekki eftirmyndir úr vikublöðum eða andlausa uppdrætti hlutveruleik- ans. Veit ég nú, að ekki munu allir hafa sætt sig við þá stefnu, en það er hlutur, sem verður að taka með stóískri ró. Annað vakti meir at- hygli mina og það er merkileg við- kvæmni úr þessari átt. Ég hafði tek- ið að mér að semja formála í dagskrá menningarvikunnar og kom þá óvart við kviku ýmissa með því að ætla að nota andstæðurnar fatl- aðir-heilbrigðir. Þessu var þó breytt í fatlaðir og ófatlaðir og munu menn hafa látið sér vel líka, þótt það sé að mínu mati ennþá lakara og geti skapað meiri misskilning og vanga- veltur en hitt, því að ákaflega erfitt' er að skilgreina hverjir séu raun- verulega alveg ófatlaðir. Þá á orðið fötlun eingöngu við sýnileg veikindi eða meiðsl (samkvæmt skilgrein- ingu orðabókarinnar), en þar sem ég hef ekki annað heildarorð tiltækt leyfi ég mér að nota það hér í al- tækri merkingu. Ekki veit ég ná- kvæmlega, hvernig viðkomandi líta Einn frægasti málari seinni alda var Francisco Goya en sá missti heyrnina á miðjum starfsferli sínum. Hann gerði sínar nafn- toguðustu myndir heyrnarlaus og hóf m.a. steinþrykkið í æðra veldi. Myndin „Risinn“ er gerð í raderingu og mezzotintu og er' með þekktari grafísku verka hans. í myndinni er ógnþrungin þögn og það er líkast sem Ijósið sé tákn lífsins og eina samband mannverunnar við umheiminn. og vekja forvitni og athygli á al- mannafæri með merkjamáli sínu. Þetta fólk er þó alla jafna manna heilbrigðast fyrir utan fötlun sína og hefur vísast engar aðrar kenndir misst gagnvart umhverfinu nema að lifa í, að hluta til eða algjörri þögn. Vanmat er þeirra versti þröskuldur í lífinu, einkum hvað langskólanám snertir en það má vera hérlendum hvatning að víða ytra hefur þessi þröskuldur verið yfirstiginn. Menn- ingarvikunni lauk svo með eftir- minnilegri hátíð og var áhrifaríkt að sjá, hve fólk lagði sig fram við að skemmta sér og öðrum. Gagnrýnendur — listrýnendur — Það virðast fleiri eiga til við- kvæma strengi en fatlaðir, og það varð ég áþreifanlega var við, er samband gagnrýnenda var endur- vakið úr löngum dásvefni nú á dög- unum. Ég bar þar fram þá tillögu, Guðberg Bergsson og Thor Vil- hjálmsson, ásamt tilfallandi leynd- armálum í kringum meistarann og líf hans. Var helst á þessum skrifum að skilja, að Picasso eigi minna í tilurð myndarinnar og raunar ann- arra mynda honum eignuðum en áð- ur var haldið, ef maður hefur þá skilið greinarnar rétt. Um meistara Picasso hafa mynd- azt svo margar sögusagnir að vísast er af nógu efni að taka í öll helgar- blöð Þjóðviljans á ársgrundvelli og mun erfitt að greina hvað sé satt og hvað logið. Skemmtileg og fróðleg gæti sú lesning orðið. Hver atlagan af fætur annarri hefur verið gerð að risanum í þvi skyni að ómerkja framleiðslu hans. Minnist ég þess, að er ég var í Múnchen árin 1958—'60 hafði næstum tekizt að gera hann að ósköp venjulegum en ofauglýstum málara, eða svo hafði maður á tilfinningunni. Fátt hatast meðalmennskan meira við en snilld- ina og þeir eru fjölmargir, er koma af stað hinum aðskiljanlegustu sögusögnum um sér meiri listamenn þeim til lítillækkunar. Máski hefðu hinir ágætu rithöfundar mátt at- huga sinn gang betur, áður en þeir hættu sér út á ritvöllinn með það, sem mætti ætla hæpnar fullyrð- ingar þótt í þeim felist sjálfsagt margt sannleikskornið. Ég minnist þess hér, að er ég var í Osló veturinn 1952—’3, var dreift meðal nemenda listaháskólans plaggi með yfirlýsingu meistarans, þar sem hann viðurkenndi mistök sín og hvað óhlutlæga list ekki geta staðizt, vera fals og hjóm. Þetta plagg gekk um allan heim og varð MANNIÍFSVETTVANGIIR á málin, en ég get ekki fallizt á það að t.d. heyrnarskertir hafi heil- brigða heyrn eða að blindir hafi heilbrigða sjón, — en hins vegar geta menn sjálfsagt verið fílhraust- ir fyrir utan fötlun sína og með öðr- um mönnum heilbrigðari hugsun- arhátt. Nú hef ég fengið að vita, að fleiri hafi í grandleysi sínu rekið sig illa á þetta og tel því rétt, að það komi á yfirborðið til nánari krufn- ingar og heilbrigðrar skilgreiningar, hvernig sem hún nú reynist. En hafa menn eiginlega hugsað út í það, hve fötlun er víðtæk í eðli sínu, svo sem hún skilst hér, þ.e. hindrun (handicap)? Menn geta ver- ið fatlaðir á svo mörgum sviðum, því að menn geta t.d. verið að hiuta til tónrænt eða sjónrænt fatlaðir þótt ekkert sé annars að skynfærunum. Það er t.d. mjög bagalegt að hafa ekki tilfinningu fyrir tónrænum hrynjandi og hefur í för með sér margvíslega erfiðleika fyrir þoland- ann. Þá geta menn á sama hátt ver- ið algjörlega tilfinningarlausir fyrir dýpri atriðum sjónarinnar og/eða litblindir, og það er í sjálfu sér einn- ig hindrun. Afleiðingarnar geta iðu- lega orðið útilokun frá atvinnu og víðtækir sálrænir erfiðleikar í öllum tilvikum. — En rétt er það, að margt verða hinir fötluðu að þola fyrir hugsun- arleysi og blindu samborgaranna (sem má telja skynræna fötlun) og mætti rita um það langt mál. Ég get komið með mjög nærtækt dæmi, sem er fréttaágrip heyrnarskertra í sjónvarpinu. í upphafi brostu marg- ir, er þeir sáu tilburði hinna heyrn- arskertu á skjánum, en nú eru áreiðanlega flestir hættir að hlæja og um marga veit ég, sem dást nú að þessu framtaki og sumir hafa jafn- vel orð á því, að þetta sé líkast mím- ískum ballett, — látbragðsballett. Þetta er augljóst dæmi um, hve miklu má áorka með skilningi og heilbrigðum hugsunarhætti, þótt róðurinn kunni að vera erfiður í fýrstu. Hér er um stóran sigur að ræða fyrir þennan hóp fatlaðra, er vekur þeim vafalaust enn frekar trú á mátt sinn og megin. Heyrnin er útvörður allra skilningarvitanna og telst samkvæmt skilgreiningu lærðra mikilvægust þeirra. Þá leggst það til viðbótar á þann, sem heyrnina hefur misst, að engin get- ur séð á honum fötlun hans í fljótu bragði, sem verður til margvíslegra óþæginda og ama fyrir viðkomandi. Þá þykja slíkir nokkuð sérkennilegir að orðið list tengdist nafninu, þann- ig að samtökin nefndu sig t.d. „Fé- lag íslenzkra listgagnrýnenda", en það var kolfellt. Þannig mætti ætla að gagnrýnendur á listasviði séu mjög viðkvæmir fyrir orðinu „list“, sem þó sízt skyldi þar sem þeirra er að halda uppi reisn listarinnar með skrifum sínum. Mætti jafnvel til sanns vegar færa, að réttast væri að nota hér orðið listrýnir, því að menn skilgreina hlutina eins mikið á al- mennum grundvelli og þá frekar meira en að lofa þá eða lasta. Orðið gagnrýni er mjög misskilið hér á hjara veraldar og þá ekki sízt meðal listamannanna sjálfra, en þeim finnst mörgum sem við listrýnendur gagnrýnum (löstum) aðra aldrei nógu hart né lofum sjálfa þá og fé- laga nógu mikið. Jón Stefánsson — Rétt er að minnast á það hér, að hundrað ár voru liðin sl. ár frá fæðingu eins gáfaðasta, menntað- asta og þekktasta myndlistarmanns þjóðarinnar, Jóns Stefánssonar. Þessi tímamót fóru hljótt hjá, — lítil sýning var haldin á Listasafni íslands og undirritaður ritaði um hann ítarlega grein í Lesbók. Fleira veit ég ekki um. Tel ég þjóðina illa á vegi stadda, er hún kemur þannig Eftir Braga Asgeirsson fram við minningu manns, sem bar hróður íslenzkrar myndlistar vítt um lönd, þegar hún var að rísa úr öskustónni eftir aldalanga niður- lægingu. Jón var tvímælalaust nafntogaðastur íslenzkra myndlist- armanna erlendis um áratugi enda var hann á Norðurlöndum nefndur „Islands store maler", og hefði þjóð- in mátt minnast þessa tímamóta á verðugan hátt, t.d. með útgáfu veg- legrar listaverkabókar. Þjóðin stendur þannig ennþá í mikilli og ógoldinni þakkarskuld við þennan hugumstóra brautryðjanda. — Hér má einnig koma fram, varðandi kynningu íslenzkrar myndlistar, að undarlegar eru þær upplýsingar, sem troðið er í útlendinga er heim- sækja landið og vilja kynnast myndlist þjóðarinnar. Ég las fyrir nokkru í virtu norsku blaði um myndlistir langa grein eða réttara greinaflokk um íslenzka myndlist þar sem þröngsýni var í hámarki í nafni svonefndra nýlista. Þar kom þetta fram: Að Aðalsteinn Ingólfs- son væri eini maðurinn, er um myndlist fjallar hérlendis, er fylgist með því, sem sé að gerast á alþjóða- vettvangi(l) Að Jóhannes Kjarval hafi verið andlega bilaður á sama hátt og sænsku myndlistarmennirn- ir C.F. Hill og Ernst Josephson, en báðir tveir voru þeir hælissjúkl- ingar á bezta aldri. Lægi eftir Kjarval heilmikið af myndlistar- verkum, sem hann hafi gert í leyni og enginn fengi að sjá. Að fólk hefði ótrú á Kjarvalsstöðum og að Nor- ræna húsið nyti meiri hylli. Allt er þetta endemis þvættingur og skora ég á heimildarmanninn að koma fram í dagsljósið og standa fyrir máli sínu. En það má vera alveg víst, að slík- ur málflutningur verður aldrei upp- rættur, fyrr en út verður gefin ítar- leg íslenzk myndlistarsaga, þar sem fjallað yrði vítt og breitt um þróun- ina síðustu áratugi. En þangað til geta óvandaðir menn falsað söguna og logið á sig tilhæfulausum að- dróttunum um ófsóknir af hálfu eldri listamanna. En slíkt dugar þeim ekki nema takmarkað tíma- skeið. An skipulegrar kynningar á myndlist hlýtur margt að gleymast og týnast, því þá er hætta á að ís- lenzk myndlistarakademía verði al- farið „undirróður og moldvörpu- starfsemi ásamt vænum skammti af lágkúru“. — Hvernig væri að veita í eitt ár álíka miklu fé og til kvikmynda- gerðar, til kynningar á íslenzkri myndlist? Væri það gert er ég full- viss um að um álíka tímamót yrði að ræða og hafa orðið í kvikmyndun- um. Má minna hér á, að í uppslátt- arritum um myndlist heimsins er ísland ekki til nema í örfáum tilvik- um og er þá oftast um undarlega kynningu að ræða ... Guðbergur — Thor — Picasso Lesa hefur mátt í helgarblöðum Þjóðviljans mikil skrif um hið fræga málverk meistara Pablo Pic- asso „Guernica" eftir þá rithöfunda Jón Stefánsson mun hafa gert þessa teikningu í London árid 1910 en þar var hann staddur á þeim tíma er hann stundaði nám hjá Henri Matisse í París. Myndin er teiknuð í uppsláttar rit af London sem Jón hefur haft í vasanum. geysivinsælt og víða hampað með miklum hávaða. Ég man ekki eftir því að þetta hafi strax verið borið til baka, en það kom þó seinna fram að hér var um hreinan tilbúning manna að ræða, er virðast leggja áherzlu á slíka iðju þá er pentskúf- urinn bregzt í höndum þeirra. List- sagnfræðingar er vilja vekja á sér athygli koma og einnig við sögu. Það kemur mér ekki á óvart að á þessum tímamótum spretti upp ótal lágkúrulegar sögusagnir og fullyrð- ingar um vafasama tilorðningu verka meistarans, en það kemur mér á óvart, að hluti þessa skuli rekið upp af mjðg svo ágætum ís- lenzkum rithöfundum. En eitt er vissulega hárrétt og það er, að meistarar nota sér óspart hugmyndir frá hægri og vinstri, er þeir gera myndir sínar og hér er Picasso engin undantekning. Hann kann einnig að hafa haft aðstoð- armenn, svo sem margir fyrirrenn- arar hans í listasögunni. Minnumst þess hér hvernig gömlu meistararn- ir fóru að, og nærtæk dæmi fyrir rithöfenda ættu málaferlin er spunnust út af leikritinu „Cyrano de Beregerac“ eftir E. Rostand að vera, og sú staðreynd að hugmyndin um Robinson Krúsó mun ekki komin frá Daniel Defoe, — en hann á að hafa umskrifað handrit annars manns. í báðum tilvikum voru hin uppruna- legu handrit hálfgerður leirburður, sem varð að snilld í umskrifi hinna æfðu rithöfunda. Þá má geta þess, að hinn frægi gamanleikari Bob Hope hefur fjölda manns í kringum sig til að búa til gamansögur og brandara, en enginn þeirra færi í skóna hans. Er Picasso vann við Guernicu, tók Dora Maar, ljósmyndari, fjölda Ijósmynda af þróun listaverksins og varð víst á sama tíma ástkona hans. Hún var einmitt að taka slíkar myndir á vinnustofunni á Rue Grand Augustins er þáverandi lags- kona Picasso um árabil, Maria Therese Walter, birtist skyndilega. Upphófust mikil slagsmál á milli hinna tveggja valkyrja og skemmti Picasso sér konunglega við að horfa á atganginn og naut þess víst sjald- an betur að vera karlmaður. Þetta atvik ásamt fleiri sögum en þó aðal- lega myndinni sjálfri ættu að sanna það ótvírætt, hver stóð að baki til- urð hennar öðrum fremur, þót.t ein- hverjir aðrir hafi einnig blandazt í málið. — Máski ná einhverjir svo langt

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.