Morgunblaðið - 28.02.1982, Qupperneq 4
52
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1982
Fylgni milli umferðar-
slysa og lyfjanotkunar?
— Svefntruflanir eru mjög mikið vandamál í Danmörku eins og annars staðar og Danir
verja árlega kringum 100 milljónum d.kr. til kaupa á svefnlyfjum, en talið er að kringum
10% manna þurfi að nota svefnlyf einhvern tíma á ævinni, sagði Gordon Wildshiödtz
læknir í samtali við Mbl., en hann átti hlut að því að komið var á fót fyrstu svefnrann-
sóknarstofu á Norðurlöndum sem er í Kaupmannahöfn. Er hann einn fjögurra fyrirlesara
á l'undi um svefn, svefntruflanir og svefnlyf, sem haldinn var í Reykjavík sl. föstudag á
vegum Upjohns og Lyfs sf.
Aðrir fyrirlesarar eru Hannes Pétursson læknir sem nú stundar rannsóknir í Bretlandi
og ræddi hann vandamál við að venja sjúklinga af benzódíazepínum, sem er ákveðinn
flokkur svefnlyfja, og hugsanlegt samband þeirra svefnlyfja við umferðaröryggi, I’eder
Terpager læknir sem ræddi um hvort til væri hið ákjosanlega svefnlyf og Niels Ebbe
Munck efnaverkfræðingur sem ræddi um verkun svefnlyfja. Einnig voru pallborðsum-
ræður og stjórnaði þeim Ingvar Kristjánsson læknir. Mbl. ræddi stuttlega við þrjá
fyrirlesaranna. Fyrst er Wildshiödtz beðinn að greina frá starfsemi svefnrannsóknar-
stofu:
Hvernig sofa menn?
— A slíkri rannsóknarstofu er
einkum athugað hvernÍK menn
sofa, þ.e. annars vegar þeir sem
stríða við svefnvandamál, sofa
annað hvort of lítið eða of mikið
og hins vegar heilbrigðra til
samanburðar. Til að geta fyigst
með svefni fólks er nauðsynlegt
að skrá heilastarfsemina, fylgj-
ast með augnhreyfingum, hvort
vöðvar eru í hvíld og mæla yfir-
leitt hvaða starfsemi fer fram í
líkamanum meðan á svefni
stendur. Er það nákvæmar gert
á rannsóknarstofu en á spítala
þar sem eftirlitið er e.t.v. helst í
því fólgið að líta inn til sjúklings
nokkrum sinnum á nóttu og sjá
hvort hann sefur ekki.
I svefni fer fram margs konar
starfsemi líkamans, einkum
heilans, en með mælingum má
oft komast að því hvers kyns
vandamál eru á ferðinni hjá við-
komandi. Svefntruflanir geta
verið af mörgúm orsökum, ekki
síst í iðnvæddum þjóðfélögum
nútímans, streitu, kvíða og
áhyggjum eða öðrum sálrænum
toga, en einnig er mjög algengt
að t.d. vaktavinnufólk eigi erfitt
með að sofa eðlilega vegna óregl-
unnar. Líkaminn hefur e.t.v. rétt
náð að samræmast einni vakt-
inni þegar viðkomandi fer á aðra
vakt og þannig nýtist svefninn
illa, líkamsstarfsemin ruglast og
lítil hvíld er fengin þótt nokkur
svefn sé fyrir hendi. Einnig
truflast margir vegna breyt-
ingar á 'milli sumar- og vetrar-
tíma, einkum börn, utanaðkom-
andi áhrif eru margs konar, há-
vaði o.fl. og sýnt hefur verið
fram á að neysla kaffis og kók-
drykkja getur truflað ef minna
en 6 tímar líða frá neyslu og
fram að svefni.
Orsaka svefnleysis leitað
Eru svefnlyf helsta bótin?
— Nei, við reynum að finna út
hver er orsök svefnleysis og oft
er til hjálpar að reyna að slaka á
spennu og hugsa um allt aðra
hluti en valdið geta áhyggjum.
Gamla aðferðin að telja kindur
er í fullu gildi, en að því kemur
að grípa þarf til svefnlyfja. Best
er ef þau eru aðeins notuð í
stuttan tíma, 3 til 5 vikur til að
komast yfir svefnörðugleikana
og siðan verði menn lausir við
þau. Lyf eru best sem skiljast
hratt út úr líkamanum, best er
að áhrif þeirra vari ekki lengur
en nokkra klukkutíma. Hætta er
á að menn verði háðir svefnlyfj-
um, en með sífellt betri svefn-
lyfjum má ætla að það vandamál
fari minnkandi.
Hannes Pétursson læknir, sem
síðustu árin hefur stundað rann-
sóknir við Institute of Psychi-
atry í London var spurður hvort
samband væri milli notkunar
svefnlyfja og umferðaröryggis
og greindi hann einnig frá rann-
sóknum sínum:
— Ég ræði um hugsanlegan
hlut benzódíazepína í umferð-
arslysum, en rannsóknir hafa
sýnt fram á að fylgni er milli
notkunar róandi lyfja og
umferðarslysa, en ekki hefur þó
verið sannað beint orsakasam-
band þarna á milli. Margs konar
rannsóknir hafa og farið fram á
fíkn manna í þessi lyf, þ.e.
hvernig eða hvort menn verða
þeim háðir og rannsökuð eru
einnig fráhvarfseinkenni, þ.e.
hvernig mönnum gengur að láta
af notkun þeirra. Milli 12 og 17%
fólks í flestum Evrópulöndum og
Bandaríkjunum nota róandi lyf,
aðallega benzódíazepín, einhvern
tíma á hverju ári. Helmingur
eða jafnvel þriðjungur notar þau
í um mánaðartíma til að sigrast
á vandamálum sínum, en milli 2
og 3% nota lyfin að staðaldri.
Ljóst er orðið af rannsóknum að
fíkn er í þessi lyf og fráhvarfs-
einkenni orðin alvarlegri en talið
var. Frá því að lyfin komu á
markað um og eftir 1960 til árs-
ins 1978 er talið að um 500 millj-
ónir manna í heiminum hafi not-
að þau. En benzódíazepínin eru í
dag talin öruggustu svefn- og
kvíðaleysandi lyfin.
Síðustu 3 ár hafa rannsóknir
mínar aðallega beinst að því að
kanna hvort menn verða þessum
lyfjum háðir. Vitað var að með
því að taka stærri skammta en
lyfseðill sagði til um og í langan
tíma urðu menn háðir þeim, en
svo virðist einnig sem hætta sé á
því að verða háður lyfjunum er
menn taka rétta skammta í
lengri tíma. Síðustu 3 til 4 árin
virðist sem heildarnotkunin fari
heldur minnkandi. Fjöldi sjúkl-
Rætt við lækna
um hugsanleg
áhrif
svefnlyfja
Niels Ebbe Munck efnaverkfræd-
ingur
Læknarnir Hannes Pétursson og Gordon Wildshiödtz.
Ljóttm. RAX.
inga í langtímameðferð fer vax-
andi í Bretlandi og er það einnig
vandamál.
Mjög er mikilvægt að sá stóri
hópur sem þjáist af svefntrufl-
unum og þarf að nota lyf geri sér
grein fyrir því hver áhrif lyfj-
anna eru. Þau geta t.d. valdið því
daginn eftir inntöku að menn
séu ekki eins hæfir til að stjórna
bílum eða sinna starfi sínu og
því er fyllsta ástæða til að vara
sjúklinga við þessum hættum.
íslenskar rannsóknir
Þá gat Hannes Pétursson þess
að um þessar mundir væru að
hefjast rannsóknir hérlendis á
notkun benzódíazepína og myndi
Ingvar Kristjánsson stjórna
þeim, en samvinna er um rann-
sóknirnar milli Bretlands og ís-
lands.
Þá var Niels Ebbe Munck beð-
inn að greina stuttlega frá erindi
sínu, en hann er efnaverkfræð-
ingur hjá Upjohn:
— Ég mun aðallega rekja
hvernig Halcion, sem er nýtt og
endurbætt benzódíazepín, er
dæmi um lyf sem skilst mun
hraðar úr líkamanum en fyrri
svefnlyf, en ákveðna varkárni
þarf að viðhafa við notkun þess.
Lyfið hefur stuttan helmingun-
artíma og er því farið úr líkam-
anum að mestu að morgni. Þetta
er veruleg framför, en að sjálf-
sögðu þarf aðgætni við notkun
þess. Þetta er ekki hið fullkomna
svefnlyf, en það besta sem ennþá
er fáanlegt. Áður var oft talað
um svefnlyf sem ráð til sjálfs-
morða, þau fyrstu voru nánast
eitur, en í dag gegna þau hlut-
verki sínu mun betur og er Halc-
ion eina lyfið á Norðurlöndum
sem skilst út á 10 til 12 tímum.
j‘-
Smyglari gerist trúboði
KDDA Krlendsdóttir píanóleikari
heldur tónleika að Kjarvalsstöðum í
dag, sunnudag, og hefjast þeir kl.
17.00. Á tónleikunum verða llutt eft-
irfarandi verk.
Paysage og Improvisation eftir
Emmanuel Chabrier, Nocturne nr.
6 op. 63 eftir Gabriel Fauré, 3 et-
ýður eftir Claude Debussy, Koss
Jesúbarnsins eftir Olivier Messi-
aen, Jeux d’Eau og Ondine eftir
Maurice Ravel.
Allt eru þetta verk eftir frönsk
tónskáld og eru samin á tímabil-
inu 1890 til 1944. Verkin eru að
meira eða minna leyti tengd þeirri
stefnu, sem nefnd hefur verið
impressionismi.
Þess skal getið að hluti af þess-
ari efnisskrá var fluttur á Há-
skólatónieikum föstudaginn 19.
febrúar sl.
Edda Erlendsdóttir stundaði
nám við Tónlistarskólann í
Reykjavík og lauk þaðan einleik-
araprófi 1973. Hún hlaut síðan
franskan styrk og stundaði nám
við Tónlistarskólann í París í 5 ár.
Edda hefur áður haldið tónleika
hér á landi og hefur einnig gert
upptökur fyrir ríkisútvarpið. Hún
er nú búsett í París.
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Ilammond Innes:
í DULARGERVT
Álfheiður Kjartansdóttir þýddi.
Iðunn 1981.
Ævintýraleg skáldsaga verður
að gerast í ævintýralegu um-
hverfi, helst framandi. Það skortir
ekki heldur hvað varðar skáldsögu
Hammond Innes, The Strange
Land (1954), á íslensku nefnd í
dulargervi. Sögusviðið er Mar-
okkó. I upphafi erum við leidd inn
í hafnarborgina Tangier sem að
sögn sögumanns er „rotin og gráð-
ug og yfirborðsleg; vændisborg í
miðju köldu stríði". Hann hefur
gerst trúboði, en var áður smygl-
ari. Þá hafði honum þótt ömurleg-
ur bar Josés „bjartur og hressi-
legur og uppörvandi". Það er á bar
Josés sem byrjar að draga til tíð-
inda. Von er á litlum bát og fleiri
en sögumaður virðist hafa áhuga á
honum. Með bátnum kemur mað-
ur, sem vafi leikur á hvort er
læknir sem trúboðinn nýi ætlar að
fá til liðs við sig eða annar maður
í veigameiri erindagjörðum, lík-
lega stórpólitískum. Báturinn
ferst við ströndina í ofsaveðri,
sögumanni tekst að bjarga þeim
eina manni sem virðist vera um
borð. Eftir það er ævintýrið hafið.
Sögumaður og fleiri vilja eigna sér
manninn, jafnt skuggalegir arab-
ar sem yfirvöld.
Sögumanni tekst að koma
„lækninum" til trúboðsstöðvar
sinnar í suðurhluta Marokkó,
fjalllendi þar sem enginn maður
er öruggur um líf sitt. Trúboðs-
stöðin er reyndar orðin að engu
þegar komið er á áfangastað. Það
gerist margt sem varpar ljósi á
dularfulla atburði og ferðir hinna
ólíklegustu manna um þetta
svæði. Ruddaskapur, hugprýði, ást
og fleira kjarnmikið söguefni er
notað til að dilla lesandanum sem
hrífst af ævintýralegri frásögn-
inni.
Alistair MacLean og Hammond
Innes keppa um hylli íslenskra
lesenda þegar litið er til þeirra
þýddu afþreyingabókmennta sem
hvað atkvæðamestar eru á bóka-
markaði. Samt eru þeir ekki líkir
höfundar. Sögur Hammond Innes
eru ævintýralegri, Alistair
MacLean lagar sig meira eftir
ýmsu því sem mest áberandi er í
samtímanum á sviði æsisagna.
Báðir eru þeir vel ritfærir þótt
endurtekningar setji svip sinn á
sögur þeirra. Það er farið eftir
ákveðinni formúlu í gerð sagn-
anna og hinni nauðsynlegu stíg-
andi frásagnarinnar.
í dulargervi er að því leyti
heppnuð saga að hún er samfelld
og nær að laða fram hið dularfulla
andrúmsloft sem keppt er að. En
hún er ekki meira en hver önnur
dægrastytting, enda á hún tæp-
lega að vera annað.
Þýðing Álfheiðar Kjartansdótt-
ur er læsileg, en ber á köflum vitni
um að mikið hefur legið á.
Píanótónleikar
að Kjarvalsstöðum