Morgunblaðið - 09.05.1982, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. MAÍ1982
Gárur á fulum polli
Leiklist
Bolli Gústafsson í Laufási
Leikfélag Akureyrar
KFTIRLITSMAÐURINN
eftir N.V. Gogol.
I'ýðing: Sigurður Grímsson.
Leikgerð: Guðrún Ásmundsdóttir,
Ásdís Skúladóttir,
Jón Iljartarson.
Leikmynd og búningar:
Ivan Török.
Lýsing: David Walters.
Leikhljóð og tónlist: Gunnar Reynir
Sveinsson.
Leikstjórar: Guðrún Ásmundsdóttir,
Ásdís Skúladóttir.
Ukrainska skáldið, Nikolaj
Wasiljevitsj Gogol (1809—52)
hafði allt frá skólaárum í Niezhin
þráð að vinna sigur á leiksviði.
Líkt og HC Andersen reyndi hann
fyrst að leika, en með jafn dapur-
lega lélegum árangri. Hins vegar
var hann gæddur frábærum frá-
sagnarhæfileikum, líkt og danska
ævintýraskáldið, og honum lét
fágætlega vel að lesa upp. Áheyr-
endur veltust oft um af hlátri,
þegar hann las. Furðu lostinn
horfði hann þunglyndislegum aug-
um á viðbrögð þeirra, þegar lætin
keyrðu úr hófi fram og alvara
ádeilunnar virtist fara fyrir ofan
garð eða neðan. En það var raunar
með gamanleiknum, Eftirlits-
manninum, sem honum tókst að
ieggja leiksviðið undir sig og
heilla áhorfendur eða reita þá til
reiði. Með snillingstökum beitti
Gogol þar ævagömlum leikhúss-
brögðum: klaufalegum misgripum
og misskilningi, og þar sem skúrk-
urinn hagnýtti sér út í æsar glám-
skyggni þess fávísa og granda-
lausa. Höfundurinn bjó nú gam-
alkunnum brögðum leikritaskálda
stað í sannrússnesku umhverfi
sveitaþorpsins. Með þessum þjóð-
lega gamanleik rættist sú lang-
þráða ósk hans, að geta stemmt
stigu við stríðum straumi erlendra
leikrita, sem um þær mundir kaf-
færðu rússnesk leikhús. Með
nokkrum rétti má halda því fram,
að Eftirlitsmaðurinn hafi nú
gegnt líku hlutverki í rússneskum
leikhúsheimi og Skugga-Sveinn
Matthíasar Jochumssonar hér á
landi á ofanverðri 19. öld, þótt
fleiri agnúar séu óneitanlega á
Sveini. En Skugga-Sveinn hratt
eigi að síður af stað þjóðlegri, ís-
lenskri leikritun.
Smábær Gogols sýnir hið víð-
lenda, rússneska keisaraveldi í
hnotskurn. Þar heldur ofsafeng-
inn og ruddalegur bæjarstjóri öll-
um ibúum í heljargreipum með
fulltingi nokkurra spiiltra emb-
ættismanna. Yfirborð þessa for-
arpolls, þar sem sóttkveikjur last-
anna tímgast hratt, gárast
skyndilega. Sá orðrómur kemst á
kreik, að von sé á keisaralegum
eftirlitsmanni frá Péturborg, til
þess að kanna stjórnsýslu í bæn-
um. Þegar bæjarstjórinn er að
skeggræða þessar uggvænlegu
fréttir við lagsbræður sína, berst
honum til eyrna, að dularfullur
ferðamaður hafi búið um sig á
besta gistihúsi staðarins. Kviknar
þá sú hugmynd, að þar sé kominn
eftirlitsmaðurinn óttalegi og
hyggist hann koma þeim í opna
skjöldu. Þar meö færist fjör í leik-
inn.
Þeim, sem kynna sér leikritið,
blandast varla hugur um, að það
er fágætlega vel upp byggt, svo
þar finnast ekki á misfellur. Frá-
bærar skapgerðarlýsingar persón-
anna eru gerðar af ósvikinni list
og á það ekki síður við um auka-
persónur. Beinskeytt og hnittin
samtöl, frjó hugkvæmni í fárán-
legum atriðum og síðast en ekki
síst leikandi hraði atburðarásar
gera þennan gamanleik að ein-
stæðu verki. Finnist einhverjum
hér of sterkt að orði kveðið, þá ber
þess að gæta, að þeir höfundar eru
ófáir, sem hafa farið í smiðju til
Gogols og því fyrirfinnst mýgrút-
ur af stælingum á þessum gam-
anleik.
Þegar þetta er haft í huga, þá

sýnist mér sú umgerð, sem bætt er
við verkið á sýningu LA öldungis
óþörf. Þar með er ekki sagt, að
hún sé ólaglega gerð af þeim leik-
urunum, Jóni Hjartarsyni, Guð-
rúnu Ásmundsdóttur og Ádsísi
Skúladótttur. Þau þræða þá
stefnu, sem um þessar mundir á
miklum vinsældum að fagna í
leikhúsum hér, að minna áhorf-
endur á það, hvar þeir eru staddir
0g á rætur að rekja til hrifningar
á Bertolt Brecht. Við sitjum og
fylgjumst með uppsetningu leik-
stjóra og höfundar á Eftirlits-
manninum í gjaldþrota leikhúsi.
Þeir tvímenningar, sem eru prýði-
lega leiknir af Marinó Þorsteins-
syni og Theodór Júlíussyni, gera
okkur grein fyrir því, að verkið
eigi erindi við leikhúsgesti á Ak-
ureyri. I eðli sínu er verk Gogols
þannig, að þess gerist alls engin
þörf, nema þá helst að athygli sé
vakin á því, að ekki sé búið nógu
vel að Leikfélaginu, sem Gogol
minnist ekki á af skiljanlegum
ástæðum. Og engin hætta er á því,
að einhver persónanna veki þá
samúð, að það rugli mat áhorfand-
ans á boðskap verksins og tilgangi
þess. Hins vegar er í viðaukanum
ekki lögð nein áhersla á, að hér er
verið að flytja sögulegt listaverk,
sem hafði mikil áhrif í rússnesku
þjóðfélagi, þegar það var frum-
sýnt í Pétursborg í apríl 1836. Þá
vakti það mikla furðu, að Nikulaj
I. keisari, sem hvorki hafði orð á
sér fyrir frjálslyndi í skoðunum
eða þroskaðan bókmenntasmekk,
skyldi telja það sérlega hollt fyrir
þegna sína, að sjá þennan gaman-
leik. Áhorfendur skiptust í tvo
andstæða hópa, nákvæmlega eins
og löngu síðar varð, þegar rithöf-
undurinn, Solsjenitsyn, klauf
menn í andstæðar fylkingar í Ráð-
stjórnarríkjunum með markvísum
ádeiluverkum. Munurinn varð sá
helstúr, að þeir rauðu keisarar
nútímans hafa reynst miklu meiri
afturhalds- og grimmdarseggir, en
Nikolaj I. Á dögum Gogols hróp-
uðu þeir afturhaldssömu í reiði: —
Þetta er rógur, heimskulegur
skrípaleikur, hættulegur áróður
—, en þeir frjálslyndu: — Þarna
birtist sannleikurinn um ástandið
í Rússlandi. Á þessi atriði er vert
að leggja áherslu, þegar leikritið
er sýnt hér við nyrsta haf, og jafn-
framt þá mikilvægu staðreynd, að
Gogol hefur túlkað rússnesk þjóð-
areinkenni af meiri snilld en aðrir
höfundar. Kemur það glögglega
fram í Eftirlitsmanninum, en þó
af mestri fjölbreytni í skáldsög-
unni, Dauðum sálum. Það fer
heldur ekki á milli mála, að tak-
mark Gogols er að fletta ofan af
illsku og svikum, en boða ráð-
vendni og fagurt mannlíf. Sá
boðskapur á erindi við allar þjóðir
á öllum tímum og þess vegna er sá
viðauki eða umbúðir, sem bætt er
við sýninguna á Akureyri með öllu
óþarfur og síst til bóta. Sú árátta
nútímamanna, að hræra upp í
listaverkum löngu látinna snill-
inga, er hvimleið og lýsir vanmati
á þroska þeirra, er eiga að njóta,
og jafnframt á gildi góðra lista-
verka. Öðru máli gegnir um það,
þegar leikhúsmenn færast það
vandaverk í fang, að sviðsetja
langar skáldsögur. Þar getur
rammi sem þessi reynst nauðsyn-
legur, til þess að sýningin fari ekki
úr böndum. Seíí1. betur fer, þá nær
þessi heimatilbúni rammi UíTl Eft-
irlitsmanninn ekki til loka, því
endir leikritsins er með þeim
hætti, að talinn var til viðburða í
leiklistarsögunni. Er bréf blekk-
ingameistarans hefur verið lesið
yfir bæjarstjóranum og fylgifisk-
um hans, þá birtist eftirlitsmað-
urinn skyndilega, áður en þeir
geta hreyft mótmælum. Þegar
ljósin dofna á sviðinu eða tjaldið
er dregið hægt fyrir, standa þessir
afhjúpuðu aular eins og steingerv-
ingar til hliðar. Sú mikla þögn er
talin með áhrifaríkustu leikslok-
um, sem nokkur höfundur hafði þá
búið verkum sínum. Þessi endir
nýtur sín vel á sýningu LA og því
tek ég það fram, að sem betur fer
hafi viðaukinn ekki náð aftur fyrir
hann, enda snjallræði að láta
þeirri spurningu ósvarað, hvort
leikhús tvímenninganna réttir
aftur við.
Mikil alúð hefur verið lögð við
þessa sýningu á Eftirlitsmannin-
um og val í hlutverk yfirleitt tek-
ist með ágætum.
Sérstök ástæða er til þess að
fjölyrða um frammistöðu Þráins
Karlssonar í hlutverki bæjarstjór-
ans. Fer þar bæði saman prýðilegt
gerfi og leikur. Persónur Gogols
hafa orðið ýmsum myndlistar-
mönnum hugstæðar, enda kom
hann sér upp óvenjulega litríku
persónusafni. Rússneski málarinn,
Boklevski, gerði t.d. frábærar kar-
ekatúrmyndir af persónum í
skáldsögunni, Dauðum sálum. Vel
hefði sú mynd, sem Þráinn birtir
okkur af ruddanum, Anton Ant-
onovitsj, sómt sér í þeirri mynd-
röð og ekki skorið sig úr. „Það er
líka staðreynd, að til eru einkenni-
lega mörg andlit í veröldinni, sem
náttúran hefur ekki verið að
nostra við. Hún hefur hvorki not-
að þjöl, rennibor eða önnur fín-
gerð tól, þegar hún lauk við smíði
þeirra, heldur hefur hún beitt öx-
inni og látið höggin dynja fremur
af kappi en forsjá. Eftir eitt högg
var nefið fullskapað, eftir annað
munurinn, hún holaði augnatótt-
irnar með stórum bor, lét síðan
piltinn fara, án þess að hefla
burtu ójöfnurnar og sagði við
sjálfa sig: „Það er þó allténd líf í
honum!" Þannig hefst lýsing Gog-
ols á birninum, Sobakjevitsj
óðalsbónda, en mynd hans kom
mér í hug, þegar Þráinn stikaði
urr. sviðið eins og þurs. Öll svip-
brigði voru í fyllsta samrácír.i við
gerfið, en það leiðir hugann að vel
unnu verki Ivan Töröks, sem
hannaði leikmyndir og búninga.
Aðal leiks Þráins er hversu jafn
hann er frá upphafi til enda, ör-
uggur og sannur. Gestur Jónasson
leikur eftirlitsmanninn, Ivan Al-
exandrovitsj Hlestakov, af mikilli
fimi og gýnir enn, að hæfileikar
Ivan Alcxandrovitsj Hlestakov (Gestur E. Jónasson) og Anton Antonovitsj
(Þráinn Karlsson).
Fullkomid öryggi
fyrír þá sem þú elskar
firestone
hjólbardar hjálpa
þér ad vemda þína
Firestone S-211 radial-hjólbarðar upp-
fylla ströngustu kröfur sem gerðar eru.
Þeir eru sérstaklega hannaðir til aksturs
á malarvegum. Þeir
grípa mjög vel við
erfiðar aðstæður
og auka stórlega
öryggi þitt og
þinna í
umferðinni.
firesfone
Fullkomið öryggi • alls staðar
NýBaröi
Borgartúni 24 - Sími 16240
Ríkisstjórnir Norður-
landa harma átök
við Falklandseyjar
RÍKISSTJÓRNIR Norðurlanda
hafa í dag orðið sammála um eftir-
farandi yfirlýsingu, sem birt verður í
höfuðborgum þessara landa í dag og
jafnframt afhent framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna í New York og
fastanefndum allra aöildarríkja
samtakanna, að því er segir í frétta-
tilkynningu frá utanríkisráðuneyt-
inu:
„Ríkisstjórnir Norðurlanda,
Danmerkur, Finnlands, Islands,
Noregs og Svíþjóðar, lýsa yfir
þungUm áhyggjum af mjög alvar-
legri þróun deilunnar um Falk-
landseyjar/Malvinaseyjar milli
Bretlands og Argentínu.
Þær harma mjög að átökin skuli
hafa kostað mannslíf og valdið
íbúum eyjanna þjáningum.
Ríkisstjórnir Norðurlanda
styðja heilshugar ályktun örygg-
isráðs Sameinuðu þjóðanna nr.
502 frá 3. apríl 1982 og skora á
deiluaðila að fara eftir ákvæðum
þessarar ályktunar.
Þær lýsa einnig yfir óskoruðum
stuðningi við tilraunir fram-
kvæmdastjóra Sameinuðu þjóð-
anna til að finna lausn á deiiunni í
samræmi við grundvallarreglur
sáttmála Sameinuðu þjóðanna."
Gangstéttarbiðskýli:
Samþykkt aö láta útboð fara fram
BORGAKSTJORN samþykkti með 8 samhljóða atkvæðum á fundi sínum sl
fimmtudag, að fela Innkaupastofnun Keykjavíkurhorgar að láta fara fram útboð á
smíði gangstéttarbiðskýla.
Hér er um 10 biðskýli að ræða og fræðings. Á fundinum kom fram, að
eru þau í samræmi við teikningu áætlaður kostnaður við biðskýlin er
Birnu Björnsdóttur innanhússarki- um 300.000 krónur.
tekts og Gunnars Torfasonar verk-