Morgunblaðið - 03.02.1983, Blaðsíða 16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. FEBRÚAR 1983
16
Áfengismálin — litast um á nýju ári
— eftir Skúla G.
Johnsen, horgarlœkni
ÁfenKÍsmálin hafa löngum átt
að fagna miklum áhuga þeirra,
sem láta til sín heyra í fjölmiðlum
og á opinberum vettvangi. Þó er
misjafnt frá ári til árs hve margir
kveða sér hlóðs og miðað við þá
líflegu umræðu sem fór fram á ár-
unum 1977—'80 virðist sem þeim
hafi farið fækkandi sem gera
áfengisvandamálin að umræðu-
efni. Vegna þess hve margir eiga
um sárt að binda vegna áfengis-
bölsins er ekkert verra en þögnin.
Hún ber vott um sinnuleysi og
stöðnun. Umræðan fyrir nokkrum
árum fylgdi þeirri nýju bylgju,
sem risið hefur með nýjum skiln-
ingi á vanda einstaklingsins á
þessu sviði, skilningi á sjúkdómi
þeim sem áfenginu fylgir, áfeng-
issýkinni.
Þótt áfengismálin hafi haft
nokkurn meðbyr að undanförnu
þá er margt ógert á því sviði og
enn sér hvergi til lands. Þess
vegna má umræðan ekki hljóðna
og þess vegna er enn þörf á að
menn sameini krafta sína til
átaka við áfengisbölið. Þótt hinar
margvíslegu afleiðingar áfengis-
ofneyslu séu stöðugt kynntar öll-
um landsmönnum, í skólum, í
ókeypis fræðslubæklingum, á
námskeiðum og í fjölmiðlum, þá
virðist langt frá því að fræðslan
hafi náð til allra, sem á henni
þurfa að halda og jafnvel þótt
fræðslan hafi náð til eyrnanna þá
er það ekki nægjanlegt. Hún þarf
einnig að ná til skynseminnar svo
að menn breyti umgengni sinni við
þennan hættulega eld, sem mörg-
um þykir svo spennandi að leika
sér að. Því verður ekki neitað, að
fjöldi fólks, sérstaklega meðal
hinna yngri hefur fulla vitneskju
um það hvernig alkóhólismi þró-
ast en skeytir því engu. Það yppir
öxlum og segir „þetta getur ekki
komið fyrir mig“. Af þessu má
læra, að alla almenna fræðslu um
alkóhólisma verður að stórauka.
Þar þarf sérstaklega að fjalla um
uppruna og byrjunareinkenni
sjúkdómsins og beina fræðslunni
til þess aldurhóps, sem leikur sér
að eldinum, að því er virðist oft í
þeim tilgangi einum að storka
sjálfum sér og umhverfinu.
Á ráðstefnu um áfengismál, sem
heilbrigðisráðuneytið stóð að,
fyrir 10 árum, voru uppi tvær til-
gátur um fjölda alkóhólista hér á
landi. Annar aðilinn taldi alkóhól-
ista um 2.000 en hinn 6.000 og man
ég a sá fjöldi þótt með ólíkindum.
Lægri talan hafði fengist fram
með vísindalegum aðferðum. Eftir
að framboð sjúkrarúma fyrir
alkóhólista var aukið og þegar
fræðsla um eðli áfengissýkinnar
hafði brotið niður nokkra af þeim
„Það er því staðreynd, að
ekki dugir hér það eitt að
fjölga meðferðarstofnunum
eða stækka þær, heldur þarf
líka að beina kröftunum að
því að koma í veg fyrir sjúk-
dóminn. Á meðan við ekki
rækjum hið síðarnefnda bet-
ur en við gerum nú, þá
stöndum við í sporum Bakka-
bræðra og ausum og ausum.“
fordómum, sem svo lengi hafa
hindrað alkóhólista í að leita sér
hjálpar, hefur smám saman komið
fram, að áfengissýkin er mun al-
gengari heldur en áður var talið.
Það hefur því komið í ljos, að síð-
ari tilgátan var nær sanni en sú
fyrri. Þeir sem best þekktu hafa
hins vegar ekki látið þetta koma
sér á óvart. Innsæi þeirra í eðli
sjúkdómsins byggðist á vitneskj-
unni um það hve stór hluti tilfell-
anna er rækilega falinn og vafinn
inn í vef blekkinga og yfirhylm-
inga maka og aðstandenda.
Með þeirri miklu aukningu á
framboði sjúkrarúma fyrir alkó-
hólista sem að ofan er getið hefði
mátt ætla að smátt og smátt tæk-
ist að ná til meiri hluta þeirra sem
óskuðu meðferðar og að eftir-
spurnin eftir plássum færi að
minnka. Það er hins vegar alls
ekki raunin. Stofnanir áfengis-
sjúklinga eru stöðugt yfirfullar og
ekkert lát á aðsókn sjúklinga.
Undanfarin 4—5 ár hafa u.þ.b.
2.000 sjúklingar komið á deild X á
Kleppsspítala og sjúkrastöð, Sil-
ungapolli, árlega, og sé reiknað
með endurhæfingarstöðvum og
göngudeildum má gera ráð fyrir
að 4.000—5.000 manns njóti ár
hvert meðferðar við alkóhólisma.
Jafnvel þótt reiknað sé með, að
batalíkur (þ.e. fjöldi án alkóhóls
þegar 2 ár eru liðin frá meðferð)
séu aðeins 50% og miðað við að
alkóhólistar séu 6.000 þá ættu allir
að komast til meðferðar á u.þ.b. 2
árum. Það eru því aðeins tvær
ástæður fyrir því að aðsókn á áf-
engisstofnanir hefur ekki minnk-
að. í fyrsta lagi er mögulegt, að
fjöldi alkóhólista virkra og
óvirkra sé fleiri en 6.000 og í öðru
lagi að tiltekinn fjöldi nýrra alkó-
hólista bætist í hópinn á hverju
ári. Sé hið síðarnefnda aðalorsök
þess að lítið grynnkar á vandan-
um, má búast við, að allt að 1.000
íslendingar verði alkóhólistar ár
hvert.
Það er því staðreynd, að ekki
dugir hér það eitt að fjölga með-
ferðarstofnunum eða stækka þær,
heldur þarf líka að beina kröftun-
um að því að koma í veg fyrir
sjúkdóminn. Á meðan við ekki
rækjum hið síðarnefnda betur en
við gerum nú, þá stöndum við í
sporum Bakkabræðra og ausum og
ausum.
Hér sem annars staðar á sviði
heilbrigðismála er auðvitað best
að byrgja brunninn í tíma og sí-
fellt verður manni meira undrun-
arefni hvers vegna það virðist sí-
fellt gleymast. Ætla mætti að hér
skorti okkur skynið, svo augljós
eru þau mistök að gleyma botnin-
um.
Um leið og við bætum aðstöðu
til meðferðar þarf að stórbæta
varnarmúrana svo óvininum verði
bægt- frá. Best væri að sú skylda
væri lögð á, að fyrir hverjar 3
krónur sem við notum til að fást
við afleiðingarnar, þá væri einni
varið til að glíma við orsökina.
Hvað sagði Bjarni
Benediktsson um
jafiian kosningarétt?
— eftir Þorvald
Búason
í Kastljósi sl. föstudag vitnaði
ólafur Þ. Þórðarson í svohljóðandi
orð Bjarna Benediktssonar fyrr-
um forsætisráðherra:
„í Reykjavík eru nú þegar sam-
an komnir kringum tveir fimmtu
hlutar allra landsmanna. Reykvík-
ingar vilja una því og sætta sig við
það, að þingmannafjöldi héðan
verði mun minni en tölurnar ættu
að segja til um. Eftir þessu frum-
varpi munu þingmenn kosnir í
Reykjavík beint verða einn fimmti
hluti þingmanna, en ættu eftir töl-
unum að vera tveir fimmtu. Það
má segja, að með þessu er fallizt á,
að staðarlegt réttlæti eða jafnræði
skuli ekki gilda."
Varla geta þessi orð talist
málstað Ólafs Þ. Þórðarsonar til
tekna. Það er of augljóst, að
oddviti Sjálfstæðisflokksins er að
lýsa stuðningi við samkomulag
þingflokka um kjördæmabreyt-
ingar 1959. Meiri jöfnuður fékkst
hreinlega ekki. Sennilega hafa
þingmenn Sjálfstæðisflokksins úr
strjálbýliskjördæmum þá eins og
nú lagst á sveif með þingmönnum
„Jafnrétti borgara og krafa
þeirra um jafnt vægi at-
kvæða er látið lönd og leið í
þessum talnaleik. Misvægi
atkvæða í mismunandi kjör-
dæmum yrði samkvæmt síð-
ustu drögum þingflokkanna
mest einn á móti tveimur til
tveimur og hálfum. Sé litið á
mismun á fjölda atkvæða að
baki þingmanna í dreifbýli
og þéttbýli yrði misvægið
mest einn á móti sex.“
Framsóknarflokksins gegn fullri
jöfnun atkvæðisréttar til að
tryggja eigin þingsetu til fram-
búðar. Nokkur árangur hafði þó
náðst. Enginn getur ætlast til
þess, að formaður Sjálfstæðis-
flokksins lýsti yfir ósigri fyrir
hönd Reykvíkinga í því tilefni,
þótt ekki ynnist fullnaðarsigur og
það langt því frá.
Hvort Bjarni Benediktsson tal-
aði í samræmi við hug kjósenda í
Reykjavík veit enginn. Þeir voru
aldrei spurðir álits.
1 ræðu, sem Bjarni Benedikts-
son flutti á fundi í Landsmálafé-
laginu Verði 1953, hefði Ólafur Þ.
Þórðarson fundið tilvitnun, sem
hæfði málstað hans betur. Þá voru
sumir þingmenn kosnir meiri-
hlutakosningu í einmenniskjörd-
æmum, aðrir hlutfallskosningu í
tvímenniskjördæmum og í einu
áttmenniskjördæmi (Reykjavík)
og loks hlutu nokkrir þingmenn
uppbótarsæti samkvæmt flóknum
reglum. Bjarni Benediktsson benti
á, að þetta skapaði þeim flokki
sterkasta stöðu, sem ætti fylgi sitt
í strjálbýli, þar sem einmennis-
kjördæmin voru, en sá flokkur
hefði veikasta stöðu, sem höfðaði
til kjósenda í Reykjavík: „Til þess
að auka á þetta misrétti verður
það, að strjálbýlið hefur hlutfalls-
lega miklu fleiri þingmenn en
þéttbýlið. Að mínu viti er það
raunar sanngjarnt, að strjálbýlið
hafi hlutfallslega fleiri þingmenn
en þéttbýlið ..., en þessu verður
að stilla í hóf ...
... Ég játa, að vandkvæði er á
að finna slíkan grundvöll ,.. “
Hann gerði enga tilraun til að
gera grein fyrir því, hvað gæti tal-
Þorvaldur Búason
ist hóf í þessu efni, eða hæfilegt
misrétti. Þingflokkarnir hafa nú
að undanförnu verið að reyna að
koma sér saman um slíkan
grundvöll. Þeir hafa vegið og met-
ið, hvað misréttið eigi að vera
mikið. En hvernig á að ákveða,
hve mörg þéttbýlisatkvæði eigi að
vega til jafns við atkvæði kjós-
anda í dreifbýliskjördæmi?
Reiknimeistarar hafa verið þing-
mönnunum til ráðuneytis, þótt
þetta sé ekki reikningsdæmi held-
ur mannréttindamál. Þeir hafa
haft að leiðarljósi óskir þing-
mannanna. í hnotskurn virðast
þær vera fólgnar í tvennu: 1) Eng-
inn núverandi þingmanna má
falla út við breytta skipan miðað
við kosningaúrslit í síðustu kosn-
ingum. 2) Nálgast ber jafnvægi
milli þingmannafjölda og kjör-
fylgis flokkanna, þegar litið er á
landið í heild, en ekki mega þeir
heyra minnst á að gera landið að
einu kjördæmi.
Jafnrétti borgara og krafa
þeirra um jafnt vægi atkvæða er
Iátið lönd og leið í þessum talna-
leik. Misvægi atkvæða í mismun-
andi kjördæmum yrði samkvæmt
síðustu drögum þingflokkanna
mest einn á móti tveimur til
tveimur og hálfum. Sé litið á mis-
mun á fjölda atkvæða að baki
þingmanni í dreifbýli og þéttbýli
yrði misvægið mest einn á móti
sex.
Rétt fyrir eldsvoðann á Þing-
völlum 1970 hafði Bjarni Bene-
diktsson lokið við greinina „Þættir
úr fjörutíu ára stjórnmálasögu“,
sem birtist að honum látnum. Þar
er einn kafli helgaður kjördæma-
málinu. Enginn vafi leikur á því,
hver var sannfæring hans eftir
meira en þrjátíu ára þátttöku í
stjórnmálum:
„Alþingi og ríkisstjórn fara í
umboði kjósenda með úrslitavald í
stjórnmálum þjóðarinnar. Þess
vegna verður að vera sem mest
jafnrétti á milli kjósenda, ella
skapast ranglæti, sem kann að
eitra allt þjóðfélagið. Áður fyrr
var kosningaréttur misjafn eftir
stétt og stöðu; hinir fátækustu
nutu hans löngum alls ekki. Það
þykir fráleitt nú á dögum, en er þó
engu líkara en misrétti eftir bú-
setu. Þess vegna ríður á því, að
kjördæmaskipanin geri sem
minnst upp á milli manna eftir
heimkynnum þeirra ..."
„Hvað sem vera kann um kosti
og lesti hverrar skipunar um sig,
þá er það meginatriði, sem aldrei má
víkja frá, að ná verður sem allra
mestu jafnrétti kjósenda, hvar sem
þeir eru búsettir í landinu.“
(Leturbr. Þ.B.)
Þessar tilvitnanir sýna svo ekki
verður um villst, að Bjarni Bene-
diktsson fyllti flokk mestu stjórn-
málamanna þjóðarinnar, svo sem
Jóns Sigurðssonar, Hannesar Haf-
stein og Thor Thors, sem allir
vildu gefa þjóðinni réttláta kosn-
ingalöggjöf. Krafan var og er fullt
jafnrétti, jafnt vægi atkvæða.