Morgunblaðið - 12.02.1983, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 1983

Leysa milli-
færslur vandann?
Við Laxá í Asum.
Var Laxá í Ásum
og Laxárvatn áður
fyrr í Langadal?
— eftir Pál S.
Pálsson hrl.
í jólabókaflóðinu 1982 birtist
skrautbúin bók samin af Haraldi
Matthíassyni undir heitinu „Land-
ið og Landnáma". Landsmenn
kynntust þá fyrst þeirri kenningu
að landfræðilega og sögulega séð
ætti hálft Laxárvatn og Ásarnir
þar fyrir ofan að tilheyra Langa-
dal. Þegar norðurenda Laxárvatns
sleppi, taki Laxá á Ásum við sem
markalína, allt vestur að Húna-
vatni. Samkvæmt þessum nýja
skilningi ættu þá bújarðirnar
Kagaðarhóll, Smyrlaberg (Grænu-
hlíð), Köldukinn, Sauðanes að
hluta, Hnjúkar og Hjaltabakki að
vera hluti af landi landnáms-
mannsins Holta, sem bjó í Langa-
dal og nam þar land. Engin fram-
bærileg rök hníga að þessari túlk-
un enda viðurkennir bókar-
höfundur að Blanda hafi sennilega
ráðið landnámsmerkjum um ofan-
verðan Langadal, þannig að
svonefndar Bakásajarðir í Svína-
vatnshreppi, Gunnfríðarstaðir,
Hamar, Ásar, Kárastaðir og
Tungunes hafi þá verið í landnámi
Þorgils gjallanda bónda á Svína-
vatni.
Laxárvatn og Laxá hafa alla tíð
verið talin staðsett í Torfalækj-
arhreppi, sem nær yfir landssvæði
Ása og í munnmælum og sögu-
geymd er hið sama og Kolkumýr-
ar, sem Landnáma greinir frá sem
landnámi Þorbjarnar kolku. Mörk
þess svæðis eru að austan og norð-
an stórfljótið Blanda. Sveitin
austan Blöndu og norðan Svartár-
óss er nefnd svo langt sem fjall er
að baki Langidalur, en þegar nær
dregur sjó Refasveit. Sveitarfélag-
ið gegnt Ásum heitir Engihlíð-
arhreppur. Hann hefur aldrei náð
vestur fyrir Blöndu. Vangaveltur
Haraldar Matthíassonar um að
klípa austan af Kolkumýrum og
leggja undir Langadal eru bábilja.
Landnáma segir berum orðum
að þegar Ævar gamli Ketilsson
lagði skipi sínu í Blönduós og fór
upp með Blöndu (að austan) hafi
lönd verið numin vestan Blöndu.
Blanda var óumdeilanleg land-
námsmörk. Hún skipti hreppum
frá fyrstu tíð og afréttum ofan
byggðar (Eyvindarstaðaheiði og
Auðkúluheiði) allt til jökla. Land-
nám vestan Blöndu verður sam-
kvæmt frásögn Landnámu kennt
við Þorbjörn kolku (Torfalækj-
arhreppur), Þorgils gjallanda á
Svínavatni og Eyvind auðkúlu á
Auðkúlustöðum (Svínavatns-
hreppur), en austan Blöndu Holta
á Holtastöðum, Ævar í Ævars-
skarði og Eyvind sörkvi á Eyvind-
arstöðum í Blöndudal (Engihlíð-
arhreppur og Bólstaðarhlíðar-
hreppur). Bæir vestan Blöndu
voru ekki taldir vera í Langadal
eða Blöndudal. Það er seinni tíma
uppfinning að telja bæi á vestur-
bakka Blöndu vera í Blöndudal.
T.d. voru bæirnir Þröm, Eld-
járnsstaðir og Eiðsstaðir taldir
vera á Bug, en ekki í Blöndudal.
Þáttur af Þorvaldi víðförla
greinir frá atburðum aðeins rúm-
um 100 árum eftir að landnám
hófst.
Þar er svo frá skýrt að Máni
hinn kristni hafi búið að Holti á
Kolkumýrum. Holt hefur þá að
líkindum verið landnámsjörðin,
þar sem Þorbjörn kolka reisti bú
fyrstur manna. Máni veiddi í Laxá
og hafði nóga veiði í hylnum undir
Mánafossi. Þessa laxveiði gaf
hann undir kirkjuna í Holti, svo
að ekki var um að ræða að Holta-
staðabóndi eða einhver annar ætti
austurbakka Laxár, sem vitaskuld
hefur aldrei verið á mörkum
Langadals.
Fróðlegt væri að frétta hvaða
innanhéraðsmenn hafi leiðbeint
Haraldi Matthíassyni og konu
hans á ferð þeirra um Húnaþing.
— eftir Ólaf B. Hall-
dórsson, ísafirði
Nokkur umræða hefur orðið
undanfarið um þann þátt bráða-
birgðalaga ríkisstjórnarinnar,
sem Iúta að „ráðstöfunum geng-
ishagnaðar“. Undirrituðum hefur
þó þótt nokkuð á skorta, að mál
þetta sé nægilega upplýst og vildi
því óska birtingar á eftirfarandi
atriðum, sem vonandi varpa
nokkru ljósi á málið.
Hvað er gengishagnaður?
Þegar gengi íslenzku krónunnar
hefur verið fellt, þá hafa oft verið
gerðar „sérstakar ráðstafanir"
með andvirði þeirra afurða, sem
fiskvinnslufyrirtæki í landinu
hafa átt í birgðum við gengisfell-
inguna. Við sölu þessara afurða
hefur fiskvinnslan fengið greitt
samkvæmt gamla genginu en mis-
muninum á því og raunverulegu
söluandvirði afurðanna hefur ver-
ið ráðstafað samkvæmt ýmsum
reglum, sem sjávarútvegsráðherr-
ar hafa lagt fyrir Alþingi og feng-
ið samþykktar.
í raun er hér um að ræða opin-
bera eignaupptöku hjá fisk-
vinnslufyrirtækjum, sem ekki fá
til ráðstöfunar það fé, sem fæst
fyrir afurðir þeirra í erlendri
mynt, heldur er hluta þess ráð-
stafað til annarra aðila. Dæmi um
slíka eignaupptöku er reglugerð,
sem sett var með bráðabirgðalög-
umn nr. 79 frá 21. ágúst 1982. Þar
segir m.a. að gengishagnaður af
óseldum birgðum sé áætlaður
180—200 milljónir og skuli honum
ráðstafað á eftirfarandi hátt:
1. Til greiðslu til togara vegna
aflabrests 80 milljónir. Afla-
tryggingasjóður annast
greiðslu.
2. Til loðnuskipa og loðnu-
bræðslustöðva 15 milljónir.
Byggðasjóður annast
greiðslu.
3. Til orkusparandi aðgerða 10
milljónir. Fiskimálasjóður
annast greiðslu.
4. Til lífeyrissjóðs sjómanna 5
milljónir. Greiðsla í samráði
við samtök sjómanna.
Gengismunarsjóður hefur þegar
greitt út ofangreinda fjóra liði.
5. Eftirstöðvar renni í stofn-
fjársjóð fiskiskipa til lækk-
unar skulda eða fjármagns-
kostnaðar samkvæmt regl-
um, sem sjávarútvegsráð-
herra setur að höfðu samráði
við fiskveiðisjóð og LÍÚ.
Áætluð greiðsla á lið 5 er 120
milljónir. Eftirstöðvar í gengis-
munarsjóði eru um 30 milljónir til
greiðslu á lið 5. Vantar því um 90
milljónir til að inna fullnaðar-
greiðslu af hendi. Heita má, að all-
ur „gengishagnaður" vegna freð-
fisks og saltfisks hafi þegar skilað
sér og hefur hann að mestu staðið
undir greiðslu á liðum 1—4. Því
reiknað með, að það sem á vantar
til greiðslu á lið 5, komi að mestu
frá óseldum skreiðarbirgðum.
Horfur í sölumálum skreiðar
Því miður er ekki hægt að segja,
að bjart sé framundan í sölu á
þeim afurðum, sem samkvæmt áð-
urnefndri reglugerð er ætlað að
hjálpa til að leysa rekstrarvanda
útgerðar. Eftirfarandi ber að hafa
í huga, þegar rætt er um að skerða
væntanlegt afurðaandvirði skreið-
arframleiðenda.
1. Ekkert er vitað um hversu
stór hlutur íslendinga verður
í innflutningi Nígeríumanna
á skreið í ár, en ljóst er að
. hann verður miklum mun
minni en árið 1981.
2. Til eru í landinu um 300 þús.
pakkar af skreið og má ljóst
vera, að talsverður hluti
þeirra birgða verður óseldur
um næstkomandi áramót.
3. Vestrænir bankar hafa und-
anfarna mánuði neitað að
ábyrgjast greiðslur fyrir níg-
eríska banka, sem þýðir að
enginn veit með vissu hvenær
greiðsla berst fyrir vörusend-
ingar til Nígeríu, sé varan
einungis seld gegn ábygð níg-
ersks banka,
4. Nígeríumenn (viðskiptabank-
ar eða skreiðarkaupendur)
skulda íslendingum nokkrar
milljónir bandaríkjadala
fyrir skreiðarafurðir frá ár-
inu 1982 og jafnvel frá árinu
1981.
Öll ofangreind atriði hafa og
munu valda skreiðarframleiðend-
um miklum erfiðleikum.
Fordæmi til eftirbreytni
Við höfum fordæmi fyrir hvern-
ig tekið var á viðlíka vanda fyrr á
Ólafur B. Halldórsson
„Vandi útgerðar er mikill í
dag, en hann á ekki að leysa
með því að veðsetja rekstr-
arvanda skreiðarframleið-
enda.“
árum, og tel ég nauðsynlegt að
rifja það upp nú, þegar miklir
hagsmunir skreiðarframleiðenda
eru í húfi. Tveir fyrrverandi sjáv-
arútvegsráðherrar, þeir Lúðvík
Jósepsson og Matthías Bjarnason
samþykktu á sínum tíma erindi
frá skreiðarútflytjendum (sölu-
samtökum framleiðenda) um, að
gjaldeyrisskilaverð skreiðar að frá-
dregnum útflutningsgjöldum og
sölukostnaði væri skilað óskertu til
skreiðarframleiðenda þ.e. framleið-
endur fengu það verð, sem ’endan-
lega fékkst fyrir afurðir þeirra.
Lokaorö
Ég vil að lokum beina þeim til-
mælum til háttvirtra alþing-
ismanna, að skynsamlega verði
tekið á þeim hluta þessa vanda-
máls, sem er í þeirra höndum.
Vandi útgerðar er mikill í dag, en
hann á ekki að leysa með því að
veðsetja rekstrarvanda skreiðar-
framleiðenda. Það sem eftir er af
lið 5 í ráðstöfun gengishagnaðar
þarf að falla niður og leita ann-
arra og traustari leiða til lausnar
á rekstrarvanda útgerðar. Skreið-
arframleiðendur eiga því miður
engann „gengishagnað" til ráð-
stöfunar.
ísafirði, 2. febrúar 1983,
Á að löghelga misréttið án
þess
— eftir Baldut; Guó-
laugsson, hœstaréttar-
lögmann
Frá því er greint í fréttum að
stjórnmálaflokkarnir séu á góðri
leið með að ná samkomulagi í
kjördæma- og kosningaréttarmál-
um. Virðist stefna í niðurstöðu
sem felur í sér fjölgun þingmanna
úr 60 í 63 og nokkra leiðréttingu á
því hróplega misvægi atkvæða
sem nú ríkir, en eins og alkunna er
vegur atkvæði sumra kjósenda í
alþingiskosningum margfalt á við
atkvæði annarra.
Samkomulagsdrögin sem nú
liggja fyrir gera ráð fyrir nokk-
urri leiðréttingu á þessu misrétti,
en mikið vantar á að í þeim felist
algjör jöfnun atkvæðisréttar.
Þingmenn þeirra kjördæma sem
búa í dag við mest misrétti full-
yrða að lengra verði ekki komist
að sinni í leiðréttingum.
Og þá vaknar spurningin: Eru
kjósendur í Reykjavík, Reykjanes-
kjördæmi og Noróurlandskjördæini
Baldur Guðlaugsson
eystra reiðubúnir að sætta sig við
„málamiðlun“ af þessu tagi, þegar
það er þá um leið deginum Ijósara,
að málið verður þar með tekið af
dagskrá og ójafnréttið innsiglað til
frambúðar? Eða vill meirihluti
þjóðarinnar e.t.v. afþakka slíka
dúsu og halda frekar áfram bar-
áttu fyrir fullum jöfnuði atkvæð-
isréttar, þótt menn viti hvorki
hvort né hvenær tekst að ná því
„Og þá vaknar spurningin:
Eru kjósendur í Reykjavík,
Reykjaneskjördæmi og
Norðurlandskjördæmi eystra
reiðubúnir að sætta sig við
„málamiðlun“ af þessu tagi,
þegar það er þá um leið deg-
inum Ijósara, að málið verður
þar með tekið af dagskrá og
ójafnréttið innsiglað til fram-
búðar?“
markmiði? Það má líkja þessu við
afstöðu einstaklings sem 10 þús-
und krónum hefur verið stolið frá.
Honum eru síðan gerð boð um að
þjófurinn sé tilbúinn að skila hon-
um 6 þúsund krónum ef hann kær-
ir ekki og lætur málið niður falla.
hvort er betra að samþykkja þetta
og verða þar með endanlega af 4
þúsund krónum eða hafna slíkri
„málamiðlun" og freista þess að
endurheimta allt þýfið, þó hann á
því stigi viti hvorki hver stal fénu
né hvort þjófurinn reynist gjald-
fær, ef hann finnst? Þessu verður
hver að svara fyrir sig.
Á það má hins vegar minna að
árið 1908 hafnaði íslenzka þjóðin
svonefndu „uppkasti", þótt í því
fælust þýðingarmiklar réttarbæt-
ur að því er snerti stöðu þjóðar-
innar gagnvart Danmörku. En sú
skoðun varð ofan á, að með þessu
samningsuppkasti væri um leið
löghelgað ástand sem þjóðin vildi
ekki búa við til frambúðar.
Ég álít skylt að spyrja þjóðina í
sérstakri þjóðaratkvæðagreiðslu
sarahliða næstu alþingiskosningum
hvort hún samþykkir þá niðurstöðu í
kjördæma- og kosningaréttarmálinu
sem þingflokkarnir eru að koma sér
saman um. Alþingismönnum hefur
ekki verið veitt neitt umboð til að
verzla með atkvæðisrétt íbúa hinna
einstöku kjördæma landsins. Úrslit
almennra þingkosninga segja ekk-
ert til um afstöðu kjósenda til
fyrirhugaðra breytinga á kjör-
dæma- og kosningaréttarmálum,
sízt þegar þingmenn og þar með
frambjóðendur allra eða flestra
flokka eiga aðild að þeim.