Morgunblaðið - 12.02.1983, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 1983
Tengsl áfengis-
neyslu og heilsufars
— eftir Ólaf Ólafsson,
landlœkni
Á síðasta áratug var selt meira
áfengi hér á landi, mælt í lftrum
á hvern íbúa, en skráð er í sölu-
skýrslur síðustu 100 ára (sjá
mynd 1). Samfara aukinni sölu
hafa áfengisneysluvenjur breyst,
einkum meðal unglinga. Sam-
kvæmt niðurstöðum kannana á
áfengisneyslu unglinga, neyta til-
tölulega fleiri þeirra áfenigs en
áður var, einnig oftar og meira
hverju sinni. Einungis 20—30%
15 ára og 6—7% 17 ára unglinga
á Reykjavíkursvæðinu segjast
ekki hafa neytt áfengis. Aðrar
niðurstöður eru þær að áfengis-
neytendum meðal stúlkna hefur
fjölgað og virðist nú vera lítill
munur á áfengisneyslu pilta og
stúlkna, og að unglingarnir eru
nú yngri en áður þegar þeir neyta
áfengis í fyrsta skipti. Þá hafa
áfengisvenjur fullorðins fólks
einnig breyst, einkum meðal
kvenna, sem nú drekka oftar og
meira en áður. Norrænar kann-
anir sýna svipaða þróun. Margt
bendir þó til að minna sé um
stórdrykkjumenn en áður var.
Síðustu árin hefur orðið breyting
á viðhorfi manna til áfengis sem
vandamáls. Nú er meira rætt um
vandann og minna ber á fordóm-
um gagnvart þeim sem þurfa
meðferðar við. Líklegt erað starf
SÁÁ hafi haft mikil áhrif á af-
stöðu almennings til þessa þjóð-
félagsvandamáls.
Of mikil áfengisneysla er talin
vera veigamikil orsök skorpulifr-
ar, magabólgu, magasárs og
heilarýrnunar o.fl. sjúkdóma.
Talið er að 10—20% innlagna á
almenn sjúkrahús hér á landi eigi
rót sína að rekja til áfengisnotk-
unar. Vistrými fyrir áfengissjúka
hefur aukist, og talið er að 4—5%
af heildarfjölda innlagðra sjúkl-
inga dvelji á slíkum stofnunum.
Þá má tengja mörg sjálfsmorð,
slys og líkamsmeiðingar áfeng-
isneyslu.
Þegar áfengismál eru til um-
ræðu eiga flestir erfitt með að
taka afstöðu til áfengis á hlut-
lægan og ópersónulegan hátt.
Telja sumir að núverandi ástand
í áfengismálum sé viðunandi, og
jafnvel komi til greina að lækka
aldursmörk við kaup á áfengi og
heimila eigi sölu á sterkum bjór.
Aðrir telja að fækka eigi útsölu-
stöðum áfengis og freista þess að
draga sem mest úr sölunni.
Rök þeirra fyrrnefndu eru að
flestir neyti áfengis án þess að
vera fyrir sálar-, líkams- eða fé-
lagslegum áföllum. Ennfremur
má benda á að ástand áfengis-
mála á íslandi, borið saman við
ástand f þessum málum meðal
annarra þjóða, er að mörgu leyti
betra.
Af mynd 2 má sjá að náið sam-
band er á milli tíðni skorpulifrar,
sem er einn hættulegasti fylgi-
kvilli ofneyslu áfengis, og
heildarneyslu hreins vínanda
meðal þeirra þjóða sem getið er
um á myndinni. ísland er neðst í
flokki bæði hvað snertir tíðni
skorpulifrar og neyslu vínanda.
En myndin felur einnig í sér rök
gegn aukningu á heildarneyslu
áfengis þvf að ljóst er, að með
vaxandi heildarneyslu margfald-
Ólafur Olafsson
Áfengissala á fslandi 1881—1980. Lítrar af hreinum vínanda, árlegt meðaftal á hvern íbúa. Neðri hluti hverrar súlu
táknar sterka drvkki en efri hlutinn létt vfn.
B &//WA
v/sUi &Z7/Z/////A
L
VM///M W////ÆW////A
r77x V////////Æ//ZW/A
i
WZL1
W//////Æa W/MW///7////Æ1
V//////Æ/MA
wmzzm ym>//////77///////////A
r/?s///////z//!?/r//m \m?jt/?//s/?///?//<7m
W//S////////////ÍX \^/ÆS?///////////Æ/tm
r/wœ/z/zwm W///Z?///////////////J'///7//A
v/////////////////M//m ŒM///?//////////y//////////A
X
17/////////////////////7///////////S//A
w/M////?m?////s/Mmm V////S///.
ir////Z/M/S///r/s//M/M/Æ^^ « - *■ ‘ 1 « Wfflfr/zr??//?//#MJW/?////M/JfáMM* á — I * 1
Dánartíðni vegna skorpulifrar (á 100.000 íbúa) og heildarneysla hreins vínanda í lítrum á íbúa (um 1975).
Áskorun til
— eftir Halldór Jóns-
son, verkfrϚing
Við íslendingar höfum hátíð-
lega undirritað Mannréttinda-
sáttmála Sameinuðu þjóðanna frá
1948, sem segir að „Vilji þjóðar-
innar skal vera grundvöllur að
valdi ríkisstjórnar. Skal hann lát-
inn í ljós með reglubundnum
óháðum kosningum, enda sé kosn-
ingaréttur jafn og leynileg
atkvæðagreiðsla viðhöfð eða jafn-
gildi hennar að frjálsræði." Svipað
ákvæði er að finna í Mannrétt-
indasáttmála Evrópu frá 1950,
sem við höfum líka undirritað.
En til hvers gerðum við þetta?
Ný stjórnarskrá
og jafnrétti
í stjórnarskrárfrumvarpi dr.
Gunnar Thoroddsen standa þessi
orð: „Allir skulu njóta frelsis,
mannhelgi og jafnréttis að lög-
um.“ Ennfremur: „Mannréttinda
skulu menn njóta án manngrein-
arálits vegna kynferðis, trúar-
„Hvers vegna geta ísra-
elsmenn haft allt sitt
land eitt kjördæmi meö
120 þingmönnum, en
viö ekki? Hvers vegna
þarf vitavöröurinn á
Hornbjargi aö hafa
fimm atkvæði meðan
vitavöröurinn á Reykja-
nesi hefur aðeins eitt?“
bragða, skoðana, þjóðernis, kyn-
þáttar, litarháttar, efnahags eða
stöðu sinnar í öðru tilliti."
Það sorglega við þessar tilteknu
tilvitnanir er, að þær hafa ekkert
gildi í augum íslenzkra stjórn-
málamanna upp til hópa og þeir
telja sig ekki hið minnsta bundna
að svona orðagjálfri. Sérstaða
dreifbýlisins og líklega veldi SÍS
er þar á undan og ofan við, það er
bláköld staðreynd málsins. Og
þeir sem hafa völd ranglega láta
þau treglega af hendi nema hægt
sé að sannfæra þá um óhollustu
þess fyrir þá sjálfa. Þetta sést
núna greinilega í tilfæringum
þingmannanna við að úthluta
kosningarétti sem náðarbrauði úr
þeirra vasa.
í dag er það staðreynd á íslandi
að 41% kjósenda ræður 65% af
Alþingi. Öðru hvoru er krukkað í
misrétti kjósenda með tíma-
bundnum aðgerðum. En algert
jafnrétti ma ékki nefna, hvað þá
að það verði gert að skyldu.
Setjum svo, að dr. Thoroddsen
og ritari nefndar hans dr. Schram
ætli að vera þingmenn í næstu
kosningum á borð við Þorvald
Garðar og Sverri Hermannsson.
Þrátt fyrir tilvitnaðar greinar í
frumvarpi þess fyrstnefnda, skráð
af þeim næstnefnda, virðast þeir
með íslenzku nöfnin þurfa um það
bil þrisvar til fimm sinnum færri
atkvæði til jafngildrar þing-
mennsku en hinir fyrrnefndu,
hvað sem ákvæðunum um „þjóð-
erni, kynþáttar, litarháttar, efna-
hags og stöðu" líður.
Hversvegna má kosningaréttur
ekki vera jafn fyrir alla? Hvers-
vegna má ekki. flytja til mörk
kjördæma jafnharðan eftir íbúa-
fjölda eins og gert er í Bandaríkj-
unum?
Hvers vegna geta ísraelsmenn
haft allt sitt land eitt kjördæmi
með 120 þingmönnum, en við ekki?
Hvers vegna þarf vitavörðurinn á
Hornbjargi að hafa fimm atkvæði
meðan vitavörðurinn á Reykjanesi
hefur aðeins eitt?
Ég skora á réttsýnt fólk um allt
ast tíðni skorpulifrar. Yfirleitt
eru læknar sammála um að í
kjölfar mikillar áfengisneyslu
fjölgi þeim er bíða tjón á sál og
líkama.
Samkvæmt íslenskri rannsókn
er dánartíðni meðal áfengis-
sjúkra tvöfalt hærri en almennt
gerist í landinu (Alma Þórarins-
son). Menn geta síðan gert sér í
hugarlund hvernig ástandið er
meðal þeirra þjóða er neyta mun
meira áfengis en Islendingar.
Áfengisneysla fer vaxandi á Is-
landi. Sterk tengsl eru á milli
heildarneyslu áfengis og tjóns af
völdum neyslunnar. Með því að
draga úr heildarneyslu má
minnka heilsutjón og félagsleg
vandamál sem áfengið veldur.
Enda þótt allir viðurkenni að
mikið og óhamlað framboð á
ólöglegum vímuefnum leiði til
aukinnar neyslu, virðist samt
gleymast að nákvæmlega sama
gildir um áfengi. Fjöldi útsölu-
staða, sölutíðni og verðlagning
hafa áhrif á heildarneysluna.
Þess má geta, að hér á landi
hefur útsöluverð áfengis fylgt
kaupmætti sl. tvo áratugi. Nauð-
synlegt er að stjórnvöld nýti sér
þessar staðreyndir í baráttunni
fyrir minni notkun áfengis.
Jafnframt þarf að stórauka
fræðslu um áfengismál. Sam-
kvæmt niðurstöðum tveggja
kannana meðal unglinga í skólum
Reykjavíkur, sagðist aðeins um
helmingur nemenda hafa fengið
fræðslu um afleiðingar áfengis-
neyslu.
StuÖst viö upplýsingar um neyslu áfengis,
tóbaks, fíkniefna og ávanalyfja á íslandi.
Fylgirit viö heilbrigðisskýrslu landlækn-
isembættisins nr. 3 1982.
Dökkklæddir
trimmarar
á skokki
„HINGAÐ kemur fólk og
kvartar yfir því að dökk-
klæddir trimmarar séu að
skokka á götum í Árbæ og
Breiðholtshverfum á kvöld-
in, þannig klæddir, að erfitt
getur verið fyrir ökumenn
að sjá þá í tæka tíð,“ sagði
lögreglumaður í Árbæj-
arstöð Reykjavíkurlögregl-
unnar í samtali við blaðam-
ann Morgunblaðsins í gær-
kveldi.
Vildi hann beina því til
skokkara, að þeir gættu
þess að vera klæddir í áber-
andi föt eða bæru endur-
skinsmerki, til að heilsu-
bótartrimmið fengi ekki
óheilsusamlegan endi.
land að láta vilja sinn í ljós í þessu
efni og hvet þá sem geta að taka
þátt í skoðanakönnun, sem nú fer
fram um þessi mál. Jafnframt
skora ég á þann vaska hóp, sem að
henni stendur, að gangast fyrir
allsherjar undirskriftarsöfnun
fyrir jöfnun kosningaréttar, þar
eð einsýnt virðist af skoðanakönn-
un þeirra að yfirgnæfandi meiri-
hluti sé fyrir algerri jöfnun hans.
Allt annað leiðir til landshlutarígs
og óeiningar, sem okkur íslend-
inga vanhagar sízt um. Ekkert
nema skýlaus þjóðarvilji hróflar
við valdakaupmönnunum við
Austurvöll, sbr. „Várið land“ gerði
á sínum tíma.
Allt kjördæmahugtakið er í
rauninni orðið brenglað hvort eð
er. Sunnlenzkir bændur kjósa til
dæmis forystumann úr hópi at-
vinnurekenda til þings fyrir sig.
Ríkisstarfsmaður úr Reykjavík
þykir efnilegur þingkandídat á
vegum flokks einkaframtaks-
manna í Reykjaneskjördæmi.
Gáfumenn úr Reykjavík bjóða sig
fram til forystu fyrir verkalýðinn
úti á landi, og lögfræðingar úr
Reykjavík ríða húsum um land
allt í atkvæðaleit. Til hvers þarf
þessi kjördæmi til Alþingiskosn-
inga ef tilgangur þess er að setja
sömu lög fyrir alla þegna lands-
ins? Eða er höfuðmarkmiðið
kannske barátta landsfjórðunga
um peninga og völd?