Morgunblaðið - 12.02.1983, Page 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 1983
Hjónaminning:
Gróa Andrésdóttir
og Kjartan Magnús-
son frá Hraðastöðum
Kæddur Hraðastöðum, 4. júlí 1891
Dáinn 3. október 1980
Við kveðjum i dag næsta ná-
granna okkar, Gróu á Hraðastöð-
um hinstu kveðju. Síðast sá ég
hana fyrir nokkrum mánuðum á
Reykjalundi þar sem hún lá í rúmi
sínu hvít og slétt með snjóhvítt
hár. Hún var eins og engill. Sumir
eldast svo fallega.
Gróa Andrésdóttir var fædd að
Dagverðarnesi í Klofningshreppi,
Dalasýslu, 10. október 1891, en frá
9 ára aldri ólst hún upp í Hrapps-
ey á Breiðafirði á margmennu
heimili foreldra sinna og systkina.
Hún fór að heiman til Reykjavík-
ur og var um tíma á heimili Þor-
steins Jónssonar járnsmiðs á
Vesturgötunni. Eitt sumarið brá
hún sér í kaupavinnu að Hraða-
stöðum og kynntist Kjartani
Magnússyni. Þau giftust að ég
held 1926 og bjuggu á tvíbýlinu
Hraðastöðum til ársins 1979 að
þau brugðu búi. Kjartan fór til Jó-
hönnu dóttur sinnar í Reykjavík
en Gróa, sem þá var orðin heilsu-
lítil, aðallega hreyfihömluð, fór á
Reykjalund og dvaldist þar í góðu
yfirlæti til hinstu stundar.
Þau Gróa og Kjartan eignuðust
tvær dætur, Jóhönnu forstöðu-
konu Röntgendeildar Landspítal-
ans og Herborgu sem líka starfar
við Landspítalann. Báðar giftar
konur í Reykjavík. Þau ólu líka
upp skyld og óskyld börn, Gestur
hét fóstursonur þeirra þegar við
komum hingað fyrst; seinna dótt-
ursonur þeirra Kjartan Jónsson
sem var þeim eitt og allt síðustu
árin.
Ég man fyrst eftir Gróu vorið
1946 heima á hlaðinu hjá sér með
hrífu í hendinni og barnahóp í
kringum sig, björt yfirlitum og
fyrirmannleg. Fljótt kannaðist ég
við Breiðfirðinginn í henni þó við
værum ekki skyldar. Hún var
stórlát og hefði viljað hafa meiri
umsvif, og henni fannst lítið til
suðurlandsins koma borið saman
við Breiðafjörðinn. (Svona tali var
ég vön heimanað frá mér)! Þó út-
sýni sé fagurt frá Hraðastöðum,
saknaði hún sjávarins. En Gróa
var samt afskaplega heimakær,
breiddi lítið úr sér á mannamótum
og fór sjaldan á aðra bæi. Hún var
ekki allra, sem kallað er, en hlý í
sínum hóp, kímin og hláturmild,
smekklega klædd og höfðingleg.
Hún starfaði lengi í Kvenfélagi
Lágafellssóknar og var elskuð og
virt af öllum enda gerð heiðursfé-
lagi þar. Við höfðum mikið saman
að sælda eins og títt var í sveitinni
í gamla daga, ekki síst eftir að
dætur okkar fóru að venja komur
sínar að Hraðastöðum og sáust
stundum ekki heima hjá sér allan
daginn, en settust að hjá þeim
bræðrum Bjarna og Kjartani á
vfxl.
Við upprifjun á vinskap okkar
Gróu verður mér ljóst að ég er að
kveðja tímabil sem nú er horfið
langt aftur í tímann, miklu lengra
en árin segja til um. Mér finnst ég
vera að kveðja allar þær ná-
grannakonur sem tóku á móti mér
þegar ég kom hingað fyrst. Ég
hafði aldrei verið í sveit og þekkti
varla mun á tagli og faxi á hesti.
Þá var ekkert rafmagnsljós í
Mosfellsdal nema í okkar nýja
húsi, útfrá mótor, og lýsti eitt yfir
Dalinn fyrstu tvö árin. En þessar
konur kenndu mér að aðlagast
nýjum staðháttum og kannski
þeirra vegna hef ég fest svo vel
rætur. Fyrst kynntist ég Ástu
Magnúsdóttur frá Mosfelli og
SVAR
MITT
eftir Billy Graham
Hjónaskilnaðir
Ég er eins og fleiri kristnir menn, að ég hef áhyggjur af því,
hve hjónaskilnuöum fer fjölgandi. Margir stjórnmálamenn eru
fráskildir. Eiginkona sýslumannsins okkar hefur verið leidd
fyrir rétt aftur og aftur vegna hórdóms, og sýslumaðurinn er
sjálfur fráskilinn. Ráðamenn í Hollywood heimta, að leikarar
og leikkonur skilji nokkrum sinnum, áður en þau geti krafizt
hæstu launa. Og nú nýlega hefur einn kunnasti skemmtikraft-
ur okkar látið uppi, að hann sé um það bil að fara frá konu
sinni og ætli að ganga að eiga unglingsstúlku. Finnst yður
þetta ekki óefnilegt?
Jú. Ég styð hið kristna sjónarmið. En við getum
ekki alltaf gert ráð fyrir, að heimurinn fari eftir
kristnum mælikvarða. Kristur sagði að enginn
mætti skilja við konu sína nema fyrir hórdómssök
(Matt. 5,32). Ég held að þessir fjölmörgu skilnaðir
séu meðal táknanna á hinum síðustu tímum. Biblían
segir: „Á síðustu dögum munu menn verða sérgóðir
(eigingirni er ein helzta orsök hjónaskilnaðar), kær-
leikslausir, óhaldinorðir (rjúfa eiða, sáttmála), bind-
indislausir, framhleypnir, elskandi munaðarlífið
meira en Guð“ (2. Tím. 3,1—4).
Kristinn maður á ekki að skilja nema alveg sér-
stök ástæða sé til. í fyrsta lagi reynir skilnaður
ákaflega á börnin. Þau eru oftast hin eiginlegu
„fórnarlömb". Vegna skilnaðarins ríkir sektarkennd
og eftirsjá í hugum hjónanna. Hann veldur fjár-
hagserfiðleikum, maðurinn verður að sjá konunni
fyrir framfærslulífeyri og oft neyðist hann til að sjá
tveimur fjölskyldum farborða.
Skilnaður gerir kristnum manni erfitt að vitna um
trú sína. Biblían segir, að það, sem Guð hafi tengt
saman, megi maður ekki skilja í sundur.
Ég trúi á varanleika hjónabandsins. Ég trúi á
helgi heimilisins. Ég trúi því, að nær alltaf sé rangt
að skilja.
Kristrúnu Eyvindsdóttur í Star-
dal. Síðar þeim Bjarnveigu í Selj-
abrekku, Gróu og Þorvaldínu á
Hraðastöðum, Láru og Halldóru á
Mosfelli. Eftir að ég gekk í Kven-
félagið kynntist ég svo smám sam-
an flestum eða öllum konunum í
sveitinni, en vinkonur mínar í
tímans rás voru flestar á aldur við
móður mína og fann ég ekki fyrir
neinu kynslóðabili svonefndu,
enda ekki búið að finna það upp
þá.
Gróa var 91 árs þegar hún dó,
svo mér finnst ekki óviðeigandi þó
ég minnist á skemmtilegan at-
burð. Einu sinni héldum við gesta-
boð hér í Gljúfrasteini fyrir þá
sveitunga okkar sem við umgeng-
umst mest. Það var þá hjá mér
þýsk stúlka, prófessorsdóttir og
hótelfagmenntuð. Henni hafði
þótt lítið til koma sveitabæjanna í
nágrenninu og fannst nóg um til-
standið kringum þetta boð. En svo
kom fólkið og hún fór að hjálpa
mér að taka á móti því. Og viti
menn, þar stíga inn drottningar
gulli prýddar, hver annarri glæsi-
legri, Ingibjörg á Reykjum með
gullband um sig miðja, Helga á
Litla Landi, Helga á Blikastöðum,
Kristín á Brúarlandi, auk þeirra
fyrr nefndu sem allar klæddust ís-
lenskum búningi, en líka margar
fleiri vel klæddar konur á venju-
legan hátt. Úrsúlu þýsku varð svo
mikið um dýrðina að hún kallaði
mig fram í eldhús til að fullvissa
sig um að þetta væru áreiðanlega
konur af sveitabæjum. Hún tók
því miður ekki eftir bændunum,
enda var þetta fyrir jafnréttistím-
ann.
Sem betur fer eru nokkrar af
þessum fágætu konum enn á lífi
og enn vinkonur mínar og þakka
ég fyrir það um leið og ég bið að
blessuð sé minning Gróu og hinna
sem gengnar eru.
Auður Sveinsdóttir
Kjartan bóndi Magnússon á
Hraðastöðum mun hafa verið
maður ekki tiltakanlega auðugur;
en hann var óháður hagsmunum.
Hann reyndi aldrei að hagnast á
atferli sem ljær bændum kot-
úngsstimpil, og svo voru þeir
hraðastaðamenn flestir: þeir tóku
ekki mark á fátækt, vissu ekki
hvað það var, og voru því ekki fá-
tækir með þeim hætti sem ein-
kennir marga ríka menn. „í stof-
unni hjá okkur er þetta haft svona
og þannig vil ég hafa það,“ var
haft eftir hinni glæsilegu systur
hans Valgerði þegar hún var í hús-
inu hjá Einari Benediktssyni á
velmektardögum hans í Houns-
low, Lundúnum. En það var ekki
fyren hún kom heim og var orðin
kona vellríks einglendíngs að hún
lét rífa gamla Hraðastaðabæinn
og byggja hús, ekki stórt, en á
þrem gólfum, og enn stendur.
Kjartan á Hraðastöðum var ein-
kennilega hagsmunalaus maður;
hans fólki var nokkurnveginn
sama þó það missti af happi, jafn-
vel með raungu; og það rukkaði
ekki þó það ætti hjá manni. Tila-
munda vildi útlendur kvikmynda-
stjóri fá íslensk sveitamanna-
spariföt til að hafa í kvikmynd
sem hér var gerð, og hann lét fala
sparifötin af Kjartani. Það var
auðfeingið. Þegar Kjartan var
spurður árið eftir hvort kvik-
myndafélagið hefði skilað fötun-
um, lét Kjartan lítið yfir því, og
voru honum flutt þau skilaboð frá
réttum aðilja, að hann skyldi taka
ný föt útúr búð á kostnað kvik-
myndafélagsins.
Ég vil ekki sjá það, mér er sama
um fötin, sagði Kjartan.
Þegar bæarhús geingu upp fyrir
eldi í nálægri sveit, og brunnu til
kola allar eigur fólksins, þará-
meðal reiðtýgi þess, þá tók Kjart-
an saman öll reiðtýgi í hraða-
staðabúinu og sendi þessu fólki að
gjöf. Þetta fólk var svo ríkt að það
rakst ekki í því þó það missti hlut-
ar. Þegar ég var að alast upp á
næsta bæ var hraðastaðaheimilið
fult af fátækramannabörnum í
uppölslu, auk heimabarna. Barn-
gæska ríkti þar alger. Einhverju
sinni að vetri útlíðanda og hækk-
andi sól var hlýtt í veðri; börn
voru að leika sér að þíðu vatni sem
braust uppúr freranum. Kjartan
stóð nærri og lét börnin gera sem
vildu, brosti við og sagði: þau
finna að það er líf í vatninu.
Guðjón Magnússon
— Minningarorð
Kveðja frá starfsfólki
Grunnskóla Njarðvíkur
Hinn 6. þ.m. lést í sjúkrahúsi í
Reykjavík Guðjón Magnússon
fyrrverandi húsvörður við
Grunnskóla Njarðvíkur.
Guðjón var fæddur að Hall-
dórsstöðum á Vatnsleysuströnd 9.
mars 1918. Foreldrar hans voru
hjónin Magnús Jónsson útvegs-
bóndi þar og Erlendsína Helga-
dóttir. Guðjón kvæntist 30. sept.
1944 Kristjönu Jónsdóttur ættaðri
úr Breiðuvík á Snæfellsnesi. Þau
hófu búskap í Vogum en fluttust
til Njarðvíkur 1959 og hafa búið
þar síðan. Börn þeirra eru: Guð-
laugur, Sigurður Jón og Sigrún
Karítas. Þau eru öll búsett í
Njarðvíkum. Barnabörnin eru 10
og barnabarnabörn 2.
Guðjón hóf störf hér við skólann
haustið 1964 og starfaði sem hús-
vörður til haustsins 1980 en þá
sagði hann starfi sínu lausu. Hann
hóf aftur störf við skólann sl.
haust og starfaði þá sem ganga-
vörður þar til hann lagðist bana-
leguna.
Starfi húsvarðar fylgir oft á tíð-
um talsverður erill og reynir þá
mjög á samskipti hans við kenn-
ara og nemendur skólans. Aldrei
minnumst við þess að þar hafi
nokkurn tímann falli skuggi á. Öll
störf Guðjóns í þágu skólans mót-
uðust af alúð og samviskusemi.
Hann var mjög handlaginn og
gerði oft sjálfur við tæki og áhöld
skólans. Stundum vann hann að
þeim viðgerðum sem iðnaðarmenn
þurfti til. Framkoma Guðjóns
mótaðist af prúðmennsku og hóg-
værð. Þessi lyndiseinkenni komu
best í ljós þegar nemendur voru
annars vegar. Hin rólega og yfir-
vegaða framkoma hans hafði sef-
andi áhrif á þá. Þeir hlýddu hon-
um allir. Orð hans voru lög.
Guðjón var greindur vel, fróður
og skemmtilegur. Hann var hag-
mæltur og hafa sum ljóð hans
birst í blöðum og tímaritum. Oft
kom það fyrir á kennarastofum að
hann kastaði fram stöku og orti
Fáorðar heimspekigreinar af
þessu tagi voru Kjartani nærtæk-
ar; vanalega bætti hann þar
aungri rökmálsútskýríngu við.
Hann var hinsvegar fús að segja
sögur af merkilegum mönnum og
atburðum, með einfaldri orðgnótt,
mjög persónulegri, og því miður er
of sjaldgæf hjá rithöfundum. Þó
hann væri manni nær virtist hann
oft nokkuð fjarri, en þó hlýr. Ef
vitna þurfti í samtali, kunni hann
þjóðlegar skrýtlur af „einkenni-
legum mönnum", sem oft voru
blendíngar úr heimspekíngi og
fáráðlíngi; oft líka eitthvað beint
úr fornsögunum sem maður hafði
ekki tekið eftir fyr, en birtist nú
altíeinu í nýu ljósi. Hann var einn
þeirra manna sem hafa sagnar-
anda. Oft vakti furðu hve náin
deili hann vissi á merkilegu fólki í
fjarlægum stöðum; forvitni hans
með glöggskygni var í meira lagi
og minnið ótrúlega gott um fólk
atburði og ævir manna; og ævinl-
ega frá sagt mjög auðveldlega, í
stíl sem svo var bókhæfur, en þó
rennandi, að það hefði mátt
prenta hann um leið. Persónutöfr-
ar mannsins sjálfs prýddu hvert
hans orð með rammíslenskri und-
irvitaðri gamansemi, og næmi
hans á smáatriði var oft skrýtin.
Sljóir og fáfróðir menn glæptust
oft á að hyggja fáheyrt orðafar
hans ekki rétt, og fanst vitleysa
það sem þeim var ókennilegt og
framandlegt. Daglegt mál Kjart-
ans, furðulega auðugt, var að vísu
sama mál og ég hafði verið alinn
upp við og síðar varð grundvöllur
míns málfars. Amma mín var þre-
menníngur við móður Kjartans.
Eitt var það markvert um Kjart-
an, að einu mátti gilda hve óbrotn-
um fötum hann klæddist, hann
var altaf „fínn“, einsog sagt var
stundum um Kjarval, þó dular-
klæðnaður hins síðarnefnda hefði
kanski meiri blæ af vísvitandi
leiklist. Kjartan var aldrei bældur
maður, heldur óheftur í hreyfíngu
og máli; og þó hann væri á köflum
hlédrægur og hugsi var hann fljót-
ur að taka við sér í ávarpi. Hann
hefur sjálfsagt haft gáfnafar og
skaplyndi ýmsra manna af þess-
um ættboga móðurættar okkar,
sem kom austan úr Öræfum í
Móðuharðindunum, þar sem mart
hefur verið merkra manna í bland,
og ekki staður að ræða hér.
Móðir Kjartans á Hraðastöðum,
Herborg, og amma mín Guðný,
voru þremenníngar sem áður
sagði; og hin þriðja gömul kona í
þessari skyldleikakeðju var Guð-
rún Gísladóttir „í Kotinu" einsog
Hlaðgerðarkot í Mosfellsdal var
kallað í mæltu máli; en sú kona
var amma Jóns prófessors Jó-
hannessonar, sem einn glögg-
skygnastur lærifaðir íslenskra
sagnfræðínga hefur verið í nútím-
anum, og í nokkrum púnktum
þáttaskiftamaður íslenskrar
sagnfræði.
Halldór Laxness
jafnvel heilu ljóðabálkana um
kennara, nemendur og ýmis
skemmtileg atvik úr skólastarf-
inu. Þessir bálkar voru síðan flutt-
ir á samkomum kennara skólans.
Þegar við nú kveðjum Guðjón
vin okkar í hinsta sinn er okkur
efst í huga minningin um góðan
dreng og félaga. Sú minning mun
verma okkur um ókomin ár.
Við sendum eiginkonu hans,
börnum, tengdabörnum og barna-
börnum þeirra hjóna samúðar-
kveðjur.