Morgunblaðið - 12.02.1983, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 1983
35
Nágranni minn og góður vinur,
Ólafur Jónsson, bóndi Eystra-
Geldingaholti, hefur lokið lífs-
hlaupi sínu. Hann lést í sjúkra-
húsinu á Selfossi 31. janúar sl.
hartnær 95 ára að aldri, var fædd-
ur 22. febrúar 1888 í Eystra-
Geldingaholti.
Allan aldur sinn ól hann á jörð
feðra sinna, þar sem afi hans og
nafni hóf búskap 1844 og faðir
hans, Jón Ólafsson, sat að búi frá
1879 til 1919. Móðir Ólafs var Ing-
unn Eiríksdóttir frá Vorsabæ á
Skeiðum. Heimili þeirra var ann-
álað myndarheimili, mannmargt
og traust. Þau hjón voru vel bjarg-
álna þótt ekki væri hægt að kalla
auð í þeirra garði, en rausn, greið-
vikni og gestrisni voru einkenni
þess heimilis sem fóstraði Ólaf og
mótaði hann. Hann fetaði ekki
menntaveg fremur en jafnaldrar
hans á þeim tíma, en fordæmi og
andi foreldra hans gaf honum það
brautargengi, sem entist honum
til þess að verða fyrirmyndar-
bóndi og heimilisfaðir og styrk
stoð samfélags síns.
Ólafur tók við búi í Eystra-
Geldingaholti af foreldrum sinum
1919 og kvæntist þá Pálínu Guð-
mundsdóttur frá Hólakoti í Ytri-
hrepp. Framundan revndust vera
erfið búskaparár. Arferði var
vont, harðir vetur og gjaffelldir
komu hver af öðrum og verðhrun á
helstu söluvörum bænda fylgdi
eftir. Þá var þröngt fyrir dyrum
hjá bændum og máttu ýmsir
þeirra hverfa frá búum sínum
eignalausir og leita sér atvinnu
við sjávarsíðuna. Svo erfiðir tímar
hafa sem betur fer ekki gengið yf-
ir síðan. Þá var einnig færra um
úrræði til bjargar en síðar varð.
Ólafur í Geldingaholti stóðst
þessa raun. Það kom í ljós strax á
þessum fyrstu búskaparárum
hans, að hann hafði fullkomlega
vald á því starfi sem hann hafði
valið sér og hann átti eftir að
sinna meðan kraftar entust. Þá og
æ síðan var hann ungum mönnum
sönn fyrirmynd um ráðdeild, ár-
vekni í starfi og heiðarleik í skipt-
um við aðra menn.
Þegar ég kveð þennan gamla og
góða vin minn, kemur margt upp í
hugann. Fyrstu minningar mínar
um hann eru bundnar við hjálp-
semi hans við móður mína, þegar
hún þurfti mest á slíku að halda.
Ég held að fullyrða megi að hann
hafi alltaf horft framhjá eigin
önnum, ef hann taldi sig geta
hlaupið þar undir bagga. Það varð
svo að vana, lengi vel, að finna
Ólaf í Geldingaholti og þiggja hjá
honum ráð, þegar lagfæra þurfti
byggingar eða forma nýjar.
Og minnisstætt er mér og þykir
gott að hugsa til þess nágrennis,
sem við áttum, hátt í fimm ára-
tugi, sem bændur á samliggjandi
jörðum. Þar bar aldrei skugga á
samskiptin og lærði ég margt af
ólafi á þeim árum um skilgrein-
ingu á aðalatriðum og smámun-
um. Eðlisgreind hans og lífs-
reynsla vísaði honum þar hina
réttu leið.
Við Ólafur áttum um skeið starf
saman í sveitarstjórn Gnúpverja-
hrepps. Þar starfaði hann, eins og
hvarvetna sem hann lagði hönd að
verki, af áhuga og næmri tilfinn-
ingu fyrir þörfum og getu sveit-
unga sinna. Það mætti vera þeim
hollt, sem hafa ráð samborgara
sinna til umfjöllunar, hvar í
stjórnkerfinu sem þeir standa, að
kynnast slíkum vinnubrögðum og
hafa þau að fordæmi.
Þessum fáu kveðjuorðum sem
hér eru fest á blað er ekki ætlað að
vera lýsing á ævi og starfi Ólafs í
Geldingaholti. Hann var sérstæð-
ur maður og vandgert að gefa af
honum haldgóða lýsingu og tæm-
andi mynd þótt hann gerði aldrei
tilraun til að fela hug sinn eða
villa um fyrir viðmælanda sínum.
Athyglisgáfa hans og áhugi fyrir
hverju því starfi sem hann fékkst
við var ef til vill það sem ein-
kenndi hann framar öðru, svo og
einlægni hans og hreinskilni.
Af öllum lífsferli ólafs þykist
ég geta ráðið að hann hafi verið
gæfumaður. Eiginkona hans var
gagnmerk kona, yfirveguð til orðs
og æðis og bar með sér hlýju og
glaðværð hvar sem hún fór. Meðan
hún lifði átti hún ríkan þátt í að
móta heimilisbraginn á bænum og
bera gott orð á milli fólksins á þvi
fjölmenna heimili sem þau stóðu
fyrir.
Þau áttu og barnaláni að fagna,
eignuðust fjögur börn, sem öll
hafa gifst og átt börn. Elstur er
Jón, bóndi í Eystra-Geldingaholti,
kvæntur Margréti Eiríksdóttur
frá Steinsholti, Inga er næstelst,
gift Stefáni Björnssyni, fyrrver-
andi forstjóra í Reykjavík, þá
Guðrún, gift Haraldi Pálmasyni,
farmanni í Reykjavík. Hún lést
1980. Yngst er Hrefna, gift Guð-
mundi Sigurdórssyni, bifreiða-
stjóra á Flúðum. Öll eru börnin
góðum kostum búin, og barna-
börnin hafa enn aukið lífslán afa
síns og ömmu og gert ævidag
þeirra bjartari og ánæraulegri.
Veikindi hafa sótt Olaf heim.
Hann hefur nokkrum sinnum
gengið undir skurðaðgerðir, sem
hafa sannarlega reynt á þrekið og
það svo að tvísýnt var um líf hans
og hreysti. En lífsvilji hans var
svo sterkur og hamingja hans svo
rík, að hann hefir getað notið
verka sinna og fjölskyldu sinnar
fram í háa elli. Og hann gladdi sig
Þorleifur Bjarnason
Litla-Mel — Kveöja
Tveir ungir menn sigla út á
fjarlægð fiskimið.
í eitthundrað daga áttum við
samleið í misjöfnu veðri, logni eða
ólgusjó. Sáum hvorn annan nær
hvern einasta dag, en ekki urðu
kynni okkar mikil. Svo sigldi Þor-
leifur Bjarnason sinn ævisjó á
landi, í blíðu og stríðu brauðstrits-
ins. Ég fór aðra leið.
Aldarfjórðungi síðar hittumst
við aftur. Hann rétt kominn út úr
einu áfallinu á sinni lífssiglingu,
ég illa haldinn í brotsjóum minn-
ar. Við mundum hvorugur eftir
hinum, lífið er svo skrítið og
margbreytilegt, — ljúft eða hrjúft
og þannig urðum við.
Það var gott að hitta Þorleif aft-
ur og kynnast honum. Fá að
þekkja hans lífsreyslu og ræða við
hann um mína. Hann varð mér
sem vinur og gaf mér styrk, gleði
og gæsku sína.
Eg vildi að við hefðum getað
siglt svolítið lengur saman í þessu
lífi, en hann réðst á farkostinn
góða og sigldi burt, út í lognið og
blíðuna. Mikið varð ég glaður þeg-
ar ég sá hve öruggur og ánægður
Þorleifur var, þegar hann lagði af
stað út á eilífðar hafið.
Ég kveð vin minn með söknuði
og bið; að hann muni nú eftir mér,
þegar ég sigli út á móðuna miklu
og hitti Þorleif, — einu sinni enn,
— aftur.
Ég mun ávallt minnast Þorleifs
Bjarnasonar með þakklæti og
vinsemd, bið Guð að blessa hann
og varðveita á því himneska hafi
sem hann nú siglir.
Öllum ástvinum, ættingjum sem
og öðrum vandmönnum, sendi ég
samúðarkveðjur.
við það og taldi það gæfumerki, að
rausn, greiðasemi og gestrisni
ræður enn ríkjum í Geldingaholti.
Arfinum þeim hefur verið skilað
áfram til framtíðarinnar.
En nú er ólafur allur og er í dag
lagður til hinstu hvíldar að
Stóra-Núpi, við hlið konu sinnar.
Fjölskylda mín kveður hann að
leiðarlokum með þökk fyrir góð-
vild og ævilanga tryggð og vin-
áttu.
Við fráfall þessa mæta manns
sendum við ástvinum hans inni-
legar samúðarkveðjur.
Steinþór Gestsson
Ólafi í Geldingaholti kynntist
ég fyrst, þegar ég var stráklingur
sendur til hans sí veit. Satt best að
segja leist mér ekkert á það fyrst.
Fljóthuga manni mætti ég, manni
sem óð áfram í verkum. En ólafur
varð mér fljótt meira en húsbóndi,
því þrátt fyrir aldursmun og stöðu
urðum við nánir vinir og sú vin-
átta entist allt síðan. Heimili
þeirra hjóna varð mér annað
heimili, þar sem alltaf var gott að
koma. Ég minnist margra stunda,
þar sem við Ólafur ræddum málin.
Það var gott þá að vera með
manni, sem mat skoðanir manns
þess að ræða um þær, jafnvel ríf-
ast um þær. Það var sjaldnast
hljótt í kringum Ólaf. En hann var
eins gjörsamlega laus við að villa
á sér heimildir og nokkur maður
gat verið. Að láta uppi skoðanir
sínar umbúðalítið held ég að hann
hafi alltaf gert. Og líkt mörgum
hugmönnum setti hann stundum
mjög hratt fram hugsanir og orð.
Það mátu ekki allir. En það var á
Ólaf hlustað. Það var oft að ná-
grannar og sveitungar komu til
hans og leituðu ráða. Hann sýndi
það með verkum og lífsstarfi, að
hann stóð fyrir sínu. Það er ekki á
neinn hallað, þótt sagt sé, að hann
hafi verið með allra bestu bænd-
um, og til þess starfs hafði hann
örugglega náðargáfu. Opinn fyrir
nýjungum, án þess að gleypa þær,
djarfur sóknarmaður og svo út-
sjónarsamur að furðu gegndi. Það
fer ekki milli mála, að það vantar
stóran drátt í andlit uppsveitanna,
þegar Ólafur í Geldingaholti er
látinn. Þar hverfur höfðingi, sem
mikið munar um.
Hann var fæddur í Eystra-Geld-
ingaholti 22. febrúar árið 1888 og
þar bjó hann alla tíð síðan. Þegar
hann svo á síðustu árum dvaldi
háaldraður og farinn að heilsu á
sjúkrahúsi, var hugurinn samt
alltaf heima. Hann vissi hvenær
var hirt á þessum blettinum eða
hinum, hvað verið var að gera á
hverjum degi heima. Þar voru
djúp tengsl milli manns og um-
hverfis. „Þið munduð skilja það
ungu mennirnir, hvað það er að
þykja vænt um túnið sitt,“ sagði
hann einu sinni við mig þegar við
stóðum á Geldingaholtstúninu, „ef
þið hefðuð svitnað við að rista
ofan af því þúfurnar með spaða og
reiða síðan burt.“
Ólafur í Geldingaholti var
myndarlegur maður, skörulegur í
orði og æði. Hann var lánsmaður,
eignaðist frábæra konu. Pálína
Guðmundsdóttir frá Hólakoti var
einstök manneskja. Hún dó árið
1978. Hún bjó manni sínum gott
heimili. Þau voru samhent í gest-
risni og áttu marga vini. Það
komu því alltaf margir að Geld-
ingaholti. Þar var glatt á hjalla.
Ég veit líka um marga, sem leit-
uðu hjálpar þeirra og ásjár. Þar
mátti Ólafur oft vera að því að
sýna skilning við nágranna og
vini, þegar þörfin var.
Þau Ölafur og Pálína eignuðust
fjögur börn, þau Ingu, sem býr í
Reykjavík, gift Stefáni Björns-
syni, forstjóra, Jón, bónda í Geld-
ingaholti, kvæntan Margréti Ei-
ríksdóttur, Guðrúnu, sem er látin,
var gift Haraldi Pálmasyni, far-
manni, og Hrefnu, búsetta í Akur-
gerði, Hrunamannahreppi, gifta
Guðmundi Sigurdórssyni bíl-
stjóra. En hópurinn varð stærri.
Við fundum það margir sumar-
krakkarnir, að við áttum þar líka
heima. Það var gott og fyrir það
erum við þakklát.
Þeir menn, sem þurftu að ganga
í gegnum þá þróun atvinnusög-
unnar, sem orðið hefur á íslandi
síðustu áratugi, einmitt á starfs-
tíma Ólafs í Geldingaholti, hafa
sannarlega orðið fyrir rækilegum
sviptingum. Jafnframt því, sem
spennandi hefur verið að sjá ný
tækifæri opnast, hefur verið erfitt
að fóta sig á breyttum tímum. Það
tókst heldur ekki öllum. ólafur
tók við góðu búi, en gerði það
betra. Hann fylgdist með tíman-
um, en tapaði þó ekki sýn þeirra
verðmæta, sem ekki mátti missa.
Það á eftir að koma betur í ljós
síðar, þegar kynslóð hans verður
skoðuð úr meiri fjarlægð, hvílíkt
afrek margir unnu þar fyrir ís-
land. Þar stendur ólafur framar-
lega. Fram á síðustu daga stóð
hann í þessum tvennum tímum.
Framsækinn, en þó minnugur þess
liðna. Allt til hins síðasta kom
hann á óvart með það, hversu
ótrúlega fróður hann var og minn-
ugur um þá tíma. Það var mjög
gaman að heyra hann segja þar
frá.
Ég er þakklátur fyrir að hafa
mátt ganga með honum og Pálínu
þann spöl, sem við gengum saman.
Það var mér dýrmætt. Ég bið
þann Guð, sem Ölafur þekkti, að
blessa minningu góðs manns og
höfðingja. Megi Drottinn leyfa
okkur að hittast aftur.
Valgeir Ástráðsson
Afmœlis- og
minningargreinar
ATHYGLI skal vakin á því, að afmælis- og minn-
ingargreinar verða að berast blaðinu með góðum
fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast á í mið-
vikudagsblaði, að berast í síðasta lagi fyrir hádegi á
mánudag og hliðstætt með greinar aðra daga. í
minningargreinum skal hinn látni ekki ávarpaður.
Þess skal einnig getið, af marggefnu tilefni, að frum-
ort ljóð um hinn látna eru ekki birt á minningar-
orðasíðum Morgunblaðsins. Handrit þurfa að vera
véírituð og með góðu línubili.
Fræðsluþættír frá Geðhjálp
Spurningum svarað
Sextíu og eins árs gömul kona
spyr hvert þeir geta leitað hjálpar
sem dvalist hafa sem geðsjúkl-
ingar á geðsjúkrahúsum og hefja
síðar störf á geðsjúkrahúsum og
finnst þeir órétti beittir af sér-
menntuðu starfsfólki (þá væntan-
lega samstarfsfólki).
Allir geta leitaö aðstoðar
göngudeildanna annað hvort á
Landspítalanum eða Borgarsp-
ítalanum. Þar er vissulega
sérmenntað starfsfólk, en ein-
mitt það á að tryggja að sú
hjálp sé góð. Þessi spurning
gefur tilefni til stuttrar um-
fjöllunar um þá erfiðleika sem
skapast þegar fyrrverandi
sjúklingur ræður sig í vinnu á
þeim geðspítala sem hann eða
hún hefur veri sjúklingur á.
Þeirri reglu ber að fylgja, að
ráða sig ekki til starfa á sama
sjúkrahús og maður hefur legið
á eða verið til meðferðar fyrr
en nokkrum árum eftir út-
skrift. Til álita kemur, hvort
það sé yfirleitt ráðlegt að ráð-
ast til starfa á sama sjúkrahúsi
þótt langt sé liðið frá útskrift-
inni.
Margar ástæður eru fyrir því
að þetta er óheppilegt. Til
dæmis getur fyrrv. sjúklingur
þurft að vinna með því fólki
sem áður önnuðust viðkomandi
í veikindum hans/hennar, þótt
e.t.v. sé langt um liðið. Sam-
starfsmenn vita þá um per-
sónuleg atriði í lífi manneskj-
unnar, sem oft kemur sér illa.
Vitneskjan ein um að sam-
starfsmaður sé fv. geðsjúkling-
ur getur litað afstöðu sam-
starfsmanna jafnvel þótt þeir
séu allir af vilja gerðir að horfa
framhjá vitneskju sinni.
Því miður getur það tímabil
sem sjúklingur dvelst á geð-
sjúkrahúsi verið tímabil sár-
inda, beiskju og niðurlægingar
sem vont er að minnast.
í lögum um heilbrigðisþjón-
ustu nr. 57/1978 sem fjalla um
heilsugæslustöðvar og skipulag
þeirra, kemur fram að undir
heilsuvernd flokkast m.a. geð-
vernd, áfengis- og fíkniefna-
varnir, svo og félagsráðgjöf
þ.m.t. fjölskyldu- og foreldra-
ráðgjöf. Af þessu mætti ráða að
löggjafinn skilji þörf þá sem
bréfritari bendir á. Sá hængur
er hins vegar á þessu máli að
þjónusta þessi skal greidd af
sveitarfélaginu en ekki ríkinu,
sem greiðir læknum og hjúkr-
unarfræðingum laun. Það fer
því eftir efnahag og vilja sveit-
arfélagsins hvort þeir ráða til
sín sálfræðing og/eða félags-
ráðgjafa til slíkra starfa.
Spurt er hvort hægt sé að fá
hjálp frá geðlæknum eða sál-
fræðingum á stofu út í bæ.
Svarið er játandi, — geð-
læknar taka sjúklinga á stofu
svo og nokkrir sálfræðingar.
Heimilislæknum er kunnugt
um nöfn þeirra og hvert skal
leita.
K.M.
P.S. Munið fyrirlestur Geð-
hjálpar sem verður haldinn nk.
fimmtudag 17. febr., kl. 20 á
Geðdeild Landspítalans í
kennslustofu, 3. hæð.
Ingólfur Sveinsson, geðlækn-
ir, talar um svefn og þýðingu
hans fyrir heilbrigði okkar.
Mummi