Morgunblaðið - 12.02.1983, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 1983
Fjárveitingar til sjúkra-
húsa í Reykjavík
— eftir Ásmund
Brekkan, dósent, yfir-
lækni Borgarspítalans
Inngangur
Eftir því sem tækni, menningu
og hagnýtingu hugvitsins fleygir
fram, og mönnum ætti því að
reynast lífið og umhverfið einfald-
ara og aðgengilegra, þeim mun
flóknara verður allt það félagslega
umhverfi, sem við lifum og hrær-
umst í.
Eitt af einkennum þessarar
flækju er notkun stofnanamáls og
nýyrða þegar endurskilgreina skal
hugtök á ýmsum sviðum „krefis-
ins“ og meta þarfir þegnanna í
því. Heilbrigðisþjónusta okkar
(„Heilsugeirinn") hefur ekkert
orðið útundan i þessum efnum og
er það eðlilegt, þegar tekið er mið
af vægi (þarna er eitt nýyrðið!)
hennar, bæði í þjóðarbúskapnum
og eins í hugum flestra landsins
barna.
Eitt þeirra nýju hugtaka sem
mjög hefur hlaupið bólga í síðasta
hálfa áratuginn, er „frumheilsu-
gæzla”, sem er bein þýðing á „Pri-
mary Health Care“ á ensku eða
Primárhálsovard" á sænsku, og er
rétt að hafa hið síðara tungumál í
huga, þar eð verulegur hluti
hugmyndafræði þeirrar, sem felst
í nafninu, er þaðan kominn, auk
ýmissa góðra hugmynda frá
Bretaveldi, en að lokum fljóta með
hugsanir úr markmiðssetningu
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar,
WHO, um heilsu fyrir alla jarð-
arbúa árið 2000.
Frumheilsugæzian
Grundvöllur og stefna hug-
myndafræði þeirrar, sem leggur
höfuðáherzluna á „frumheilsu-
gæzluna" eru vissulega nokkuð
misjöfn eftir hnattstöðu og þróun-
arstigi hlutaðeigandi lands, en hér
„Því hefur verið haldið fram,
að útgjöld þjóðfélagsins til
heilbrigðisþjónustunnar séu
nú búin að ná þeim efri
mörkum sem almennur póli-
tískur vilji leyfi. Jafnframt
hefur, m.a. með sérkennilegu
línuriti, er birtist í þessu
blaði fyrir nokkru, verið sýnt
hve gífurlega rekstrar-
kostnaður sjúkrahúsanna í
Reykjavík er talinn hafa
hækkað miðað við nokkra
aðra liði heilbrigðisþjónust-
unnar. Báðar þessar fullyrð-
ingar eru afstæðar, og sann-
leiksgildi þeirra útaf fyrir sig
takmarkað og einhæft.“
á Vesturlöndum eru þetta aðalat-
riðin:
a) Velmegun, næringarástand,
tækniþekking og (það er viður-
kennt ennþá!) læknisfræðileg
kunnátta í þessum löndum eru
á því stigi, að ekki verður öllu
lengra komizt í lækningu
sjúkdóma eða skynsamlegri
lengingu mannsævinnar með
aðstoð læknisfræðilegrar
tækni.
b) Þjóðfélaginu ber því að leggja
höfuðáherzlu á fyrirbyggjandi
og uppfræðandi heilbrigðis-
þjónustu.
c) Þetta verður bezt gert með því
að færa heilbrigðisstarfsfólkið
(lækna, hjúkrunarfræðinga,
o.s.frv.,) eins nærri neytandan-
um (þegninum) og frekast er
unnt.
d) Frumheilsugæzlunni ber lika í
auknum mæli að taka tillit til
og þjóna þörfum einstaklings-
ins i félagslegum, samskipta-
legum skilningi, bæði sem ein-
staklingi og sem afmörkuðum
félagshópum.
e) Af þessum sökum verður þjóð-
félagið að beina þeim fjármun-
um, sem aflögu eru, til heil-
brigðis- og heilsugæzluþjón-
ustu og í æ ríkari mæli til
„frumheilsugæzlunnar", en
„nærþjónustan" (narvárden) er
í raun hið eina svið, sem búast
má við að skili arði í formi
færri veikindadaga og „betri
heilsu".
Þetta er ofureinföldun á
markmiðum „frumheilsugæzlunn-
ar“ og öll eru þau góð og erfitt að
mæla gegn þeim hugmyndum, sem
þar koma fram. Þessar hugmyndir
og stefnumið eru auðvitað ekkert
annað en mynd af nýrri lífsspeki
(fílósófíu) og breytingu á samfé-
lagsskoðun; þau eru útaf fyrir sig
ekki mótuð inn í hinar hefð-
bundnu pólitísku „ideólógíur", en
vissulega eru markmiðin nokkuð
lituð af samvizkubiti okkar gagn-
vart bjargarleysi þriðja heimsins,
með svolitlu ívafi frá Mao sáluga
og jafnvel menningarbyltingunni.
Blandan er þó á þann veg, að hún
er jafn pólitískt aðlaðandi fyrir
alla flokka!
Uppbygging heilsu-
gæzlustöðva
Hugmyndaheimur „frumheilsu-
gæzlunnar" var langt frá því að
vera fullmótaður um það bil er sú
stefna var mörkuð af löggjafanum
hér á landi í byrjun síðasta ára-
tugar, að byggja upp kerfi heilsu-
gæzlustöðva, er leysa skyldu
gamla héraðslæknaskipulagið af
hólmi, en þær framkvæmdir, sem
ráðist var í á grundvelli nýrra
heilbrigðislaga, og enn eru i gangi
víðsvegar um Iandið, voru og eru
öryggi íbúanna víðast hvar mjög
nauðsynlegar. Hins vegar hafa
Asmundur Brekkan
hreppapólitík, togstreita ein-
stakra sveitarfélaga og kjördæma
og jafnvel einstaklinga, ásamt
ofangreindum nýjum viðhorfum,
orðið til þess, að þessi uppbygging
hefur nánast gleypt allar fjárveit-
ingar hins opinbera til heilbrigð-
ismála á áttunda áratugnum og
síðustu tveim árum að auki. Raun-
ar gott betur, þegar síðan er litið
til rekstrarkostnaðar sveitarfélag-
anna af heilsugæzlunni. Jafn-
framt uppbyggingu sjálfra heilsu-
gæzlustöðvanna hefur þurft að
veita talsverðu fé til lagfæringa og
nýbygginga á sjúkrastofnunum
utan höfuðborgarsvæðisins, enda
hafa stöðvarnar víða tengst þeim
stofnunum, eins og lög raunar
gera ráð fyrir. Af takmörkuðu
fjármagni hefur þess vegna ekki
verið hægt að sinna sem skyldi
viðhaldi, uppbyggingu og þróun
„stóru“ sjúkrahúsanna í Reykja-
vík, Borgarspítala, Landspítala og
Landakotsspitala.
Sérhæfða heil-
brigðisþjónustan
Á sjöunda og fram á fyrstu ár
áttunda áratugarins var unnið
nokkuð að því að lyfta sjúkrahús-
um þessum upp úr þeirri lægð,
sem þau þá voru komin í, húsnæð-
islega, tæknilega og rekstrarlega,
samanborið við stöðu og þróun í
þeim löndum, sem við teljum
okkur hafa sambærilegan lífsstað-
al við. Reykjavíkurborg opnaði
nýja Borgarspítalann í stórum og
sýnu myndarlegri áföngum en nú
tíðkast, miklar endurbætur voru
bæði á Landakoti og Landspítal-
anum, nýjar byggingar reistar, og
jafnframt var leitazt við að búa
þessa spítala tækjum til lækninga
og rannsókna þannig að þekking
og hæfni lækna og annarra
starfsmanna nýttist sem skyldi,
sjúklingum þeirra til bata og bóta.
Á síðasta áratug þyngdist mjög
róður þeirra, sem stefndu í þá átt,
að þessi þrjú sjúkrahús saman
væru sá þekkingar- og „hjálpar-
tækjabanki" sem eðlilegt væri og
nauðsynlegt til þess að þau stæðu
undir nafni sem stofnanir fyrir
sérhæfðar lækningar og rann-
sóknir sjúklinga, auk þess sem
þeim væri kleift að sinna því ætl-
unarhlutverki sínu, að vera
menntunarvettvangur lækna og
annarra heilbrigðisstétta. Til þess
að svo megi verða, þurfa þessar
stofnanir líka, einar sér og sam-
eiginlega, að geta séð af tíma,
plássi, fé og mannafla til vísinda-
starfsemi.
Hlutverk sérhæfðu
sjúkrahúsanna
Tengsl og samskipti milli hinna
ýmsu stiga og þátta heilbrigðis-
þjónustunnar verða að vera rík og
órofin, og það er eðlilegur þáttur í
þeirri félagslegu þróun heilbrigð-
isþjónustunnar, sem leiðir af sér
„frumheilsugæzluna" á annan
endann, að áherzlur og starfs-
hættir á öðrum stigum kerfisins
breytist að sama skapi. Þannig má
með nokkrum rökum telja, að nú
þegar sé til nægilegt legurými á
hinum „dýru“ sjúkrahúsum hér-
lendis, a.m.k. út þennan og jafnvel
næsta áratug, sé hægt að byggja
upp og nýta aðra þjónustu þeirra.
Eins og er kann innbyrðis dreifing
þessara sjúkrarúma að orka tví-
mælis og sívirk endurskoðun
hennar er nauðsynleg. Þess ber að
geta, að verulegar tilhneigingar
gætir nú víða um lönd í þá átt, að
æ fleiri og umfangsmeiri lækn-
ingar, aðgerðir og rannsóknir eru
Nýir bílar frá Volkswag-
en — Audi og Mercedes
Benz væntanlegir í ár
— Volkswagen kynnir nýja Golf og Jetta
— Nýr Audi 200 og Avant
— Nýir bílar í 200—280 E-Iínunni frá Benz
Bflar
Sighvatur Blöndahl
BÍLAFRAMLEIÐENDUR eru yfir-
leitt mjög fámálir um væntanlegar
nýjungar í framleiðslu sinni af
ýmsum orsökum, eins og t.d. þeim,
að þeir óttast að keppinautarnir
„steli" einhverjum snjöllum hug-
myndum. Ýmis hílablöð hafa hins
vegar reynzt lunkin við að grafa
upp myndir af nýjungunum fyrir-
fram.
í nýlegu hefti þýzka blaðsins
„Auto Motor und Sport" er fjall-
að nokkuð um nýjungar, sem
væntanlegar eru frá Volkswag-
en-Audi og Mercedes Benz.
MERCEDES BENZ
Blaðið fullyrðir, að í kjölfar
markaðssetningar „litla" Benz-
ins, Benz 190, verði síðar á þessu
ári kynntir nýir bílar úr
200—280E línunni, sem svipi
mun meira til „litla" Benz-sins
og nýju 280—500S-Iínunnar, þ.e.
fái mun skemmtilegri og ný-
tízkulegri línur, jafnframt því,
sem þessi bílar verði framleiddir
í „coupé“-útfærslu. Þá segir
blaðið, að á þessu ári verði
kynntur nýr „station" sem verði
mun straumlínulagaðri og
skemmtilegri í útliti en forveri
hans, sem kynntur var fyrir
nokkrum árum. Reyndar segir
blaðið alla nýju bílana verða
mun straumlínulagaðri en for-
vera þeirra, auk þess sem þeir
verði allir knúnir sex strokka
vélum, sem sé mikil framför frá
4 strokka vélunum, sem margir
telja heldur þunglamalegar. Inn-
rétting bílanna verður auk þess
íburðarmeiri en í eldri gerðum.
VOLKSWAGEN—AUDI
Um Volkswagen og Audi segir
blaðið, að væntanlegir séu nýir
Volkswagen Golf og Jetta á ár-
inu, sem verði heldur stærri en
forverar þeirra, auk þess sem
þeir verði mun straumlínulag-
aðri. Farangursrými verður
áberandi stærra en i gömlu bíl-
unum. Þá segir blaðið að bílarnir
verði framleiddir í svokallaðri
„capriolet“-útfærslu. Innrétting
bílanna verður skemmtilegri en í
forverum þeirra.
Á þessu ári verður kynntur
nýr Audi 200 og Audi Avant, en
eins og kunnugt er var markaðs-
settur nýr Audi 100 á síðasta ári,
en sá hlaut þegar mjög góðar
viðtökur og var kosinn bíll árs-
ins í Evrópu. Auk mikils íburðar
vakti straumlínulögun Audi 100
sérstaka athygli, en hann hefur
lægstan vindstuðul allra fjölda-
framleiddra bíla, eða 0,30 Cw.
Nýju bílarnir virðast ekkert gefa
honum eftir og eru mjög straum-
línulagaðir, þó engar tölur hafi
verið gefnar út þar að lútandi.
Þess má geta, að Audi 200 verður
þegar boðinn í „turbo“-útfærslu.
Blaðið segir, að Audi 200 og Audi
Avant verði mjög íburðarmiklir,
sé ekkert til sparað að gera inn-
réttingu bílanna sem allra bezt
úr garði.