Morgunblaðið - 12.02.1983, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 1983
Minning:
Ólafur Jónsson
Eystra-Geldingaholti
Það var rigningarsumarið 1955.
Ég hafði unnið við skurðgröft
suður á Keflavíkurflugvelli, og var
sífellt að moka sömu moldinni að
mér fannst. Það sem upp komst á
bakkann, rann viðstöðulaust niður
aftur í vatnsflaumnum. Um versl-
unarmannahelgina ákváðum við
félagarnir að mál væri að linnti og
leituðum að vinnu annars staðar.
Það reyndist mér góð ákvörðun,
því ég réðst austur að Geldinga-
holti í kaupavinnu. Ég hlakkaði til
að fást við heyskapinn, það hlaut
að stytta upp.
Það gerði það reyndar ekki fyrr
en um fjallferð, en þetta voru
bráðskemmtilegar vikur í Geld-
ingaholti. Heimilið var fjölmennt,
stórfjölskylda að fornum sið, Ólaf-
ur og Pálína bjuggu í gamla bæn-
um en Jón sonur þeirra og Mar-
grét kona hans frá Steinsholti
bjuggu í nýju húsi viðbyggðu
ásamt börnum sínum. Þar var
nokkur hópur sumarfólks og
linnulaus gestastraumur. Menn
létu ekki regnið á sig fá, þótt mik-
ið væri að sjálfsögðu um veðurfar-
ið rætt. í Geldingaholti ríkti mik-
ill áhugi á þjóðmálum, mönnum
og málefnum og stórrigningar
gátu ekki bleytt í þeim áhugaeldi.
Og því meir sem rigndi, þeim mun
meir bökuðu þær húsfreyjurnar.
Ég man að einn morguninn, þegar
úrhellið var slíkt að ekki var ger-
legt að vinna úti, borðaði ég morg-
unmatinn í öðru eldhúsinu og
drakk tíukaffið í hinu, fylgdist
með störfum kvennanna og heyrði
frásagnir þeirra. Þá rann ypp
fyrir mér hvað það er merkilegt
starf að vera húsfreyja í sveit.
Slíkar svipmyndir veita ungu fólki
dýrmæta innsýn í mannlífið og
efla skilninginn. Marmarakakan
hennar Möggu og flatbrauðið
hennar Pálínu, aðhlynning þeirra
að börnunum, uppörvun þeirra við
bændur sína og gestina; sú stjórn-
stöð sem eldhús er á sveitaheimili.
Þetta eru þættir í þeirri dýrmætu
skynjun mannlífsins sem ég hlaut
í Geldingaholti þennan rign-
ingarmorgun.
Suma dagana var þó vinnufært
og þá unnum við ólafur gjarnan
saman. Hann var að ná sér eftir
slæmt beinbrot en áhuginn bar
hann yfir allar hömlur af þeim
sökum. Mér eru minnisstæð
vinnubrögð hans, natni við verk og
útsjónarsemi og hann miðlaði
reynsluarfinum óspart. Jafnframt
því hafði hann lifandi áhuga á öllu
sem var að gerast, hagnýtti sér
fjölmiðla vel og fylgdist með mál-
efnum í fjarlægum löndum.
Kynslóðabilið fræga var óþekkt
fyrirbæri í hans garði, hann
spurði okkur unglingana margs og
virti okkur þess að fræðast af
okkur. Það fannst okkur merkileg
reynsla.
Svo kom þurrkurinn. Jón bóndi
var kominn á fjall og Ólafur
stjórnaði liðinu við heyskapinn.
Hann fór hamförum og það var
með ólíkindum hverju hann af-
kastaði og hvatti okkur jafnframt.
Við urðum öll gripin mikilli vinnu-
gleði og heyfengur varð sæmilegur
þrátt fýrir allt!
Svo liðu tíu ár og aftur kom ég í
Geldingaholt og nú sem sóknar-
presturinn. Það er óneitanlega dá-
lítið einkennileg tilfinning að
koma á svo kunnugan stað í nýju
hlutverki ef svo mætti segja. Én
Pálína, Ólafur og þau öll gerðu
þetta allt svo eðlilegt og notalegt.
Glettnin og alúðin í augum Ólafs
þegar hann bauð mig velkominn
er mér minnisstæð. Marmarakak-
an hennar Möggu og flatbrauðið
hjá Pálínu, með öllu því sem þær
veitingar fela í sér, urðu aftur
ánægjulegur þáttur í lífi mínu.
Það var gott að koma að Geldinga-
holti og njóta fólksins þar, sem
var svo samtengt að hin koma í
hug þegar eins er getið.
Ölafur var sami áhugamaðurinn
og stóðst allar árásir Elli kerl-
ingar, og í kyrrðarsamtölum þess-
ara ára kynntist ég alvöru hjarta
hans og trúarafstöðu. Þar miðlaði
hann mér reynsluarfi sínum sem
fyrr. Og nú er ólafur í Geldinga-
holti genginn háaldraður inní
fögnuð herra síns að loknu miklu
og farsælu dagsverki. Slíkt fólk
sem hann er mikið þakkarefni,
ekki aðeins fjölskyldu og vinum
heldur núlifandi kynslóð allri.
Velsæld íslendinga nú byggist á
hugsjón og starfi fólks sem Ólafs í
Geldingaholti.
Sennilega þakkaði ég Ólafi aldr-
ei með orðum það sem hann veitti
mér. Við erum oftlega svo spör á
þakkirnar. Og slæmt þykir mér að
geta ekki fylgt honum síðasta
spölinn á Stóra-Núpi. Þessi fáu
orð úr fjarska eiga að flytja þakk-
ir okkar hjóna til Ólafs og fólksins
hans alis. Guð blessi minningu
þess góða vinar, ólafs Jónssonar í
Geldingaholti.
Bernharður Guðmundsson
Ólafur í Geldingaholti lést í
Sjúkrahúsi Selfoss mánudaginn
31. janúar sl. næstum hálftíræður
að aldri, eftir rúmlega tveggja ára
dvöl þar og naut hann þar ágætrar
aðhlynningar og hjúkrunar. Hann
fékk heimfararleyfi við og við að
Geldingaholti, einkum um stór-
hátíðir, og það var honum mikið
tilhlökkunarefni. Hann var eins
og fleiri af þeim slóðum svo fast-
tengdur heimabyggðinni, að þar
átti hugur hans heima allar
stundir, hvar sem hann dvaldi, og
gott er nú að vita af þessum góða
Gnúpverja vera að flytja alfarið
heim í sveitina sína kæru.
Með Ólafi er nú horfinn héðan
af sjónarsviðinu síðasti bóndinn
af þeim tæplega 30 bændum, sem
bjuggu í Gnúpverjahreppi, þegar
ég man fyrst eftir mér á árunum
upp úr 1920. Ólafur var auk þess
einn næsti nágranni okkar á Hæli
og mikill heimilisvinur þar og
einnig mikill og góður vinur minn,
konu minnar og barna alla tíð til
hinstu stundar.
Ég man vel eftir foreldrum
Ólafs, þeim Jóni ólafssyni, sem
fæddur var í Eystra-Geldingaholti
árið 1846 og stóð þar fyrir búi í 40
ár, og Ingunni Eiríksdóttur frá
Vorsabæ á Skeiðum. Ég man vel
hvað Jón var fríður og bar sig vel
síðustu æviár sín, en þá var hann
hátt á áttræðisaldri, er ég man
fyrst eftir honum, en hann dó árið
1928 á réttadagsmorguninn. Ing-
unn var mikil búkona og einstak-
lega sinnug, og man ég það, þegar
ég var smástrákur og kom að
Geldingaholti, að ég mátti gæta
mín að geta gefið henni svar við
öllum þeim spurningum, sem hún
spurði mig um búskapinn á Hæli
og heimilisstörfin þar. Ingunn var
dótturdóttir Ófeigs ríka í Fjalli á
Skeiðum og er fróðlegt að fylgjast
með því hvað búhyggindi og ráð-
deild er rík ættarfylgja hjá mörg-
um afkomendum Ófeigs í Fjalli.
Ólafur ólst upp í Eystra-Geld-
ingaholti á mannmörgu myndar-
heimili og voru bræðurnir þrír og
systurnar fimm. Það er stutt bæj-
arleið frá Hæli að Eystra-Geld-
ingaholti og ég man það ennþá, að
þangað var ég sendur einhverra
smáerinda, sennilega þegar ég var
5 ára gamall, og var það fyrsta
ferðin mín að heiman út í stóra
heiminn, en það fannst mér þá
mikið ferðalag, enda brast mér
kjarkur að fara lengra en að bæj-
arlæknum eða Gilinu, eins og
hann var nefndur, og settist þar
niður til þess að safna kjarki til að
halda förinni áfram. Én Ingunn
kom auga á mig þar og sendi
Steinunni dóttur sína á móti mér
að leiða mig yfir Gilið og var þá
vel tekið í Geldingaholti eins og
alltaf síðan.
Ólafur var þá tekinn við búi.
Hann kvæntist Pálínu Guð-
mundsdóttur frá Hólakoti í
Hrunamannahreppi árið 1919 og
hófu þau búskap í Eystra-Geld-
ingaholti það sama ár. Á þessum
árum voru að verða mikil þátta-
skil í Eystra-Geldingaholti, þar
sem systkini Ólafs voru öll ýmist
gift og farin að búa annarsstaðar,
eða á förum þaðan. Eigi að síður
var eins og allt væri þar í órofa
jafnvægi. Gömlu hjónin áttu þar
góð elliár og hlúðu að litlu börnun-
um þeirra ungu hjónanna, sem
urðu 4, einn sonur og þrjár dætur,
og nýja konan, hún Pálína, var dáð
af öllu heimilisfólkinu. Þeim ólafi
og Pálínu tókst að gera heimilið í
Eystra-Geldingaholti að þeim
skjólgóða reit, sem allir, sem
þangað réðust til verka eða dvalar,
vildu eiga að heimili sínu eins
lengi og kostur var.
Eg held, að það fari ekki á milli
mála, að sú kynslóð, sem nefnd
hefur verið aldamótakynslóð og
var að koma til vits og ára um
aldamótin síðustu, hafi lifað á ein-
stöku bjartsýnis- og framfara-
skeiði. Þó að margt þessa fólks
hafi ekki heimt daglaun að kveldi,
þá hlaut það þau laun, sem eru ef
til vill dýrmætust, það er vinnu-
gleðina og um leið að sjá lífið og
allt umhverfið í kringum sig
blómstra og bera ávöxt. Eystra-
Geldingaholt var fremur lítið en
mjög grösugt og notadrjúgt býli,
en þegar Ólafur var lítill drengur
lagðist nágrannajörðin Hamrar,
sem var álíka landmikil jörð, und-
ir Eystra-Geldingaholtið og með
því var Eystra-Geldingaholt orðin
landmikil kostajörð. Á fyrstu ára-
tugum aldarinnar urðu miklar
breytingar á aðstöðu landbúnað-
arins, sérstaklega með tilliti til
flutninga og sölu og vinnslu bús-
afurða. Hér skal aðeins bent á
stofnun Sláturfélags Suðurlands
1908, stofnun rjómabús í Ásum
1913 og lagning bílvegar í sveitina
sem mátti heita fær. Lengi var
endastöð áætlunarbílsins i Geld-
ingaholti, eða frá 1928 til 1933.
Ólafur í Geldingaholti var orðinn
fulltíða maður áður en þessar
undirstöður landbúnaðarins komu
til. Það féll því í hlutskipti alda-
mótakynslóðarinnar með félags-
legu átaki að hrinda þeim stór-
virkjum í framkvæmd.
Ég minnist þess með aðdáun,
þegar bændur í Gnúpverjahreppi
reistu heimavistarbarnaskóla hjá
Ásum árið 1923. Þetta var mikið
átak fyrir fámenna sveit og ótrú-
legt afrek, þegar hugsað er til
þess, að þar var þá ekkert vélknúið
tæki, ekki malborinn vegur lengra
en að Húsatóftun á Skeiðum og á
mörgu bæjum ófullkomin húsa-
kynni og kynding þeirra af mikl-
um vanefnum.
En við þessar aðstæður var fólk-
t
Eiginkona mín,
ÁSTBJÖRT ODDLEIFSDÓTTIR,
Haukholtum, Hrunamannahreppi,
andaðist á Vífilsstaöaspítala, föstudaginn 11. febrúar.
Þorsteinn Loftsson.
t
Eiginkona mín,
FINNBORG JÓNSDÓTTIR,
Hlíöarvegi 5, ísafiröi,
lést í Landspítalanum 11. febrúar.
Friörik Bjarnason,
börn og aðrir aöstandendur.
t
BENEDIKT ÞÓRARINN EYJÓLFSSON,
Hverfisgötu 43, Reykjavík,
lést að heimili sínu þann 10. febrúar.
Fyrir hönd aöstandenda,
Elínborg Benediktsdóttir.
t
Eiginmaður minn,
HERMANNGUDBRANDSSON,
deildarstjóri hjó Sjúkrasamlagi Reykjavíkur,
lést í Landakotsspítala, gjörgæsludeild, 11. þ.m.
F.h. aöstandenda,
Oddný Þórarinsdóttir.
t
HORÐUR KRISTINSSON,
húsasmiöur,
andaöist 27. janúar sl., jaröarförin hefur fariö fram.
Þökkum innilega öllum þeim, sem auösýndu honum vináttu og
bróðurhug á lífsferli hans.
Aöstandendur.
t
Innilegar þakkir fyrir auösýnda samúö og vinarhug viö andlát og
útför mannsins míns, fööur okkar, tengdafööur og afa,
INGIMUNDAR MAGNUSAR LEIFSSONAR.
Alma Niclasen,
Laufey Ingimundardóttir, Jón Ingi Ingvarsson,
Ingimundur Ingimundarson
og barnabörn.
ið staðráðið í því að bæta menntun
barnanna og fyrir það get ég og
mínir jafnaldrar þakkað alda-
mótamönnunum, ólafi í Geldinga-
holti og jafnöldrum hans, fyrir
kjark þeirra og bjartsýni, sem
lýsti sér í margháttuðum menn-
ingarframkvæmdum í sveitinni.
ólafur í Geldingaholti var góður
bóndi. Hann var vel búhagur og
snyrtimenni í öllum verkum sín-
um. Hann var ágætur fjármaður
og átti alltaf fallegt og kostamikið
fé með fastmótuðu fjárbragði.
Hann átti einnig ágætt hestakyn
og allar skepnur voru vel með
farnar og gengu áfallalaust fram,
alla hans búskapartíð.
ólafur var félagslyndur, tók
þátt í margþættu félagsmálastarfi
í sveitinni, var lengi deildarstjóri
Sláturfélags Suðurlands, og var
um skeið í hreppsnefnd. En það
sem hafði þó mest gildi var, að
hann var góður félagsmaður í öll-
um þjóðþrifafélagsskap í sveitinni
og naut þess að láta þar gott af sér
leiða.
Þau Ólafur og Pálína áttu því
láni að fagna að eiga langa sam-
leið í farsælu hjónabandi eða tæp
60 ár. Lengst af ráku þau stórt og
myndarlegt bú en síðustu árin
áttu þau aðeins nokkra tugi kinda.
Þau eignuðust 4 mannvænleg
börn, 3 dætur og 1 son. Þau eru:
Jón Ólafsson bóndi í Eystra-
Geldingaholti, kvæntur Margréti
Eiríksdóttur frá Steinsholti, og
eiga þau 5 börn. Inga Ólafsdóttir,
gift Stefáni Björnssyni fyrrver-
andi framkvæmdastjóra Mjólkur-
samsölunnar, búsett í Reykjavík
og eiga þau 2 börn. Guðrún Ólafs-
dóttir gift Haraldi Pálmasyni, sjó-
manni, og átti hún eina dóttur.
Þau voru búsett í Reykjavík, en
Guðrún dó fyrir 2 árum. Hrefna
Ólafsdóttir, gift Guðmundi Sigur-
dórssyni bifreiðastjóra og hús-
verði Félagsheimilisins á Flúðum í
Hrunamannahreppi og eiga þau
tvo syni.
Það er mikil hamingja fyrir þau
Ólaf og Pálínu að Jón sonur þeirra
skyldi fara að búa með þeim í
Eystra-Geldingaholti árið 1950.
Hann stofnaði þá nýbýli á hálfri
jörðinni og byggði þar fbúðarhús
áfast gamla bænum. Það var því
mikill samgangur milli bæjanna
og ekki versnaði heimilisbragur-
inn þegar Margrét Eiríkssdóttir
frá Steinsholti kom að Geldinga-
holti og tók þar við búsforráðum.
Ég held að þær tengdamæðgurnar
hafi verið einstaklega samhentar
og Eystra-Geldingaholt hélt
áfram að vera sá hlýi reitur, sem
það hafði verið alla tið, sem ég
man.
Þegar ég nú kveð ólaf hinstu
kveðju, þá er mér efst í huga hve
góður granni hann var okkur á
Hæli alla tíð og svo óeigingjarn og
hjálpfús að lengra verður ekki
komist. Honum auðnaðist að ljúka
löngu og merkilegu æviskeiði og
rækja sitt góða bóndastarf með
heiðri og sóma. Hann unni jörð-
inni sinni, Eystra-Geldingaholti,
og sveitinni sinni, Gnúpverja-
hreppi, og þar má sjá árangur
hans miklu og góðu starfa á langri
og farsælli ævi.
Um leið og ég þakka honum
tryggð hans og vináttu við mig og
mína og æskuheimili mitt, þá
sendi ég börnum hans, tengda-
börnum og barnabörnum mínar
innilegustu samúðarkveðjur.
Hjalti Gestsson
i.J i